پایان‎نامه کیلویی چند؟!

همین که بگویی دنبال کسی می‎گردی که  نگارش پایان‌نامه‎ات را به او بسپاری، آن‎ وقت است که چند سؤال کوتاه درباره رشته، مقطع، موضوع پایان‌نامه و ... از تو می‎پرسند و بعد از چانه‎زنی کوتاهی درباره قیمت تو را با یکی از به ظاهر محققانی ارتباط می‎دهند که در قبال دریافت مبلغی، مراحل مختلف نگارش پایان‌نامه را برایت انجام می‏دهد؛ حتی می‎توانی محققانی را پیدا کنی که زیادی به فکر راحتی دانشجو هستند! و انجام مراحل پایان‌نامه را با همه سختی‎ها و مرارت‎هایش، از صفر تا صد بر عهده می‎گیرند و در نتیجه تنها زحمت دفاع از آن در مقابل استادان راهنما برای دانشجو باقی می‎ماند.

در بعضی از این مغازه‎ها به راحتی می‎توانی شماره به اصطلاح «محققی» را که قرار است پایان‌نامه‎ات را بنویسد، گیر بیاوری و مستقیم با خود او صحبت کنی و بر سر موضوع، زمان، قیمت و ... چانه‎ بزنی؛ برخی دیگر از مسئولان این مغازه‎ها اما کمی محتاطانه‌تر و محافظه‎کارانه‎تر برخورد می‎کنند و شماره مستقیم آقا یا خانم محقق را نمی‌دهند و در پاسخ به چرایی آن می‏گویند: «محقق ما اینطور راحت‎تر است».

اینجا یکی از خیابان‌های شهر بهشت است؛ وارد یکی از همین مغازه‌هایی می‎شوم که ظاهرا برای انجام خدمات تایپ، طراحی و چاپ ایجاد شده است؛ به مرد جوانی که پشت میز نشسته‎ می‏گویم: «دنبال کسی می‎گردم که نگارش پایان‌نامه‎ام را به او بسپارم»؛ درباره رشته‎ام می‌پرسد، پاسخ می‎دهم: «ترجمه» و البته این را هم می‎پرسد که پایان‌نامه را برای چه مقطعی می‎خواهم، جواب می‎دهم: «ارشد». می‎خواهد بداند قرار است انجام چه بخش‎هایی از پایان‌نامه‌ام را به همکارانش بسپارم، بدون تأمل می‎گویم: «مشغله‎های کاری‎ام زیاد است و فرصتی برای فکر کردن درباره موضوع و انتخاب آن ندارم؛ می‎خواهم صفر تا صدش را به شما بسپارم». قیمت را می‌پرسم، می‎گوید: «برای ارشد بالای دو میلیون تومان می‎گیریم». از او می‎خواهم شماره محقق را در اختیارم بگذارد تا مستقیم با او صحبت کنم که در جواب می‎گوید: «محقق ما دانشجوی تهران است و الان نمی‎تواند صحبت کند؛ شماره شما را می‎گیرم و بعد از اینکه با او هماهنگ کردم، به شما اطلاع می‎دهم».

به یکی دیگر از مغازه‎های تایپ و تکثیری سری می‎زنم؛ متولی این مغازه پیرمردی است که به گفته خودش بازنشسته آموزش و پرورش است و از حدود 9 سال پیش، یعنی درست بعد از بازنشستگی‌اش، کارهایی از قبیل انجام تحقیق‎های دانشگاهی و نگارش پایان‌نامه را انجام می‏دهد. درباره مقطع و رشته‏ام سؤال می‏کند، پاسخ می‎دهم: «ارشد و ترجمه». از او می‎پرسم: «پایان‌نامه را خودتان انجام می‎دهید؟» می‏گوید: «پایان‌نامه‌‎های مقطع کارشناسی را خودم انجام می‏دهم اما پایان‌نامه‌‎های ارشد را به محققانم می‎سپارم». درباره مظنه اظهار بی‎اطلاعی می‎کند و می‎گوید: «قیمت پایان‌نامه به حجم کار بستگی دارد» و وقتی از او می‎خواهم کف و سقف قیمت را بگوید، اینطور پاسخ می‎دهد: «نرخ پایان‌نامه‌‎های ارشد معمولا بین یک میلیون و 500 تا سه میلیون تومان است». می‎پرسد: «موضوع دارید؟»، جواب می‎دهم: «می‎خواهم صفر تا صد کار را به خودتان بسپارم» و در ادامه می‎پرسم: «اگر موضوع داشته باشم، قیمت چه تغییری می‎کند؟» که او در جواب می‎گوید: «فرق قیمتش تنها حدود 200 هزار تومان است و تفاوت چندانی نمی‎کند» می‎گویم: «چه تضمینی وجود دارد که موضوع پیشنهادی شما مورد تأیید استاد راهنما باشد؟»، می‌گوید: «ممکن است استاد ایراد بگیرد و نظراتی هم داشته باشد که این ایرادات را برطرف و نظرات را در کار اعمال می‌کنیم؛ نگران نباشید؛ تا قبل از جلسه دفاع همراه شما هستیم و مرحله به مرحله ایراد کار را برطرف می‎کنیم». می‎خواهم هزینه نگارش پایان‌نامه برای مقطع دکترا را هم بدانم که او در پاسخ می‏گوید: «محققان ما مدرک کارشناسی ارشد دارند و پایان‌نامه دکترا انجام نمی‎دهیم».

وارد یکی دیگر از این مغازه‎ها می‎شوم؛ به خانم جوانی که مسئول پاسخگویی به مشتریان است، درخواستم را می‎گویم و بعد از همان سؤال و جواب‎های اولیه از او درباره قیمت کار می‎پرسم، راست یا دروغ او هم اظهار بی‌اطلاعی می‎کند و اینطور می‎گوید: «تعیین قیمت به موضوع و میزان کاری که لازم است انجام شود، بستگی دارد». او درخواستم را برای تماس مستقیم با محققی که قرار است پایان‎نامه‎ام را بنویسد، رد می‏کند و می‏گوید: نمیتوانم شماره او را به شما بدهم. در پاسخ به این سؤال که «چه تضمینی وجود دارد که موضوع تأیید شود؟» پاسخ می‎دهد: «می‎توانیم چند موضوع ارائه دهیم؛ در این صورت معمولا یکی از موضوعات تأیید می‌شود و سپس مراحل بعدی کار را ادامه می‌دهیم»

در این رفت‎وآمدها شماره چند نفر از افرادی که کار نگارش پایان‌نامه را انجام می‎دهند، به دستم رسید؛ یکی از آن‎ها خانمی بود که پاسخگوی تلفن همراهش نبود. یکی دیگر از این محققان! مرد جوان و خوش‌صحبتی بود که به گفته خودش مقطع کارشناسی و ارشد خود را در دانشگاه فردوسی مشهد گذرانده و مدرک دکترای خود را هم در رشته بیوانفورماتیک در خارج از کشور اخذ کرده و در حال حاضر ساکن تهران است. از رشته‎ام می‎پرسد و اینکه آیا موضوع خاصی مدنظرم هست که در جواب می‎گویم: «موضوعی ندارم» و بدون درنگ می‎پرسم: «موضوعی که ارائه می‎دهید چقدر ممکن است مورد تأیید استاد راهنما باشد؟»، پاسخ می‌دهد: «می‌توانیم پیرامون موضوعاتی کار کنیم که سایر همکلاسی‎های شما برای پایان‌نامه خود انتخاب کرده‎اند». می‎پرسم: «کار را خودتان انجام می‌دهید؟» می‌گوید: «رشته من زبان نیست؛ پایان‌نامه‌‎های رشته مترجمی و زبان را یکی از همکاران من که دکترای زبان دارد و عضو هیأت علمی دانشگاه است، انجام می‎دهد؛ من با همکارم صحبت می‎کنم و بعد از انتخاب موضوع فرایند کار را آغاز می‌کنیم». درباره هزینه کار هم اینطور پاسخ می‌دهد: «برای مقطع ارشد به صورت میانگین حداقل دو میلیون و 500 هزار تومان دریافت می‌کنیم». می‎گویم: «اگر پروپوزال تأیید نشود؟»، در جواب می‎گوید: «ما تا مرحله آخر و تا قبل از دفاع با دانشجو هستیم؛ پروپوزال معمولا تأیید می‌شود و فقط اساتید روی پروپوزال کامنت می‌گذارند که نظرات استاد را اعمال می‎کنیم و معمولا مشکل خاصی وجود ندارد». می‎گویم: «یکی از دوستانم که دانشجوی دکترای اقتصاد است، هم می‎خواهد کار نگارش پایان‌نامه‎اش را به شما بسپارد؛ هزینه پایان‌نامه‌‎های مقطع دکترا چقدر است؟» می‎گوید: «البته قیمت بستگی به حجم کار دارد؛ حداقل قیمت برای مقطع دکترا چهار میلیون و حداکثر قیمت هم شش میلیون تومان است.» می‎پرسم: «چه تضمینی وجود دارد که پایان‌نامه کپی نباشد؟» که اینطور پاسخ می‌دهد: «من خودم نظارت دقیق دارم و به شما تضمین می‌دهم که مشکلی ایجاد نشود».

حتی با گشت‎وگذار سرسرکی هم می‎توانی آگاه شوی از بازار پررونق و پرسودی که حاصل خرید و فروش پایان‌نامه‌‎های مقاطع تحصیلات تکمیلی است؛ بازاری که با ارائه خدماتی! عجیب و متنوع برای عده‎ای بدجوری پول‎ساز شده است؛ شاید این ذهنیت وجود داشته باشد که صاحبان این حرفه به صورت زیرزمینی و پنهانی به این کار پرسود اشتغال دارند اما در واقع اینطور نیست؛ علاوه بر دادوستد پایان‌نامه در فضای حقیقی، ردپای پایان‌نامه‎نویسان و معاملات این چنینی در اینترنت و شبکه‎های اجتماعی هم دیده می‏شود و نکته جالب مسأله اینجاست که ظاهرا آثار و تبعات این نحوه فعالیت و ارائه پایان‌نامه و اخذ مدرک، برای جامعه علمی چندان نگران‎کننده نیست که تاکنون برخورد جدی صورت نگرفته است و کاسبان این حرفه بدون واهمه به کار خود ادامه می‎دهند.

«دنیای اقتصاد» سراغی از اساتید و دانشگاهیان خراسان رضوی گرفته و از آن‎ها درباره دلایل و تبعات خرید و فروش پایان‌نامه بر جامعه علمی کشور پرسیده است؛ همچنین نظر آن‎ها را در خصوص علت عدم برخورد جدی با کاسبان این حرفه و دانشجویانی را که از این طریق فارغ‌التحصیل می‎شوند، جویان شده است:

سیاست گسترش تحصیلات تکمیلی و جذب دانشجویان بی‎کیفیت

عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد اتخاذ سیاست گسترش تحصیلات تکمیلی توسط دانشگاه‌ها مختلف کشور را دلیل ایجاد و رونق بازار خرید و فروش پایان‎نامه‎ می‎‏داند و می‎‏گوید: این امر باعث شد دانشجویان بی‌کیفیت و ضعیف بسیاری در دانشگاه‌ها پذیرفته شوند.

مصطفی کریم‌زاده ادامه می‎دهد: دانشجویانی که دوره کارشناسی را با نمره پایین پشت سر می‎گذارند، زمانی که امکان گذراندن دوره ارشد برای آن‎ها به راحتی و حتی بدون کنکور مهیا می‎شود، مطمئنا در دوران تحصیل خود موفق نخواهند بود و اگرچه بتوانند با نمره‌های پایین‌تر این مقطع را پشت سر بگذرانند اما به مرحله پایان‌نامه که می‌رسند انگیزه و توانایی انجام پایان‌نامه را ندارند و این امر باعث می‏شود صرفا برای اخذ مدرک به خرید پایان‎نامه روی بیاورند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه می‎کند: این دانشجویان مدرک را نیز برای افزودن به سطح دانش اخذ نمی‌کنند بلکه هدف آن‎ها از اخذ مدرک این است که با توجه به نوع فعالیت در سازمان یا اداره‎ خود، افزایش حقوق داشته باشند. وی با بیان اینکه در دانشگاه‌های معتبر جهان در دوره‎های تحصیلات تکمیلی رسالت اصلی این است که دانشجویان مغز دانش را جابه‎جا کنند و در هر رشته‎ای به ویژه رشته‌های فنی ابتکار عملی داشته باشند، اظهار می‎کند: دانشگاه‌های معتبر جهان دانشجویان سخت‌کوش را جذب می‎کنند و محصول آن را بعد از اتمام تحصیلات هم دانشجو و هم جامعه می‎بیند و از ابداعات و اختراعات و نوآوری‎های آن‌ها استفاده می‌کند اما متأسفانه در ایران در چند سال اخیر بحث گسترش تحصیلات تکمیلی و افزایش ظرفیت جذب دانشجو اتفاق افتاد و مشکلاتی از این قبیل را نیز به دنبال داشت.

کریم‌زاده اخذ مدرک به روش متقلبانه را به لحاظ علمی، اخلاقی، شرعی و ... ناپسند می‎داند و خاطرنشان می‎کند: این دانشجو برای مثال مدرک کارشناسی ارشد را اخذ می‎کند در حالی که ممکن است علم و دانش او به اندازه دانشجوی کارشناسی هم نباشد؛ از لحاظ اخلاقی این دانشجو در مراحل بعدی زندگی نیز ممکن است همین راه را در پیش بگیرد و در زندگی از روش‌های متقلبان استفاده کند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد معتقد است که در کنار بحث نظارت باید به سیاست‌گذاری‌ها هم توجه کرد و عنوان می‎کند: راهکار این است که از پذیرش دانشجو بدون کنکور جلوگیری شود؛ زمانی که دانشجو بدون کنکور پذیرش شود این مشکل وجود دارد که افرادی که توانایی درس خواندن و نوشتن پایان‌نامه را ندارند، وارد دانشگاه شوند؛ تا زمانی که این مکانیزم وجود دارد شاهد این مشکل نیز خواهیم بود.

کریم‌زاده به این نکته نیز اشاره می‎کند برخی از فارغ‌التحصیلان رشته‎های مختلف به بهانه نبود کار از طریق نگارش پایان‎نامه و فروش آن به دانشجویان برای خود اشتغال‎زایی می‌کنند، تصریح می‎کند: اما این کار یک سرقت علمی است زیرا از این طریق برای فردی پایان‌نامه نوشته می‌شود که صلاحیت علمی ندارد.

خرید و فروش پایان‌نامه و پس‌رفت علمی

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی مشهد یکی از دلایل دادوستد پایان‎نامه را مدرک‌گرایی به جای سوادگرایی می‎داند و می‎گوید: دلیل دیگر تنبلی است که در جامعه رایج شده و افراد می‎خواهند همه چیز را یک شبه به دست بیاورند.

عباس شیخ‎الاسلامی ادامه می‎دهد: یکی از دلایل رونق گرفتن بازار خرید و فروش پایان‎نامه این است که دانشجویان و دانش‎آموزان لذت علم‎گرایی را درک نکرده‎اند؛ اگر دانشجو متوجه شود، پایان‌نامه‎نویسی و تحقیق چه لذتی دارد، هیچ‌گاه این کار را به دیگری واگذار نمی‌کند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در پاسخ به سؤالی در خصوص تأثیر افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی بر خرید و فروش پایان‎نامه و لزوم افزایش نظارت‎ها، اظهار می‎کند: ظرفیت پذیرش دانشجو و بحث نظارت‎ها از بعد پیشگیرانه مطرح نیست؛ برداشت من این است که عوامل فرهنگی و مواردی که مطرح شد، مهم‌تر است؛ به اعتقاد من اگر اساتید فرصت کافی داشته باشند و پایان‌نامه‌‎ها را کنترل کنند، باز هم این پدیده ریشه‌کن نمی‌شود؛ این مسأله مانند اعتیاد است؛ اقداماتی زیادی انجام دادیم اما اعتیاد ریشه‌کن نشد؛ اعتقاد ندارم که نظارت‌های کافی یا محروم کردن دانشجویان از تحصیل مشکل را حل کند زیرا مشکل عمیق‌تر از این‌هاست.

شیخ‎الاسلامی خرید و فروش پایان‎نامه و اخذ مدرک به این شیوه را پس‌رفت علمی می‌داند و می‎افزاید: این امر باعث می‌شود عده‌ای کارشناس در جامعه داشته باشیم که مدرک را اخذ می‌کنند اما این علم این مدرک را ندارند و این مسأله باعث بی‌اعتبار شدن این مدارک می‎شود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی مشهد با تأکید بر اینکه برای پیشگیری از وقوع مشکلات این چنینی باید از مقاطع ابتدایی کودکان را پژوهشگر تربیت کنیم، تصریح می‌کند: کودکان باید لذت پژوهش را درک کنند؛ باید روحیه پژوهشی در کودکان ایجاد شود. وی با اشاره به اینکه پیشگیری در این زمینه به اولیه، ثانویه و ثالث تقسیم می‌شود، خاطرنشان می‎کند: پیشگیری اولیه این است که فرهنگسازی کنیم و دانشجویان به پژوهش علاقمند باشند؛ پیشگیری ثانویه این است که اساتید راهنما به دانشجو کمک کند؛ گاهی دانشجویان به کمک نیاز دارند تا پژوهش را خودشان انجام دهند اما کسی نیست که به آن‎ها کمک کند و در این مواقع اساتید راهنما باید زمان بیشتری به دانشجویان اختصاص دهند؛ در پیشگیری ثالث نیز باید به لحاظ قانونی برخورد جدی صورت گیرد.

نگاه اقتصادی به تحصیلات تکمیلی

یکی دیگر از اعضای هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» دلیل ایجاد بازار خرید و فروش پایان‌نامه را نظام ارزشی می‎داند که وزارت علوم برای تحصیلات تکمیلی در نظر گرفته است و تصریح می‎کند: به عبارت دیگر گردش کاذبی در جامعه ایجاد شده بدون اینکه جامعه به این همه فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد یا دکترا نیاز داشته باشد.

تقی ابراهیمی با بیان اینکه وزارت علوم و دانشگاه‌ها به دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا نگاه اقتصادی دارند، می‌افزاید: این نگاه میراث دولت نهم و دهم است و این رویکرد باعث جذب دانشجویانی شده که صلاحیت تحصیلات تکمیلی را ندارند و این امر به خرید و فروش پایان‌نامه منجر شده است. وی این نکته را نیز یادآور می‎شود: در دانشگاه‌ها نیز به دلایل متفاوتی ممکن است بر خرید و فروش پایان‌نامه صحه گذاشته شود البته نه به صورت مستقیم بلکه اساتید راهنما درباره کپی نبودن این رساله‌ها کنکاش نمی‎کنند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص تبعات خرید و فروش پایان‎نامه و اخذ مدرک به این شیوه بر جامعه علمی کشور اینطور پاسخ می‎دهد: این امر باعث می‏شود تشخیص سره و ناسره از هم دشوار باشد و از طرف دیگر باعث بی‌انگیزگی دانشجویان بااستعداد نیز می‎شود و کاهش سطح علمی کشور را در پی خواهد داشت.

ابراهیمی در خصوص راهکارها نیز می‏گوید: به نظر می‎رسد کشور به داشتن این همه کارشناس ارشد و دکترا نیازی ندارد و این مسأله در آینده بازار کار را با مشکل مواجه خواهد کرد؛ اگر تنها به میزانی که نیاز داریم، دانشجو جذب کنیم، این بازار خرید و فروش پایان‌نامه از بین خواهد رفت؛ اگرچه بسیاری از دانشجویان برای گذران وقت وارد دانشگاه‎ها می‎شوند اما در حال حاضر تبی که برای تحصیلات تکمیلی وجود داشت، به دلیل هزینه‌های بالا و عدم بازدهی بعد از فارغ‌التحصیلی تا حدودی فروکش کرده است؛ اگر بازار اشتغال رونق یابد، بسیاری از این تقاضاها کاهش خواهد یافت.

این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه در حال حاضر در جامعه برخوردی با عمل غیرقانونی خرید و فروش پایان‎نامه صورت نمی‎گیرد، در خصوص دلیل این امر اظهار می‎کند: مکانیسم تعریف‎شده‌ای برای این کار وجود ندارد؛ همچنین پشتوانه‎های فرهنگی و اجتماعی نیز وجود ندارد؛ اگر مکانیسمی وجود داشته باشد که دانشجو بعد از ورود به دانشگاه در سال دوم در آزمون دشواری که بدون مداخله دانشگاه برگزار می‎شود، شرکت کند، بسیاری از دانشجویان قادر به ادامه تحصیل نخواهند بود و حذف خواهند شد؛ مشکل ما این است که نقطه پیشگیری را در آخرین مرحله تعیین کرده‌ایم؛ جامعه ما جامعه عاطفی است و تصمیمات با عقل و منطق اتخاذ نمی‌شود.

اساتید وقت کافی برای نظارت ندارند

رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد با بیان اینکه خرید و فروش پایان‎نامه دلایل متعددی دارد، می‎گوید: یکی از عوامل این است که برخی دانشگاه‎ها به ویژه دانشگاه‌های غیردولتی در میزان پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی، امکانات و ظرفیت آن مجموعه علمی را مدنظر قرار نمی‌دهند.

مجتبی زاهدیان اظهار می‎کند: پذیرش دانشجو زیاد است اما هیأت علمی که صلاحیت بررسی رساله را داشته باشد، کم است و یکی از نتایج طبیعی این امر همین است که در بررسی رساله‌ها، هم به لحاظ انتخاب موضوع دقت لازم صورت نمی‎گیرد و هم اساتید به دلیل حجم زیاد رساله‎ها فرصت کافی را برای بررسی آن‌ها ندارند و برخی دانشجویان از این موضوع آگاه هستند و خیلی به خود زحمت انجام رساله را نمی‌دهند و به این بازار موجود روی می‌آورند.

رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد عدم کنترل وزارت علوم بر دانشگاه‌ها و مراکز علمی در خصوص نظارت ناکافی بر رساله‌ها را از دیگر دلایل رونق بازار خرید و فروش پایان‎نامه برمی‎شمارد و تصریح می‎کند: مرکز مدارک علمی در وزارت علوم وجود دارد اما تمام پایان‌نامه‌‎هایی که کار شده در آنجا نمایه نشده است؛ یکی از راه‌های پیشگیری از این وضعیت این است که تمام پایان‌نامه‌‎هایی که کار شده در این پایگاه وجود داشته باشد و در اختیار تمام دانشگاه‎ها و اساتید قرار گیرد که بدانند چه موضوعاتی تکراری است تا در پذیرش موضوع رساله دقت کنند؛ در برخی دانشگاه‎ها از دانشجو گواهی تکراری نبودن موضوع درخواست نمی‌شود؛ در مراکز استان‎ها این مسأله اجرا می‎شود اما در شهرستان‌هایی که مقاطع تحصیلات تکمیلی بدون داشتن معیارهای لازم ایجاد شده است، این دقت وجود ندارد.

زاهدیان با اشاره به اینکه در بسیاری از کشورها مقررات حقوقی خاصی برای حمایت از فکر، اندیشه و آثار معنوی وجود دارد که در صورت نقض آن‎ها، برخورد جدی صورت می‌گیرد، عنوان می‎کند: در کشور ما مقرراتی در این زمینه وجود دارد اما در واقع جدی گرفته نمی‎شود و قوانین هم ضمانت اجرای مناسبی برای حمایت از دستاوردهای علمی ندارند؛ در دانشگاه در بین اعضای هیأت علمی نیز گاهی این سرقت علمی را مشاهده می‎کنیم اما کسی انگیزه پیگیری را ندارد زیرا این روند طولانی است و معلوم نیست به نتیجه‌ای هم برسد.

رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد ادامه می‎دهد: افرادی که اقدام به خرید و فروش پایان‌نامه می‌کنند، خیالشان راحت است که قوانین این حوزه ضمانت اجرایی لازم را ندارند و در عمل این قوانین اثرگذار نیستند؛ اگر در حوزه قانون‌گذاری و قضایی پیگیری جدی داشته باشیم، این امر حالت پیشگیرانه خواهد داشت و می‌تواند مانع بروز پدیده خرید و فروش پایان‌نامه شود. وی با بیان اینکه مراکزی در کشور وجود دارد که به صورت آشکار اقدام به خرید و فروش پایان‌نامه می‎کنند، می‎افزاید: اما با این مراکز برخورد قابل توجه یا حتی غیرقابل توجهی هم صورت نمی‌گیرد؛ در کنار دانشگاه‏ها مراکزی به صورت علنی خرید و فروش پایان‌نامه را انجام می‎دهند و برخوردی هم صورت نمی‎گیرد؛ در عمل از این طریق در یک مسیر غیرقانونی و خلاف اشتغال‌زایی می‌کنیم که این امر محققان را بی‌انگیزه کرده است.

زاهدیان تأکید می‎کند: باید مسئولان مربوطه با مراکزی که اقدام به خرید و فروش پایان‌نامه می‎کنند، برخورد کنند و این امر باید جدی گرفته شود زیرا تعداد این مراکز رو به افزایش است؛ نبود بازار کار مناسب برای فارغ‌التحصیلان، بازار غیرقانونی برای برخی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا ایجاد کرده و زمانی که این افراد شغل مناسبی پیدا نمی‎کنند، به فروش پایان‎نامه و تحقیقات دانشگاهی روی می‎آورند.

رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در پاسخ به این سؤال که «چرا تاکنون برخورد جدی با این پدیده صورت نگرفته است؟»، اینطور پاسخ می‎دهد: یکی از دلایل برخورد نکردن با این پدیده این است که این مسأله هنوز در جامعه ما تبدیل به دغدغه نشده است زیرا هنوز به زعم جامعه مشکلات جدی‎تری وجود دارد و فرصتی برای پرداختن به این مشکل وجود ندارد؛ باید این امر به یک دغدغه ملی تبدیل شود؛ روی آوردن به این مسائل تبعات بسیار منفی دارد که در آینده دامن‎گیر جامعه خواهد شد؛ علت دیگر این است که متأسفانه عده‎ای از افرادی که باید برخورد کنند با این پدیده، ممکن است خودشان هم از این طریق فارغ‌التحصیل شده باشند.

زاهدیان با تأکید بر اینکه رای از بین بردن این پدیده اقدامات زیربنایی بسیاری باید انجام شود، خاطرنشان می‎کند: به لحاظ سیستم قضایی باید در مراکز استان‌ها شعبه خاصی برای رسیدگی به این مسأله در نظر گرفته شود و این مراکز را جمع‌آوری کنند؛ دانشگاه‌ها هم باید این مسأله را جدی بگیرند؛ باید در دانشگاه سازوکار کنترل رساله را پیش‌بینی شود؛ باید نرم‌‎افزارهای مشخصی طراحی شود تا کپی بودن پایان‌نامه‌‎ها را تشخیص دهد و گواهی کپی نبودن آن‏ها را صادر کند؛ باید در وزارت علوم مصوب شود که اگر در هر زمانی حتی بعد از دفاع، کپی بودن پایان‌نامه محرز شد، مدرک دانشجو باطل شود. وی با بیان اینکه باید از رواج امور خلاف قانون و شرع در جامعه جلوگیری شود، تصریح می‎کند: اگر ادعا می‏کنیم جامعه اسلامی داریم، باید از مظاهر سرقت علمی و ادبی نیز جلوگیری کنیم.

رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد این مطلب را نیز یادآور می‎شود: از طرف دیگر به دلیل اینکه افراد در قبال دریافت وجه این کار را انجام می‎دهند و قطعا چانه‎زنی‎هایی نیز برای قیمت کار صورت می‎گیرد و این کار بر مبنای میزان عایدی مالی است، این پایان‌نامه‎ها به لحاظ کیفی در سطح مطلوبی نیستند. وی معتقد است: یکی از مشکلات دانشجویان در زمینه پایان‌نامه‎نویسی این است که به روش تحقیق و اسلوب‌های آن آشنا نیستند زیرا بسیاری از دانشگاه‌ها در زمان پذیرش سخت‌گیری نمی‌کنند و دانشجویانی وارد می‌شوند که سطح علمی پایینی دارند؛ به نظر من باید در دانشگاه‌ها گذراندن دوره‌های روش تحقیق و شیوه نوشتن پایان‌نامه الزامی شود زیرا یکی از دلایلی که برخی افراد به خرید پایان‌نامه روی می‌آورند این است که قدرت نوشتن ندارند.

مجازات‎ها به شوخی شبیه است

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد نیز در این‎باره مهم‎ترین دلیل را رشد بی‎رویه مقاطع تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‎ها برمی‎شمارد و می‎گوید: در حال حاضر نسبت به چند سال گذشته به ویژه در دانشگاه‌های غیردولتی ظرفیت پذیرش در مقاطع ارشد و دکترا چندین برابر شده و یک باره پذیرش افزایش یافته است.

رسول مقصودپور در خصوص دلایل افزایش ظرفیت جذب دانشجو اینطور می‎گوید: در دوره‎ای، دانشگاه‌هایی که بودجه‌ای از دولت نمی‌گرفتند، در مقطع کارشناسی با کاهش تعداد دانشجو مواجه شدند؛ حتی در برخی دانشگاه‌ها در مراکز استان‎ها پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی کمتر از تعداد اعضای هیأت علمی بود و این امر باعث شد درآمد دانشگاه‎ها کاهش یابد به همین دلیل برای جبران کمبود بودجه چاره‌ای جز افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو نبود که در طول چند سال گذشته این اتفاق افتاد.

استادیار دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی مشهد با بیان اینکه در بسیاری از واحدهای دانشگاهی مقاطع ارشد و دکترا ایجاد شد در حالی که به هیچ عنوان صلاحیت و شایستگی آن وجود نداشت، خاطرنشان می‎کند: زمانی که به مقوله آموزش نگاه درآمدی داشته باشیم، نتیجه‌ای جز این حاصل نخواهد شد زیرا معمولا این دانشجویان به لحاظ علمی در سطح پایینی قرار دارند.

مقصودپور به این نکته نیز اشاره می‎کند که تعداد زیاد دانشجویان باعث شده است که اساتید راهنما و مشاور هم به تعداد کافی وجود نداشته باشد در نتیجه نظارت‎ها نیز صحیح نخواهد بود و می‎افزاید: با افزایش پذیرش دانشجو، نمی‌توان برای خروج آن‌ها از دانشگاه هم سختگیری کرد و ناچار هستیم با آن‌ها کنار بیایم و این امر باعث می‌شود گاهی از پایان‌نامه‌‎هایی دفاع شود که شایستگی لازم را ندارند و بیشتر آن‌ها کپی است؛ در چنین شرایطی سطح کیفی پایان‌نامه‌‎ها کاهش می‌یابد و مطالب ارائه شده در آن‌ها مشکلی را از جامعه حل نخواهد کرد و در برخی موارد حتی خود دانشجویان نمی‌توانند از این رساله‎ها دفاع کنند.

استادیار دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی مشهد وضعیت فعلی را وحشتناک توصیف می‏کند و می‎افزاید: به ندرت می‎توان پایان‌نامه‌ای را یافت که کاربرد داشته و حرف جدیدی داشته باشد؛ در حال حاضر حتی اگر دانشجو روش تحقیق را به درستی انجام دهد، ما راضی هستیم اما همین اتفاق هم نمی‌افتد؛ افراد زیادی وارد مقاطع ارشد و دکترا می‎شوند و مدرک می‌گیرند بدون اینکه شایستگی لازم را داشته باشند.

مقصودپور با اعتقاد بر اینکه تا زمانی که در بحث تحصیلات تکمیلی و آموزش عالی به دنبال درآمدزایی باشیم، این مشکل قابل حل نخواهد بود، تصریح می‌کند: در حال حاضر نظارت‎ها به اندازه کافی نیست؛ از طرف دیگر از اعضای هیأت علمی و اساتید دانشگاه‎ها حمایت کافی صورت نمی‏گیرد و همین امر باعث می‌شود آن‌ها هم انگیزه کافی برای این کار نداشته باشند؛ همچنین تعداد زیاد رساله‌ها باعث می‌شود استاد راهنما زمان کافی هم برای مطالعه تمام این رساله‎ها نداشته باشد.

استادیار دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی مشهد با تأکید بر اینکه نباید به تحصیلات تکمیلی از بعد درآمدزایی نگاه نکنیم، می‎گوید: باید تعداد اعضای هیأت علمی دانشگاه در برخی دانشگاه‌ها افزایش یابد تا فرصت رسیدگی دقیق به تمام رساله‌ها وجود داشته باشند؛ باید حمایت مالی از اساتید دانشگاه صورت گیرد؛ همچنین باید انگیزه تحقیق و پژوهش در دانشجویان ایجاد شود؛ اساتید باید دانشجویانی را که رونویسی کرده‎اند، رد کنند؛ این مسائل در مجموع ممکن است باعث بهبود وضعیت فعلی شود.

مقصودپور به این نکته نیز اشاره می‎کند که خرید و فروش پایان‌نامه بر اساس قانون در کشور ما جرم محسوب می‌شود اما دانشگاه‌ها این مسأله را به صورت جدی پیگیری نکرده و اعلام جرم نمی‌کنند. وی با بیان اینکه دستگاه قضایی نیز اهمیتی به این مسأله نمی‌دهد، عنوان می‎کند: سرقت علمی برای مردم خیلی جا نیفتاده است و بیشتر زمانی که صحبت از جرم می‌شود، حقوق عینی مدنظر دستگاه قضایی قرار می‌گیرد نه حقوق معنوی و این ضعفی است که در دستگاه قضایی ما وجود دارد و امیدواریم این امر اصلاح شود؛ میزان مجازات‎ها نیز در این زمینه بیشتر به شوخی شبیه است و خیلی کم است زیرا حساسیتی نسبت به حقوق معنوی وجود ندارد.

راحت‌طلبی دانشجویان

مدرس دانشگاه آزاد سبزوار نیز مشکل اساسی را در این زمینه در بعد فرهنگی مسأله می‎داند و معتقد است سرانه مطالعه در جامعه ما بسیار کم است و می‎افزاید: از طرف دیگر نسل کنونی به سمت راحت‌طلبی می‌‎رود و همین امر باعث شده دانشجویان با بازار خرید پایان‌نامه روی بیاورند.

امیرحسین وزیریان با اعتقاد بر اینکه افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو و نبود نظارت‌های کافی را می‎توان علت فرعی این مسأله دانست، تصریح می‌کند: افرادی که به این شکل فارغ‌التحصیل می‎شوند، در آینده جامعه علمی کشور را تشکیل خواهند داد اما از علم اندک آن‎ها چیزی عاید دانشجویان نسل آینده نخواهد شد و جامعه علمی کشور از این امر آسیب خواهد دید و سطح علمی جامعه کاهش خواهد یافت. وی همچنین کاهش ظرفیت پذیرش دانشجو و ایجاد اشتغال برای دانشجویانی که فارغ‌التحصیل می‎شوند را به عنوان راهکارهای رفع مشکل خرید و فروش پایان‎نامه‎ عنوان می‎کند.