روز جهانی برنامهریزی شهری فرصتی عالی برای بررسی برنامهریزی شهری از منظر جهانی است. در این یادداشت به بهانه این روز به برخی ازتحولات و مشکلات کلانشهرها بهخصوص مشهد اشاره میشود:
رشد فزاينده جمعيت شهرنشين و اسکان بيش از 60 درصد جمعيت جهان در شهرها و تداوم اين روند، آينده کره زمين را بيشتر با چشماندازهاي شهري مواجه ميکند. اين فرآيند عظيم شهرنشيني با محوريت ماشين، ضمن توسعه کالبدي شهرها، باعث از بين رفتن زمينهاي کشاورزي و تحميل هزينههاي غيرقابلجبراني بر محيطزيست شهرها شده است؛ از سوي ديگر، سرانه و الگوي مصرف نامناسب منابع در شهرها، آنها را در معرض ناپايداري بيشتر نسبت به روستاها قرار داده و مشکلات کالبدي، اجتماعي- اقتصادي فراواني، به ويژه در کشورهاي درحال توسعه بهوجود آورده است.
طي چند دهه اخير مفهوم توسعه پايدار به يکي از مفاهيم در فرهنگ جهاني و ادبيات توسعه بدل شده است. توسعه پايدار فرآيندي است که طي آن مردم يک کشور نيازهاي خود را برميآورند و سطح زندگي خود را ارتقا ميبخشند بيآنکه از منابعي که به نسلهاي آينده تعلق دارد، مصرف کنند و سرمايههاي آتي را براي تأمين خواستهاي خود به هدر دهند.
از توسعه پايدار به عنوان يکپارچگي سه E توصيف ميشود: Environment (محيط)، Economy (اقتصاد) و Equity (عدالت). تعريفي که عبارت است از مديريت بهرهبرداري بهينه و حفاظت از منابع کمياب همراه با بهکارگيري پيشرفتهاي تکنولوژيک در کليه شئون توليدي، اداري و انساني بهطوريکه ضمن تأمين نيازهاي نسل کنوني نيازهاي نسلهاي آينده نيز به طور پايدار و رضايتبخشي تأمين شود.
مهمترين راهکارهاي مورد توافق اکثريت صاحبنظران در برنامهريزي و مديريت شهري عبارت است از:
- کاهش اتکا به خودرو (به ويژه خودرو شخصي) در جابهجايي
- افزايش فشردگي کالبدي در توسعه شهري
- حفاظت و احياي نظامهاي طبيعي در شهر و منطقه پيرامون آن
- کاهش مصرف منابع و توليد آلودگي در شهر و منطقه پيرامون آن
- بهبود زيستپذيري اجتماعات شهري
- پايندگي و تقويت اقتصاد شهري
- اصلاح نظام اداري و حکمرواني شهري
کلانشهر مذهبي مشهد به عنوان دومين کلانشهر ايران و با نقش و عملکرد فرهنگي و مذهبي و اهميت ارتباطي و تجاري در سطح ملي و فراملي، در چند سال اخير بهطور بيرويهاي رشد کالبدي داشته است. رشد بيرويه جمعيت شهر مشهد و گسترش سريع شهرنشيني موجب افزايش مسکن ناسالم، بالا رفتن تنش و برخوردهاي اجتماعي، انواع آلودگيهاي زيستمحيطي، عدمدسترسي مناسب به سيستم حملونقل عمومي و کمبود فضاي سبز و حاشيهنشيني در اين شهر شده است. لذا در اینجا به برخی از مسائل کلانشهر مشهد بطور خلاصه پرداخته میشود:
بلندمرتبهسازی
متخصصان شهری که طرفدار بلندمرتبهسازی هستند مزایایی چون استفاده بهینه و اقتصادی از زمین شهری، کوتاهی فاصله بین کاربریهای شهری، کاهش آلودگی هوا، کاهش مصرف سوخت، کاهش اتلاف وقت و سرانجام رسیدن به توسعه پایدار شهری را برای بلندمرتبهسازی عنوان میکنند.
اما نکتهای که باید بیشتر از این موارد مورد بررسی قرار گیرد، این است که بلندمرتبهسازی در کشورهای درحال توسعه و کشور ما در حالی روبه گسترش است که حتی از الگوی اصولی آن در کشورهای پیشرفته هم تبعیت نمیکند و شناخت درستی از عواقب و تبعات روند گسترش آن وجود ندارد.
بلندمرتبهسازی در شهر مشهد قبل از انقلاب و از اوایل دهه 50 با کاربری هتل و آپارتمانهای مسکونی رونق پیدا کرد. بعد از انقلاب هم ساخت این بناها ادامه یافت. مطالعات انجام شده در خصوص ساکنین ساختمانهای بلندمرتبه در مناطق مسکونی مشهد نشاندهنده این است که ساکنین نسبت به ترافیک منطقه زندگیشان رضایتمندی چندانی ندارند و براین باورند که ایجاد ساختمانهای بلندمرتبه موجب افزایش ترافیک شده و نسبت به وضعیت پارکینگ رضایت چندانی ندارند. از دیدگاه شهروندان احداث ساختمانهای بلندمرتبه موجب تغییر سبک زندگی، افزایش فاصله طبقاتی و تجملگرایی شده است. همچنین آنها بر این باورند که ساکنین برجها در رابطه با امور محله مشارکت و تعامل چندانی با ساکنین دیگر ندارند. ساکنین این مناطق معتقدند که احداث ساختمانهای بلندمرتبه موجب کاهش امنیت محله شده است.
حاشیهنشینی در مشهد
حدود یکسوم جمعیت شهر مشهد در مناطق حاشیهای زندگی میکنند. مطالعات، بیانگر این است که ساماندهی و توانمندسازی بافتهای نابسامان شهری از موضوعات و مسائل مهم توسعه شهر مشهد است.
تحقیقات انجام شده در خصوص رابطه بین سابقه سکونت و کیفیت زندگی در مناطق حاشیه شهر مشهد نشان میدهد که هیچ رابطه معناداری بین این دو وجود ندارد و لذا دیدگاه کسانیکه معتقدند که با افزایش سابقه سکونت اوضاع زندگی حاشیهنشینان بهبود مییابد، مورد تأیید نیست. از طرف دیگر در بررسی میزان رضایتمندی از زندگی، نتایج حاکی از آن است که بین نسل اولیهای مهاجران به مشهد ( مهاجران اولیه) و نسل جدید( فرزندان مهاجران اولیه) از حیث رضایتمندی از زندگی در مناطق حاشیه، تفاوت معنادارای وجود دارد، این امرنشان میدهد که رضایتمندی نسل جدید از زندگی بسیارکم است، زیرا فرزندان مهاجران به مشهد، سطح زندگی خود را با دیگر شهروندان مقایسه میکنند. این نوع فقر (فقرنسبی) نگرانکننده است و میتواند زمینه بزهکاریهای اجتماعی را فراهم کند.
مطالعه شاخصهای اقتصادی واجتماعی و کالبدی کیفیت زندگی شهری در مناطق حاشیهنشین نشان میدهد که برای بهبود اوضاع وضعیت این محلات باید به شاخصهای کالبدی توجه بیشتری نمود، شاخصهای کالبدی همبستگی زیادی با کیفیت زندگی شهری دارند.
دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
| تسلیت به سرکار خانم رحیمیان، خبرنگار |
|---|
| شرکتهای دانشبنیان و تبدیل تهدیدها به فرصت |
| نقش نهادهای عمومی حاکمیتی در اکوسیستم نوآوری |
| اهمیت حضور کیفی زائران |
| گردشگری و خانهمسافرها در شهر مشهد |
پیام شما با موفقیت ارسال شد .