لطفا بمان! مردن ارزان نیست...

بازاری که حول موضوع «مرگ» شکل گرفته، این روزها پُررونق است. چشم و هم‌چشمی‌هایی که روزگاری گریبان مراسم‌های عروسی را گرفته بود، حالا به مجالس ختم هم سرایت کرده است.

جالب اینجاست که بنگاه‌های جدیدی هم کرکره کاسبی‌شان را به امید کسب سودی از ماموریت پایان‌ناپذیر حضرت عزرائیل، بالا زده‌اند و خدمات متنوع و لوکسی را حول موضوع «مرگ و میر» و مراسم ختم ارائه می‌کنند.

در این گزارش گوشه چشمی داریم به تبادلات مالی که در حاشیه این موضوع در مشهد انجام می‌شود.

*آمبولانس VIP و ماجرای مرکب آخرت

از لحظه‌ای که مرحوم ریق رحمت را نوش می‌کند و در اصطلاح سرش را زمین می‌گذارد؛ هزینه‌های وداع با او برای بازماندگانش چرتکه می‌اندازند.

اولین خدمتی که خانواده مرحوم دریافت می‌کنند، کرایه آمبولانس است. برخلاف تهران که از آمبولانس الگانس تا نعش‌کش‌های قراضه، هر کدام یک قیمت می‌خورند؛ در مشهد تقریبا نوع آمبولانس‌ها یکسان است.

اما از بابت هزینه حمل و نقل، این مرکب‌ها برای درون شهر 80هزار تومان (ما به ازای هر میّت) اخذ می‌کنند و از بابت انتقال مرحوم به شهرستان هم با احتساب مسافت، برای هر کیلومتر 1100تومان دریافت می‌نمایند.

البته ترجیح بسیاری از بازماندگان این است که آمبولانس در اختیار آن‌ها باشد تا عزیز از دست‌رفته‌شان را برای وداع به منزل بیاورند و در ادامه برای برگزاری باقی مراسم، به حرم رضوی و آرامستان منتقل نماید.

VIP  شدن خدمات آمبولانس، بهای آن را تا 130هزار تومان بابت هر میت بالا می‌برد.

*شستشوی یک میلیونی میّت

از بابت شستشو و خدمات مرتبط با آن، در بهشت رضای مشهد مبلغ یک میلیون تومان از بازماندگان اخذ می‌شود. اگر مرحوم را در بهشت رضا دفن کنند، این یک میلیون تومان شامل قیمت پایه یک قبر هم خواهد بود اما چنانچه میت به آرامستان دیگری منتقل شود، این رقم صرفا به همان شستشو و خدمات کفن و دفن محدود می‌شود.

اما کفن به عنوان لباس آخرت میّت، رقم چشمگیری ندارد و اغلب افراد، پیش از دریافت «یک بوسه کوچولو» از مرگ، آن را خریداری می‌کنند اما چنانچه مرحومی کفن نداشته باشد، ذیل خدمات جانبی بهشت رضا یکی به او تخصیص می‌یابد.

*از بهای دو میلیون تومانی جابه‌جایی تا قبرهای غرفه‌ای و آلاچیقی

گُل درشتِ قیمت‌ها در یک مراسم ختم، «هزینه قبر» است. بهشت رضا و امامزاده‌ها اغلب کف قیمت را دارند.

همان طور که اشاره شد، به بهای یک میلیون تومانی خدمات شستشو در بهشت رضا، اختصاص یک قبر هم ضمیمه شده است اما اگر به همین رقم بسنده شود، حق انتخابی از بابت مکان برای خانواده مرحوم وجود ندارد. چنانچه بازماندگان تصمیم به انتخاب قطعه‌ای خاص بگیرند، کف هزینه‌های این جابه‌جایی دومیلیون تومان خواهد بود.

در قطعات خاصی نظیر قطعه میرزا جواد آقا، این رقم به 20میلیون تومان می‌رسد. البته چنانچه خانه آخرت مرحوم یکی از غرفه‌های 12تایی انتخاب شود و کل غرفه از بابت مدفون شدن مردگان یک فامیل خریداری شود، بها 90میلیون تومان تمام می‌شود.

البته یک گزینه ارزان‌تر هم برای قبرهای خانوادگی وجود دارد و آن هم آلاچیق‌های جدید بهشت رضا هستند که در آن‌ها شش قبر به قیمت 30میلیون تومان به فروش می‌رسند.

*تفاوت قیمت خانه ابدی؛ باغ اول یا دوم؟

در «خواجه ربیع» به عنوان یکی از آرامستان‌های پُرطرف‌دار شهر، همه چیز با واحد «باغ» سنجیده می‌شود.

مرحومانی که خانه ابدی شان «باغ اول» انتخاب می‌شود؛ 18میلیون تومان خرج روی دست بازماندگان می‌گذارند. اما «باغ دوم» هم ارزان نیست و از بابتش 10میلیون تومان اخذ می‌شود.

در همین باغ دوم، فضای داخل غرفه ها، 17میلیون تومان به فروش می‌رسد و جلوی غرفه‌ها که سایه‌ای دارد و خنکایِ نسیمی؛ 15میلیون تومان رقم می‌خورد. همچنین آن‌هایی که نیت به پیش‌خرید کردن خانه ابدی شان دارند، باید 21میلیون تومان مابه ازای قبرهای داخل غرفه‌ها و 18میلیون از بابت قبرهای جلوی غرفه‌ها بپردازند.

*یک شایعه 200میلیون تومانی

اما بالاترین بهای قبر در مشهد متعلق به حرم رضوی‌ست و طبق گفته متولیان امر، مقابر زیرین صحن جمهوری (به عنوان تنها مکانی که فعلا در آن خاکسپاری انجام می‌شود) 102میلیون تومان قیمت می‌خورند. عنوان می‌شود که در صحن آزادی هم دفن صورت می‌گیرد اما چون مختص خدام رسمی حرم رضوی‌ست؛ مقابر آن به فروش نمی‌رسند و واگذار هم نمی‌شوند. با این اوصاف معلوم نیست قیمت بیش از 200میلیون تومانی قبرهای این صحن از کجا به دهان‌ها افتاده است؟

*سنگ‌قبر از هرات تا برزیل

موضوع تهیه سنگ قبر هم برای خودش قصه‌ای دارد. در راسته کارِ فروشندگان این محصول که حاشیه بهشت رضاست؛ سنگ‌های متفاوت با قیمت‌ها و تزئینات متفاوت یافت می‌شود.

از گرانیت ایرانی و سنگ‌های داخلی اعلا تا سنگ‌های درجه سه چینی. این وسط یکی از گرانیت‌های برزیلی، مرمرهای سفید هرات و مالزی سخن به میان می‌آورد. حواشی ماجرا هم شامل سنگ بالاسری، قرنیزهای دور قبر، حکاکی با ابزار ویژه و دستگاه لیزری می‌شود.

خلاصه هر کدام این‌ها یک رقم دارند. حداقل قیمت در این بازار 90هزار تومان است و حداکثر به پنج میلیون تومان می‌رسد. یکی از فعالان بازار سنگ می‌گوید: سنگ قبر 50میلیون تومانی هم داریم. شنیده‌ام در تهران سنگ با تزئین عقیق و فیروزه هم پیدا می‌شود اما خب ارزشش را ندارد، چون ظرف یک ماه هرچه تراشکار روی سنگ قبر کار کرده، به سرقت می‌رود.

او می‌گوید که تفاوت در قیمت‌ها به اندازه و نوع سنگ، نقش و نگار، طراحی متن و چهره بر روی سنگ و همچنین ساخت حاشیه برای آن بستگی دارد.

* کرایه روزانه مساجد برای مجالس؛ از 100تا 800هزار تومان

«مادرخرج» های مجالس ترحیم در هر خانواده‌ای خوب می‌دانند؛ که بهای کرایه مسجد روزانه و متناسب با نوبت آن تعریف می‌شود. مساجدی که به لحاظ امکانات برای برگزاری مراسم این‌چنینی، در درجه «معمولی» طبقه‌بندی می‌شوند. در یک روز(شامل دو نوبت صبح و عصر) 100 تا 150هزار تومان کرایه دریافت می‌کنند. اما مساجد بالاشهری قیمت‌شان به 250تا 400هزار تومان می‌رسد. این وسط مساجدی هم هستند که سالن‌های مجهز ویژه این مجالس را تدارک دیده‌اند و بخشی از درآمدشان از این حوزه تامین می‌گردد. کرایه این‌ها 600 تا 800هزار تومان است.

مسئول یکی از مراکز تشریفات مراسم ختم می‌گوید: در حال حاضر مسجد «ا» در محدوده سجاد، بالاترین کرایه را از بابت مجالس ترحیم دریافت می‌کند. کرایه روزانه این مسجد برای خانواده‌های عزادار، روزانه 800هزار تومان است و طبق آخرین صحبت‌هایی که با متولیان آن داشتیم، به زودی تعرفه‌شان را افزایش خواهند داد و به یک میلیون و 200هزار تومان می‌رسانند.

*مرغ عَزا؛ ناله سر کُن

شام و نهار مراسم ترحیم هم خودش به قواره یک مثنوی حرف دارد. معمولا دشوارترین وعده، مربوط به روز خاکسپاری است که شمار مهمان‌ها از حساب و کتاب خارج می‌شود و عمدتا کمتر از 100نفر نیست. برهمین اساس هم حساب و کتاب رستوران‌ها با واحد «نفر-غذا» سنجیده می‌شود. آنکه مهمانانش را خیلی ساده به یک خورشت کم گوشت یا شله با مخلفات دعوت می‌کند، 12تا15هزار تومان بابت هر نفر می‌پردازد. اما اگر خورشت اعیانی‌تر شد و یا مقرر گردید که مهمان‌ها کباب به نیش بکشند، صاحب عزا باید بابت هر نفر 30 تا 50هزار تومان بپردازد. همچنین چنانچه پایِ سفره‌ای دو مدل غذا بنشیند و یا مهمانانش به صرف چلوگوشت دعوت شوند؛ هر پرس تا 200هزار تومان هم قیمت می‌خورد. البته در مجالسی که چنین ارقامی دریافت می‌شوند؛ میز سرو دسر و میوه هم تعبیه شده یا مجلس در فضای باز برگزار می‌شوند.

*دیس سه کیلویی حلوا برای پیشخوان مجلس عزا

یک مجلس ختم آبرومند که بی چای و حلوا نمی‌شود. شیرینی و میوه مجلس هم باید آنچنان باشد که یک خدابیامرزی نصیب آن عزیز از دست رفته کند.

شیرینی مخصوص مجالس ختم، کیلویی از 7 تا 20هزار تومان فاکتور می‌شود اما متوسط آن همان 12هزار تومان است. خرما بدون تزئیناتش، کیلویی 3 تا 5هزار تومان است و چنانچه دارای تزئین معمولی باشد(شامل هسته گیری و تزئین آن با یکی از انواع مغزها) تا کیلویی 7هزار تومان هم به فروش می‌رسد. بعضی شرکت‌های تشریفات به سفارش مشتری در منوی ویژه‌شان خرما با تزئینات خاص ارائه می‌کنند. برای یک دیس از این نوع خرما، پیش‌تر سفارشی به قنادی‌های طرف قرارداد داده می‌شود. قیمت تنها یک دیس از این نوع خرماها 30هزار تومان است.

حلوا هم به صورت کیلویی خریداری می‌شود. قیمت پایه آن 17 تا 22هزار تومان است. با تزئین ویژه این مبلغ به 30 تا 60هزار تومان می‌رسد. جالب اینجاست که بنا بر یک مُد و رسم تازه، دیس حلوای سه کیلویی از سوی صاحبان عزا سفارش داده می‌شود که تزئین و گل‌آرایی شده و برای نمایش در ورودی مسجد یا تالار قرار می‌گیرد. این دیس حلوا خود به تنهایی 300هزار تومان است.

این وسط هزینه یک چای خشک و خالی که ضمیمه‌اش حبه‌ای قند باشد، برای هر مجلس؛ بنا به تعرفه مراکز تشریفاتی سطح شهر مشهد؛ 175 تا 200هزار تومان می‌شود. کف قیمت میوه هر مجلس هم از 600هزار تومان آغاز می‌شود و با افزایش انواع آن به دو میلیون تومان هم می‌رسد. مراکز تشریفات مجالس ختم، بطری آب معدنی را 600تومان و هر آب میوه را هزار تومان فاکتور می‌کنند.

*یک سنت تازه: میزهای 500هزار تومانی گُل

بهایِ هر میز شمع که با نوارهای مشکی و انواع شمع ترئین‌شده و در میانه آن عکس مرحوم به نمایش درآمده، 100هزارتومان است. یکی از این میزها در ورودی بانوان و دیگری در ورودی آقایان جانمایی می‌شود. اما طبق رسم تازه‌ای میز گُل هم به رسوم مجالس ختم افزوده شده است، کف قیمتی این میز بسته به حجم گل و تزئیناتش، 500هزار تومان می‌باشد. برای این یک قلم، سقفی پیدا نکردیم چون خدمتی تازه در حوزه مراسم ختم و یادبود محسوب می‌شد.

اما بهای تاج‌گل هم قابل‌توجه است. یک تاج ساده 200هزار تومان قیمت دارد و هرچه گُل‌فروش بیشتر شاخ و برگش بدهد، قیمت افزون‌تر می‌شود. یکی از گل‌فروش‌های سرشناس مشهد که در این حوزه تخصص دارد، می‌گوید که بالاترین فاکتورش 8میلیون تومان بوده، آن هم بابت تاجی که به ارتفاع دو طبقه مسجد، روی آن گُل‌آرایی انجام شده بوده است. او البته تاکید دارد که این رقم، سقف هزینه‌های تاج گُل نیست و همین روزهاست که مشتری با پیشنهادی بالاتر پایش را در مغازه او بگذارد.

البته از آنجایی که اعداد و ارقام این بخش، به مذاق همه خوش نمی‌آید، سنت اجاره تاج گُل هم رواج یافته تا هزینه کمتری روی دست صاحب عزا بماند. برهمین اساس، به طور میانگین یک تاج با گُل‌های مصنوعی، برای سه روز 100هزار تومان کرایه داده می‌شود.

* بازار گرم حنجره‌های طلایی

قسمت بعدی مربوط به خادمان و مجریان مراسم است. در بسیاری از مجالس ختم، فامیل آستین بالا می‌زنند و مجلس گردانی می‌کنند اما هستند عده‌ای که در طلب پذیرایی‌های حرفه‌ای، نیروهای تشریفات را استخدام می‌کنند.

گردانندگان یکی از این مراکز برای ما توضیح می‌دهد که؛ هزینه خدمات هر پرسنل تشریفات با لباس فرم مشخص، حداقل 20هزار تومان ما به ازای هر جلسه پذیرایی است. در مجموع، حداقل شمار نیروها در هر کدام از بخش‌های زنانه و مردانه باید پنج نفر باشد؛ این یعنی خدمات پذیرایی لااقل 200هزارتومان تمام می‌شود.

او به نکته جالبی اشاره می‌کند: در بعضی مجالس، سفارش‌دهنده کار از پرسنل آقا می‌خواهد تا از کراوات یا دستمال گردن استفاده کنند و بابت تهیه این موارد هم هزینه‌ای به فاکتور افزوده می‌شود.

بازار مداحان و قاریان حاضر در مجالس عزا، پُررونق است. حداقل دستمزد مداحان 50هزارتومان برآورد می‌شود و این رقم با رشدی چشمگیر تا 400هزار تومان می‌رسد. شنیده شده بعضی مداحان سرشناس‌تر از بابت حضورشان در مجلس حدود 800هزار تومان اخذ می‌کنند، طبیعی است که حنجره‌های طلایی گران‌ترند اما جالب اینجاست که بعضی مداحان با ذکر این مطلب که سیستم صوت مسجد را قبول ندارند، سیستم همراه خود می‌آورند و بهای آن را هم به خدماتشان می‌افزایند.

در بعضی مجالس هم بنا به سنت، از حضور منبری استفاده می‌شود. هر منبر این افراد، 50 تا 200هزار تومان برآورد می‌شود.

اخیرا به جمع مخارج مجالس عزا، هزینه فیلم‌برداری و عکاسی هم افزوده شده است. بهای این خدمت در بازه 70 تا 400هزار تومان تعریف می‌شود. این تفاوت چشمگیر کف و سقف قیمت‌ها هم به واسطه خروجی خدماتی است که ارائه می‌گردد. مثلا مبتنی بر تدوین، صداگذاری و تدوین کار، نوع و تعداد دوربین‌ها و حتی جنسیت عکاس و فیلم‌بردار، قیمت‌ها دستخوش تغییراتی می‌شوند.

*گوسفند قربانی نمایشی و کرایه‌ای

قربانی کردن هم هزینه خودش را دارد و صحاب عزا باید از 350 تا 500هزار تومان بپردازد. بالا بودن قیمت‌ها در این سرفصل باعث شده تا بساط گوسفندهای نمایشی و کرایه‌ای گرم شود. این نمایش را قصاب ایفا می‌کند. او گوسفندی می‌خرد، در مجلس ختم ذبح می‌کند و گوشت و مخلفاتش را با خود می‌برد. از بابت این حضور کم‌رنگ هم دستمزدی 50هزار تومانی دریافت می‌کند.

*روایتی از شورش پرچم‌ها و بنرهای تسلیت

برگزاری مجالس ختم، خرده هزینه‌های متعددی دارد. صاحب عزا از بابت ایاب و ذهاب باید اتوبوسی کرایه کند که هر دستگاه آن 36نفر را جابه‌جا می‌کند و بهای خدمات در دو ساعت اول آن 65هزار تومان است. همچنین به ازای هر ساعت بیشتر، 36هزار تومان به بهای خدمات افزوده می‌شود. البته قیمت ون‌های VIP به مراتب بیشتر از این‌هاست.

یکی از هزینه‌های مجلس به آگهی ترحیم تخصیص دارد. براین اساس، یک کادر کوچک در صفحات داخلی 80هزار تومان می‌باشد و چنانچه روزنامه برگ بخورد و آگهی به صفحه اول بیاید، رقم آن تا 7میلیون تومان افزایش پیدا می‌کند. از بابت تراکت هم لااقل 250تومان برای هر ورق، دریافت می‌شود. کار به بنر که برسد. ارقام نوسان پیدا می‌کنند و با توجه به نوع طراحی و اندازه از 7 تا 12هزار تومان در هر متر فاکتور می‌شوند.

یکی از چاپخانه‌داران خُرد مشهد، خاطره‌ای جالب، از حجم بنرهایی که فقط برای یک مجلس ختم سفارش گرفته بیان می‌کند. او می‌گوید: نیمی از اقوام مرحوم، کار بنرشان را به من سفارش دادند، فقط نزدیک به 80بنر را خودم چاپ کردم اما با افزودن شمار پرچم‌ها، دو دیوار مسجد تا حوالی سقف پُر می‌شد. کار به جایی رسید که در هر وعده مجلس شماری از پرچم‌ها را نمایش می‌دادند.

*هزینه نماز و روزه‌های قضا؛ چند؟

یکی از خدمات جانبی مراکز تشریفاتی، پیشنهاد جبران مافات و انجام قضای روزه و نماز میّت مابه‌ازای بهایی است. در این راستا، تعرفه مصوب این موسسات برای یک سال نماز، یک میلیون و 80هزار تومان است و تقبل هر یک ماه روزه هم 420هزار تومان تمام می‌شود.

*نی‌نوازی سر قبر

یکی از تازه‌ترین خدماتی که به تازگی روی بورس آمده و در معدود مراسم‌های ختم مشاهده شده است؛ اجرای برنامه نی‌نوازی و آوازخوانی است. این سنت از پایتخت به مشهد سرایت کرده و آن طور که یکی از نوازندگان و مجریان این برنامه توضیح می‌دهد؛ قیمت تک‌نوازی بر سر قبر یا در مجلس ختم، 100تا 150هزار تومان است اما اگر برنامه نی‌نوازی با چاشنی آوازهایی نظیر؛ می‌رن آدما: رسول نجفی- تنها ماندم: اصفهانی- یاران همه رفتند: شجریان و ... همراه شود، تا 400هزار تومان هم هزینه روی دست صاحبان عزا می‌گذارد.

وی می‌گوید که یک بسته کامل اجرای برنامه هم هست که شامل چند ساز و چند نوبت برنامه می‌شود و قیمتش به یک میلیون تومان می‌رسد.

*این بازار در دست کیست؟

اما سود عمده مراسم‌های ختم نصیب چه کسانی می‌شود؟ بازار این بخش را کدام شرکت‌ها و گروه‌ها در مشهد می‌گردانند؟

طبق توضیحات مسئول یکی از شرکت‌های تشریفات مجری مراسم ختم و یادبود، در حال حاضر چند شرکت معتبر و تعدادی گروه‌های کوچک در مشهد، متولی برگزاری مراسم‌های این چنین هستند.

او به صراحت بیان می‌کند که هزینه‌ها و فاکتورها بنا به نوع خدماتی که درخواست می‌شوند، سبک و سنگین می‌شوند.

او می‌گوید که سقف فاکتوری که صادر کرده فقط در بخش برگزاری مراسم، تا 35میلیون تومان می‌رسیده است. این فعال بازار کفن و دفن، توضیح می‌دهد که؛«مشتری‌ها گاهی آن قدر دست به نقد هستند که ما برای تبلیغ خودمان تا 2میلیون تومان هم روی فاکتور مشتری تخفیف می‌دهیم و آخر کار باز هم رقم حاصله به سود ماست.»

او البته یک گلایه دارد و آن هم زیاد شدن دست در کار آن‌هاست. وی توضیح می‌دهد: یک مراسم را تا نیمه به خوبی برگزار کرده بودیم که ناگهان صاحب عزا با عصبانیت سراغمان آمد و عذر ما و تیم تشریفات را خواست. کمی که تحقیق کردیم، دیدیم مداح مجلس قیمت کار ما را گرفته و به صاحب عزا وعده برگزاری باقی مجالسش را با قیمتی کمتر داده است. البته طبیعی‌ست که کیفیت کار او به مراتب پایین‌تر است اما به هر حال، با وعده توانست مشتری ما را قاپ بزند.

به گفته این مدیر تشریفات، در حال حاضر مداحان و حتی متولیان بعضی مساجد هم برای برگزاری مراسم و ارائه خدمات جانبی آن فعال شده‌اند. وی نام چند مسجد مشهور شهر را ذکر می‌کند که هیأت امناهای آن در حاشیه مسجد یا در محوطه آن سالن‌های پذیرایی و... تعبیه کرده‌اند تا خدمات تشریفات را به موضوع کرایه مسجد برای برگزاری مجالس ترحیم، بیفزایند.