سبزوار دیار سربداران

این شهر خاستگاه اندیشمندان بزرگی در دوران‌های مختلف تاریخی بوده است. کلاس‌های درس حاج ملاهادی سبزواری، فیلسوف بزرگ جهان اسلام همواره در یاد و خاطره تاریخ ماندگار است. در خیابان‌های این شهر تاریخی قدم برمی‌دارم. مردم با شوق به طرف مسجد می‌آیند. صدای طبل و دهل می‌آید و بوی اسفند از هیأت‌های عزاداری حسینی به مشام می‌رسد.کوچک و بزرگ به سمت هیأت‌های مختلف حرکت می‌کنند و هر کدام شوری در سردارند. صف‌های زنجیر زنی عبور می‌کنند.کوچک و بزرگ در صف‌های مختلف زنجیر می‌زنند. اسپند دود می‌کنند و گوسفند سرمی‌برند. بعضی‌ها گوشه‌ای ایستاده‌اند و به سرشان می‌کوبند. جلوتر می‌روم. ایستگاه‌های چای زعفرانی، دارچین با نبات یا قند. شهرستان حال و هوای خاصی گرفته؛ محرم آمده است.

آرایش و مو در ایام سوگواری

به آرایشگاه‌های مختلف در شهرستان سبزوار سرک می‌کشم. برای اصلاح رفته‌ام و دقایقی را منتظر می‌نشینم. جوان‌ها با لباس‌های مشکی می‌آیند و روی صندلی می‌نشینند تا به سر و وضعشان رسیدگی شود. هیچ‌کدام موهای بلندی ندارند و یا اگر دارند، نمی‌خواهند که موهایشان کوتاه شود. از جنبه‌های مختلف آرایشگر را به کار وامی‌دارند. یکی می‌خواهد طوری موهایش درست شود که تکان نخورد. دیگری دوست دارد بغل موهایش خالی شود تا بیشتر به چشم بیاید. همه شور و شوق دارند و معلوم است که چرا موهایشان را درست می‌کنند. به آینه نگاه می‌کنند و در این بین دوستان و هم‌قطارانی دارند که منتظر نشسته‌اند تا کار دوستشان به پایان برسد. باید به عزاداری بروند. نکته جالب رفتن به جایی است که آدم هیچ فکرش را نمی‌کند، حتی در آن لحظه هم فقط کار خود را انجام می‌دهند و تنها نکته‌ای که به آن فکر نمی‌کنند این است که برای حضور در مراسم عزاداری باید مناسک آن را هم به جای آورد.

این اتفاقات در حالی در محرم امسال نیز در حال وقوع است که اعلام شده، آنچه به تازگي با عنوان آرايش ملايم ويژه ماه محرم يا اصلاح ويژه محرم از سوی برخی آرايشگران تبليغ مي‌شود، غيرقانوني است و مي‌تواند به توبيخ منجر شود. اين را هم رئيس اتحاديه آرايشگران زنانه تهران و هم رئيس اتحاديه آرايشگران مردانه تهران مي‌گويند. شروع اين تبليغات از چند سال گذشته در آرايشگاه‌های زنانه آغاز شد، اما بعدها دامنه آن به آرايشگاه‌های مردانه هم كشيده شده است. همچنين بخشنامه‌اي درباره اين موضوع و پيگردهاي قانوني آن براي آرايشگاه‌ها ارسال شده است. با این حال اما آرایشگران نه در این باره چیزی شنیده‌اند و نه به آن عمل می‌کنند و به گفته آن‌ها وقتی مشتری هست باید کارش انجام شود!

این درحالی‌است که درواقع به نوعی می‌توان گفت، برخورد با آرایشگاه‌ها هم چاره کار نیست و باید ریشه‌یابی کرد، چرا در ایامی که ایام عزاداری است و مردم کشور در عزای حسینی هستند، جوانان ایرانی باید به فکر ظاهر و آرایش خود باشند؟! چرا خیابان‌های شهرها در ایام محرم به مهمانی خیابانی شبیه است تا عزاداری؟ و در آخر چرا فرهنگ عزای حسینی از یادها می‌رود؟ می‌توان اینگونه استنباط کرد روز به روز خیلی چیزها کالایی می‌شود و جنبه مصرفی به خود می‌گیرد و دین به تعبیر«بوردیو» نوعی کالای رستگاری شده است. دختر و پسر های خانواده‌های مذهبی به طرز گسترده‌ای سبک جدید دنیوی و امروزی دارند، نحوه لباس پوشیدن آن‌ها، مارک‌ها و برندهایی که دنبالش هستند، نوعا کمتر تحت تاثیر دین و بیشتر تحت نفوذ فرهنگ جدید است که در این مسأله اگر سنت‌ها به چشم نیاید ناکارآمد است و جایگاهی ندارد.

دین نیروی اخلاقی تاثیرگذار

می‌توان گفت دین در عرصه عمومی در جامعه ایران، همانند بسیاری از جوامع به خصوص جوامع خاورمیانه، حضور پر قدرت و نفوذی داشته است و آینده آن در عرصه عمومی حضور پر قدرت و تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. این یک گزاره درباره واقعیت فضای عمومی و حضور دین در آن است. اما در خصوص ارزیابی این حضور، قاعدتا به معیارهای ارزشی نیاز است. به نظر می‌رسد، فراز و فرود حضور دین در عرصه عمومی و داوری درباره آن بستگی به کیفیت این حضور دارد و این کیفیت هم بسته به قرائت‌هایی است که از دین ارائه می‌شود. برخی از قرائت‌هایی که از دین مطرح می‌شود با اقتضائات ساختاری جامعه جدید هماهنگ‌تر و برخی ناهماهنگ‌تر هستند.لازم است اشاره شود که منظور از اقتضائات ساختی دنیای جدید، پدیده‌هایی همچون تمایز یافتگی نهادی، تکثر اجتماعی و فرهنگی، پیوندهای فراملی و جهانی، توسعه اقتصادی و رفاه عمومی و حقوق شهروندی است. قرائت‌هایی از دین که با شرایط جدید جامعه هماهنگ هستند، می‌توانند در خدمت تقویت انسجام اجتماعی و اخلاقی‌تر و انسانی‌تر شدن روابط و مناسبات اجتماعی باشند و دین را به عنوان یک نیروی اخلاقی تاثیرگذار در فضای عمومی و جامعه حفظ کنند.
نیاز به متفاوت بودن

سبک‌های متفاوت و متکثر دین‌ورزی در نحوه مناسک و عزاداری مذهبی حتی در شهرستان‌های نه چندان مدرن همچون سبزوار هم متبلور است. جوانانی که اگرچه به ترتیبات و لوازم دوران جدید خو گرفته با آن‌ها نفس می‌کشند اما دین و مناسک دینی برای آن‌ها مهم تلقی می‌شود. در شهرستانی مانند سبزوار که بافت سنتی و ذهنیت‌های فرهنگی حاکم بر جامعه با مولفه‌های سنتی–مذهبی معنا می‌شوند مناسبات مدرن توانسته در کنار اعتقادات معنوی هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی تجربه کند و این هویت‌های دوگانه را موزاییک‌وار کنارهم قرار دهد. در سبزوار، مساجد، حسینه‌ها و هیأت‌های مذهبی مختلفی وجود دارد که در مراسم مذهبی مخصوصا مراسم دهه اول محرم همچون بسیاری از شهرستان‌های ایران فعالانه مشارکت دارند. هیأت‌هایی با همت‌های مردمی که سعی در سامان‌دهی دین‌داران و عزاداران و برگزاری هرچه با شکوه‌تر این آیین مذهبی را دارند. پس از پرس‌وجو از اهالی شهر به یکی از مشهورترین، پرجمعیت‌ترین و مرکزی‌ترین هیأت‌های شهر در میدان فاطمی رفتم. هیأت مسجدالنبی، هیأتی با محوریت و مرکزیت حاج کاظم کرامت از اعضای شورای اسلامی شهر و مداح اهل بیت که در نقطه پرتردد شهر قرار دارد. این مسجد البته چندان وسیع نیست و ظرفیت پذیرایی از این همه عزدار را ندارد و به همین منظور با همکاری سایر نهادها خیابان منتهی به مسجد را می‌بندند و دسته عزاداران زنجیرزنان در خیابان روبه‌روی مسجد به زنجیرزنی می‌پردازند و بخش عظیمی از جمعیت در کنار خیابان نظاره‌گر این مراسم سوگواری هستند. به‌علت موقعیت مکانی این مسجد و همجواری آن با پارک، اگرچه از رده‌های متفاوت سنی در آن حاضر هستند اما بیش از 60 درصد آن را جوانان شکل می‌دهد که چه به صورت عزاداری مستقیم(زنجیرزنی) و چه عزاداری غیرمستقیم سینه‌زنی و نظاره‌گری در آنجا حضور می‌یابند، اما نکته مهم در تلفیق سبک مدرن زندگی و شیوه عزاداری و تعلقات سنتی است. جوانانی را نظاره کردم که علی‌رغم داشتن ظواهر مدرن همچون پوشش‌های به روز و آرایش‌های متفاوت مو استفاده از زیورآلات و تکنولوژی‌های جدید و ارتباطات آزادتر سعی در پرداختن به دو بعد هویتی مدرن و مذهبی خود دارند و سرشار از نیاز به متفاوت بودن، تمایزخواهی، خود بیانگری و لذت‌جویی هستند و بسیاری از اشکال دین‌ورزی و عزاداری این جوانان برآمده از غرایز و نیازهای زندگی مانند روابط اجتماعی است.