عابربانک یا آبربانک؟!

اولین نقطه کشور که برای اجرای پایلوت جداسازی شبکه آب بهداشتی و آشامیدنی مورد توجه قرار گرفت، بخشی از شهر مشهد به نام منطقه ثامن بود که قرار بود با جداسازی شبکه آب بهداشتی و تأمین آب بسته‌بندی برای شرب در این منطقه، این پروژه آغاز شود. اما تا امروز با وجود بسترسازی‌های سخت‌افزاری این طرح، خبری از اجرای آن نیست. اما به تازگی در شهرستان بجستان استان خراسان رضوی که در فاصله 278 کیلومتری جنوب شهر مشهد قرار دارد، پروژه جداسازی شبکه آب شرب و آب بهداشتی آغاز شده است. این پروژه که به منظور پایلوت استانی طرح جداسازی آب شرب از آب بهداشتی کلید خورده، در واقع نخستین نمونه اجرایی‌شده در کشور است. در این طرح با احداث 14 کیلومتر شبکه انتقال و توزیع آب، ایجاد 20 ایستگاه برداشت آب در سطح بجستان و احداث تصفیه‌خانه‌ای به ظرفیت 350 مترمکعب در شبانه روز (تصفیه آب به روش  (R.Oآب تصفیه‌شده برای شرب در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد و شهروندان می‌توانند آب باکیفیتی از ایستگاه‌های برداشت آب در سطح شهرستان برداشت کنند. در هفته‌ای که گذشت فرصتی پیش آمد و با حسین اسماعیلیان، رئیس هیأت مدیره و مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی گفت‌وگویی داشتیم. او با توجه به سابقه اجرایی خود به عنوان مدیر امور آب و فاضلاب گناباد معتقد بود تصفیه آب شهرستان بجستان و تهیه از دستگاه به نفع مردم است و اینگونه مردم آب باکیفیت‌تری مصرف می‌کنند. اسماعیلیان در مورد تنش‌های آبی در شهرستان‌های استان و طرح‌های جداسازی آب شرب با ما صحبت کرد که مشروح این گفت‌وگو و جزئیات آن را در ادامه می‌خوانید.

جناب اسماعیلیان لطفا کمی درخصوص کارتی شدن آب شرب و فروش کارتی در شهرستان بجستان توضیح دهید.

کشور ما و همینطور استان خراسان رضوی با چالش جدی از لحاظ کمی و کیفی پیرامون آب روبه‌رو است. متاسفانه باتوجه به شرایط اقلیمی و کمبود بارندگی و خشک‌سالی این مشکلات گسترده‌تر شده است و از طرف دیگر در بخش توسعه ما با افزایش مصرف روبه‌رو هستیم که این مسأله همراه با موارد فوق باعث می‌شود که از لحاظ کمی با مشکل روبه‌رو باشیم و سال به سال شدیدتر هم می‌شود. ما برای مسائل کمی با توجه به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی تدبیری اندیشیدیم، چراکه متاسفانه کاهش سطح آب‌های زیرزمینی کیفیت مسأله را هم تحت‌الشعاع قرار داده و باعث شده شرایط سخت‌تر شود و به سقف استانداردها برسیم. به همین دلیل در استان خراسان شهر بجستان را در نظر گرفتیم چون این شهرستان هم از لحاظ کمی و هم کیفی در مسأله آب مشکل دارد. راهکاری که ما برای شهرستان بجستان در نظر گرفتیم بررسی منابع اطراف بجستان بود که بعد از این بررسی متوجه شدیم منابع موجود از لحاظ کیفیت مناسب نیستند. پس پروژه‌ای تعریف شد که ما کمّیت آب را برای مسأله بهداشت از مکانی دیگر تامین کنیم و برای بخش شرب، که بخش کوچکی از مصرف محسوب می‌شود، چاره‌اندیشی جدایی داشته باشیم. بعد از بررسی‌هایی که در سال 87 – 86  انجام گرفت، پروژه آب‌رسانی برای شهرستان بجستان تعریف شد و مشکل کمی آب شرب بجستان برطرف شد.

برای بحث کیفیت، طرح‌های مختلفی مورد بررسی قرار گرفت و نهایتا طرحی به تصویب رسید که طبق آن ما بخشی از آب را تصفیه می‌کنیم تا به شرایط مطلوب شرب برسانیم. این آب تصفیه شده از طریق یک شبکه اختصاصی در سطح شهر در دسترس مردم قرار می‌گیرد. پروژه بعد از طی کردن مراحل اجرایی در دی ماه سال گذشته مورد بهره‌برداری قرار گرفت و به نحوی برنامه‌ریزی شد که مردم برای برداشت آب در سطح شهر، هر 250 متر به شیرهای آب دسترسی داشته باشند تا برای تامین آب مورد نیاز به مشکل برنخورند. در این پروژه سیستم کارتی وجود دارد و کارت هم توسط سازمان مربوطه در اختیار مردم قرار داده شده است و هر زمان از شبانه‌روز که بخواهند، می‌توانند به دستگاه مراجعه کنند و آب شرب مورد نیاز خود را برداشت کنند. البته این پروژه به این روش اولین بار بود که در سطح استان اجرایی شد و ممکن است یک سری مشکلاتی در کار باشد که ما در تلاش هستیم این نارسایی‌ها را برطرف کنیم. با اجرایی شدن این پروژه در سطح شهرستان بجستان مشکلاتی که مردم این شهرستان در سطح کیفی و کمی داشتند برطرف شده و شرایط خیلی بهتر شده است.

کدام یک از شهرستان‌های استان خراسان رضوی در سال‌های آینده با تنش آبی روبه‌رو هستند و اگر این مشکلات شدت پیدا کند آیا این طرح را در شهرستان‌های دیگر اجرا خواهید کرد؟‌

سال به سال شرایط آبی مشکل‌سازتر می‌شود. در تابستان امسال 28 شهر استان در شرایط تنش آبی قرار داشتند که با همراهی مردم در مسأله مصرف و با اقدامات اضطراری، امسال را با کمترین مشکل پشت سرگذاشتیم. ما برای سال 95 با 33 شهر روبه‌رو هستیم که در شرایط تنش آبی قرار دارند. بعضی از این شهرها هم مشکل کمیت دارند و هم کیفیت. یکی از رویکردهای مورد نظر ما جداسازی بحث آب شرب و بهداشت است که در مجلس شورای اسلامی هم به تصویب رسید و به تدریج با مدل‌های مختلف و بررسی‌هایی که انجام می‌دهیم، سعی می‌کنیم مشکلات را برطرف کنیم. باید این مسأله را درنظرداشت که برای هر شهرستان ممکن است یک روش جواب بدهد و روش دیگر ناکارآمد باشد، پس نباید در برنامه‌های سازمان همه را به یک شکل برنامه‌ریزی کنیم.

با اجرایی شدن این طرح در خراسان رضوی اینگونه استنباط می‌شود که وضعیت آب در این استان بحرانی است. نظر جناب‌عالی دراین مورد چیست؟‌

البته در قسمت‌های دیگر کشور هم به شکل‌های دیگری انجام شده و اینگونه نیست که ما بگوییم فقط استان خراسان وضعیت خوبی ندارد. متاسفانه ما در بیشتر استان‌های کشور با این مشکلات روبه‌رو هستیم. برخی از شهرهای استان این مشکلات را دارد و امیدواریم که این مساله سریع‌تر حل شود.

این طرح باعث می‌شود مردم شهرستان بجستان آب شرب بهتری داشته باشند. سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که چرا برای سهولت کار و راحتی مردم شبکه‌های اختصاصی برای منازل درنظرنگرفتید؟ جابجایی از محل تهیه آب تا منزل در فصل سرما مشکل نیست؟

بخش شرب، قسمت بسیار کوچک از آب مردم را دربرمی‌گیرد. برفرض مثال شاید 5 درصد سرانه مصرف هر فرد باشد که بخش ناچیزی است.اینکه ما بخواهیم کل آب را با هزینه‌های بسیار بالا که باز این هزینه‌ها هم بر خود متحمل می‌شود برای 5 درصد تصفیه بکنیم، اقتصادی نبوده و به نفع خود مردم هم نیست. اینکه آب پروسه تصفیه را طی کند و در قالب دو شبکه اجرا شود باعث می‌شود مصرف آب افزایش پیدا کند و این مصرف، هزینه‌های بسیار سرسام‌آور و اجرایی کردن شبکه های دوم را در بر دارد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته این سیستم را ایجاد کردند و مردم آب شرب‌شان را از طریق آب بسته‌بندی و فروشگاه‌ها تامین می‌کنند. این طرح هم مثل همان مسأله است. فرد از خانه بیرون می‌آید و با یک فاصله کم به آب شرب دسترسی پیدا می‌کند. آن هم آبی که قیمت بسیار پایین و کیفیت مطلوبب دارد، کما اینکه ما شاید بتوانیم بخش خصوصی را فعال کنیم و این بخش بتواند همین زحمت اندک را برای مردم کم کند و آب را درب منزل به مردم تحویل دهد. راهکارهای اقتصادی و بهتری وجود دارد که ما مد نظر داریم و مردم نباید نگران باشند چون ما به فکر مردم خواهیم بود.

زمزمه‌هایی در خصوص جیره‌بندی وجود دارد. لطفا در این مورد هم توضیح دهید.

جیره‌بندی به هیچ عنوان در برنامه‌های ما نیست. ما بلافاصله بعد از گذر از تابستان 94 وارد برنامه‌ریزی برای گذر از بحران و کمبود آب سال 95 شدیم. تمام برنامه‌ریزی‌های ما این است که طوری مدیریت کنیم تا ناچار به جیره‌بندی آب در هیچ شهر سطح استان نشویم، ولی بخشی از این اقدامات و هماهنگی‌ها باید با کمک خود مردم انجام شود و بخشی از آن وظایفی است که ما باید تلاش کنیم تا انجام دهیم. انشالله با کمک مردم و طرح‌هایی که ما در برنامه‌ریزی مدنظر داریم، تلاش خواهیم کرد که سال 95 را بدون جیره‌بندی آب پشت سر بگذاریم.

با وجود این طرح در بجستان صرفه‌جویی می‌شود و آب در آنجا دیگر با حجم وسیعی تسویه نمی‌شود. بودجه باقیمانده از این صرفه‌جویی کجا مصرف می‌شود؟ آیا برنامه‌ای برای این مسأله دارید؟

متاسفانه قیمت آب نسبت به هزینه تمام‌شده بسیار پایین است. متوسط قیمتی که هر ماه (به جز شهر مشهد) صادر می‌شود 3600 تومان است که اصلا عددی نیست. از طرفی هزینه‌ای که از مردم گرفته می‌شود حدودا یک‌چهارم قیمت تمام‌شده است. شرکت‌های آب و فاضلاب متاسفانه از این بابت زیان زیادی را متحمل می‌شوند و این زیان هم باعث می‌شود که آن دسته از اقداماتی که ما در بحث تعمیرات، بازسازی، اصلاح شبکه‌های فرسوده و نگهداری باید انجام بدهیم، با مشکل روبه‌رو شود. امیدواریم کم کم به سمتی حرکت کنیم که قیمت‌های آب منطقی شود، طوری که مشترکینی که در سطح پایین مصرف هستند هزینه‌های کمی پرداخت کنند و از آن طرف مشترکین پرمصرف مقداری از هزینه تمام‌شده را پرداخت کنند تا تراز این قضیه بتواند هزینه‌های قیمت تمام‌شده را پاسخ دهد. لذا اینکه ما بگوییم از شهرستان بجستان و محل انجام این کار مازاد درآمدی به‌دست آمده،اینگونه نیست و بالعکس هزینه به ما تحمیل شده است. وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب موظف است که آب شرب را با مطلوبیت لازم در اختیار شهروندان قرار دهد تا آب مناسبی را مصرف کنند.

در پایان اگر موردی هست که مایل هستید در مصاحبه ذکر شود لطفا بفرمایید. ‌

مسأله آب یکی از چالش‌های روز کشور است و چقدر خوب که شما به این مسأله پرداختید. بنده به عنوان یک کارشناس، فارغ از مسئولیت اجرایی که دارم باید بگویم که سهم آب شرب رقم بالایی نیست. مصارفی که الان انجام می‌شود مطلوبیت لازم را ندارد، هر چند ما در استان خراسان باز نسبت به کل کشور  متوسط سرانه مصرف‌مان وضعیت بهتری دارد اما مصرفی که انجام می‌شود متناسب با اقلیم و بارندگی و منابع آبی‌مان نیست. با هدف‌گذاری به راحتی می‌شود این دغدغه  را که آب ارزشمند است و باید صرفه جویی کنند، به‌وجود آورد. در حوزه ما هم بخش قابل‌توجهی به‌دلیل فرسودگی شبکه‌ها و مشکلات تاسیسات، آبی که با هزینه‌های بالا منتقل می‌شود از مصرف خارج می‌گردد و این وظیفه ما است که روی این مسأله کار کنیم و هدررفت آب را به حداقل برسانیم تا در حوزه انتقال، توزیع و مصرف بتوانیم بهره‌وری بالایی داشته باشیم. اگر ما بهره‌وری درستی از آب داشته باشیم، می‌توانیم منابع آبِ کیفی که در اختیارمان قرار دارد را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.