لبخند پسته سبزوار

 از طرفی در پنج ســال گذشــته به دلیل وجود خشکســالی‌ها، کمبود و شوری آب در اســتان‌های کرمان و یزد با افت شدید تولید پسته در ۳۰ هزار هکتار از باغات رو به‌رو شــده بودیم که همین باعث شد در این ســال‌ها آمریکا رتبه اول تولیدکننده پســته جهان را به خود اختصاص دهد. پسته یک صنعت طولانی‌مدت در کشور ماست. سابقه هزارساله دارد. در صد سال اخیر، این صنعت تجاری شده است و در 30 سال پس از انقلاب، صادرات ما رشد کرده است. اما خشکسالی سال‌ها است که بر پسته ایرانی سایه افکنده است. موضوع خشکسالی تا حدی جدی تلقی می‌شود که تاجری مانند اسدالله عسگر اولادی که سال‌ها لقب «سلطان پسته» ایرانی را به خود اختصاص داده است، بیان کرده که به دلیل همین خشکسالی باید به فکر توسعه کشت پسته در سایر استان‌ها افتاد چرا که کرمان در وضعیت بسیار بدی قرار گرفته و به احتمال زیاد تولید این محصول به استان‌های دیگر منتقل می‌شود.

 کمبود آب و مشکلات خشکسالی باعث شده تا ضعف‌هایی وجود داشته باشد. از طرفی شهرستان‌های دیگری در کشور دیده می‌شوند که پتانسیل‌های بالایی برای کاشت پسته در آن‌ها وجود دارد و کشاورزان و مسئولان با توجه به آن‌ها می‌توانند  با هدف‌گذاری صحیح،  تولید پسته را افزایش دهند.

در هفته‌ای که گذشت با محمدمهدی محتشم کارآفرین نمونه خراسان رضوی و همچنین رئیس خانه پسته سبزوار به گفت‌وگو نشستیم. او در مورد پیشینه کاشت پسته در سبزوار برایمان حرف زد و به مشکلات و کمبودهای این حوزه اشاره کرد. او معتقد است که در چند سال آینده سبزوار از جنبه کاشت و برداشت جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت که جزئیات آن را در ادامه می‌خوانید.

جناب محتشم لطفا درمورد پیشینه کاشت پسته در سبزوار توضیح دهید.

طبق سندهایی که در تاریخ موجود است، دشت‌های بالای خراسان بین داورزن و صدخرو اولین باغات اقتصادی جهان است و مردم در این مناطق به کاشت مشغول بوده‌اند و یکی از آن مناطقی که از آن به صورت اقتصادی برداشت می‌کردند، شهرستان سبزوار بوده است.

این مسأله در تاریخ بیهقی هم موجود است و گویای آن است که در قرن چهارم در جنگ غزنویان با سلجوقیان زمانی که غزنویان به سمت افغانستان امروزی عقب‌نشینی کردند، سرداری را برای حفظ خراسان فرستادند. وقتی این سردار در جنگ شکست خورد و خواهان عقب نشینی از منطقه دشت بیهق (سنگ کلیدر تا کهک امروزی) بود، دستور داد تا باغات پسته این منطقه که بسیار هم گسترده بودند را قطع کنند و از هیزم آن برای آتش استفاده کنند تا اینگونه نیاز خود را برطرف کنند و از طرفی چیزی برای سلجوقیان باقی نماند. پس پیشینه تاریخی وجود داشته است و اولین باغات در این منطقه بوده اما به دلیل همین جنگ‌ها و تامین هیزم مناسب، این باغ‌ها قطع شده است. بعد از حمله مغول این منطقه از لحاظ اقتصادی به شدت ضعیف شد. مردم هم قدرت صبر نداشتند چراکه اساسا صنعت پسته مقداری زمان می‌برد تا به بهره برسد. از این جهت کسی به سمت پسته نرفته و همه زمین‌ها زراعی شده و بیشتر مردم گندم، پنبه و جو کاشته‌اند. اما در این سال‌ها سبزوار در حال بازگشت به میراث گذشته است و گام به گام در مسأله باغات پسته در حال قطب شدن است. در همین منطقه داورزن هنوز هم درخت‌هایی وجود دارد که مربوط به سال‌های گذشته است.

چشم‌انداز بازار پسته در سبزوار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بازار پسته سبزوار بسیار بکر است و سبزوار  پس از مشهد بیشترین سرمایه را دارد. به این دلیل که سرمایه سبزوار تولیدی نیست_ زیرا از قدیم تجّار بوده‌اند _ بازار بسیار تشنه‌ای دارد. دو علت مطرح می‌شود که می‌تواند به این بکر بودن ضربه بزند. مسأله اول آموزش ندیدن است که این خود لطمه‌هایی به این بازار بکر می‌زند و از طرف دیگر محصول سبزوار یک‌سوم برداشت می‌شود چون دوسوم دیگر سن برداشت نیست و چیزی حدود پنج و شش سال طول می‌کشد که این محصول به جایگاه برداشت برسد.

صنایع سبزوار مثل کرمان پیشرفت نکرده است. فناوری‌ها هنوز ضعیف است، بحث بسته‌بندی وجود دارد و بازارها بیشتر دلالی است و فقط ما صادرکننده مستقیم هستیم. از طرفی شما می‌بینید یک پیوندزن در سبزوار می‌تواند هم خرید و فروش پسته کند و هم دلال پسته باشد و هم در مسائل دیگر(قیمت‌گذاری باغ و...) دخالت کند. سبزوار ظرفیت‌های بالایی دارد و باید از این ظرفیت‌ها استفاده شود. ما کلاس‌های مختلف توجیهی برای تجار برگزار می‌کنیم که در این کلاس‌ها پیرامون مسائل مختلف توجیه می‌شوند. در صنعت پسته 90درصد سود به بعد از برداشت و به بسته‌بندی برمی‌گردد. اینکه شما بتوانید پسته را درجه‌بندی کنید سود خواهید کرد. متاسفانه در سبزوار پسته را یا به صورت تر می‌فروشند یا شخص بعد از خرید دست به دست می‌فروشد و حتی قدرت جدا کردن پسته سربسته با باز را ندارد.

سطح زیر کشت پسته در سبزوار چقدر است؟

آمار دقیقی وجود ندارد و به شدت هم در حال افزایش است. جهاد کشاورزی آماری داده که 1000 تن برداشت خشک بوده و چیزی حدود چهار هزار هکتار پسته وجود دارد، اما ما احساس می‌کنیم چیزی حدود چهار تا پنج هزار تن پسته ‌اینجا کاشته شده است و در حال افزایش است، چراکه با بحران کرمان و رفسنجان بازار پسته در حال منتقل شدن به استان خراسان جنوبی و خراسان رضوی است.

برای تامین آب باغ‌های موجود چه فکری شده است؟

سبزوار از نظر آبی هنوز مشکل زیادی ندارد. چاه‌های آبی سبزوار  زیاد پایین نرفته و میزان برداشت‌ها فعلا فصلی بوده است. تبلیغاتی صداوسیما انجام داده و روی بحث قطره‌ای کردن بسیار تاکید دارد اما ما مشکلاتی داریم و دو مسأله اینجا مطرح است. مسأله اول این است که آب‌هایی که استفاده می‌شود آب شور است. این آب در بحث قطره‌ای کردن مشکل ایجاد می‌کند چراکه بعد از مدتی رسوب می‌کند و بسته می‌شود. البته راهکارهایی هم برای جلوگیری از این مسأله وجود دارد اما متاسفانه کشاورزان با این مسأله مشکل دارند و کنار نمی‌آیند. دومین مسأله این است که بیشتر باغ‌های ما در جایی هستند که آب وجود دارد اما برق نیست. یعنی آب چندین کیلومتر با لوله منتقل می‌شود اما برق نیست. سیستم‌های قطره‌ای برای پمپاژ به برق نیاز دارند مگر اینکه استخر بزنیم که باز این مشکلات خاص خودش را دارد. تخریب و سرقت هم یکی از مواردی است که باعث می‌شود کشاورزان به این سمت نروند. مورد بعدی عدم‌حمایت‌های بانک‌ها است که از مقوله آبیاری قطره‌ای حمایت نمی‌کنند. البته بانک‌ها می‌گویند که ما حمایت می‌کنیم اما بنده در سبزوار فقط یک نفر را دیدم که توانسته از این وام‌ها استفاده کند.

یعنی حتی با توجه به بحران آب شرایط سختی گذاشته‌اند؟

شرایطش سخت نیست اما وام نمی‌دهند. روزی خانمی به دفتر بنده آمد و گفت: «یک میلیارد وام برایم تایید شده برای ترمینال فناوری پسته. ترمینال فناوری پسته چیست؟» ‌من پلات خانم را گرفتم و نقشه‌ها را تحویل ایشان دادم و گفتم: این جمله یادت باشد «وام دست تو، نقشه‌ها در لپ‌تاپ ما» البته باید گفت بسیاری از کشاورزان مقصر هستند. در دوران آقای احمدی‌نژاد که وام خوبی می‌دادند بعضی از کشاورزان برای گاوداری و... وام می‌گرفتد و بعد وام‌ها را در کار مسکن و خرید و فروش به‌کارمی‌بستند و کار تولیدی نمی‌کردند. نظارت در بانک کشاورزی ضعیف است و بانک کشاورزی از طرح حمایت نمی‌کند. برای مثال ما یک طرح فرآوری پسته دادیم که در 24 ساعت پسته را فرآوری می‌کرد اما این طرح اصلا به بانک نرسید و جهادکشاورزی آن را تایید نکرد.

آیا سود صنعت پسته در توسعه زیرساخت‌های سبزوار نمود عینی داشته است؟‌

سود صنعت پسته چندان جاری نشده است. کشاورزان سبزوار چند سالی بیشتر نیست که پول برداشت می‌کنند و این مبالغ هنوز برای رفاه خودشان خرج می‌شود. طرف موتور داشته و این تبدیل به ماشین شده و این مسأله در قسمت‌های دیگر زندگی هم وجود دارد. البته به تازگی ایده‌هایی دارند که که در صنایع پسته سرمایه‌گذاری کنند ولی بیشتر از 90 درصد درآمد، خرج مسائل شخصی و باغ‌ها می‌شود. صنایعی که به زیرساخت‌ها کمک می‌کنند صنایعی هستند که حداکثر 25 سال از ایجاد شدنشان گذشته باشد. این مسأله اگر بخواهد در سبزوار به چشم بیاید باید زمان زیادی بگذرد تا صنعت خودش را اشباع کند و سود به‌دست آمده به بازار تزریق شود.

زمزمه‌هایی از طرف اتاق بازرگانی وجود دارد مبنی براینکه بیشتر تاجران بازار پسته از این بازار خارج شدند و در بخش صنعت و معدن سرمایه‌گذاری کرده‌اند؟ نظر شما چیست؟

اتفاقا ما نوتاجر در این مملکت زیاد داریم. تاجرهای قدیمی که هستند و این صنعت را رها نمی‌کنند. سود به‌دست آمده بسیار کم شده و مثل گذشته نیست اما می‌شود گفت که از جنبه‌ای میزان ریسک هم پایین آمده است و کمتر ریسک می‌کنند. قضیه این است که تاجر پسته و خشکبار حاضر نیست کار خود را عوض کند، شاید سرمایه‌هایش زیاد باشد و به سمت کار دیگری برود اما این کار را رها نمی‌کند. مشکل این بازار، نوتاجرها هستند. شما به خیابان جهاد کرمان که بروید، می‌بینید همه صادرکننده شده‌اند، درصورتی‌که چند سال پیش آنجا صادرکننده‌ای نبود و این مسأله باعث شده بازار صادرکننده‌های اصلی خراب شود چراکه پسته را به قیمتی می‌دهند که خرید خودشان همان قیمت است و باید مدتی بگذرد تا به قول بزرگان پسته این نوتاجرهای غیرمتخصص ریزش داشته باشد تا تاجرهای اصلی باز کار خود را شروع کنند تا بازار به ثبات برسد.

چه زیرساخت‌ها و بسترهایی برای گسترش باغ‌های پسته در سبزوار وجود دارد؟‌

در سبزوار به شدت خرده‌مالکی رواج دارد. فرد هفت هکتار زمین دارد و هر کدام از این هکتارها در قسمتی واقع شده است. نبود اتحاد و کار تیمی باعث شده پیشرفت‌ها زیاد به چشم نیاید و یا کم باشد، چراکه کار تیمی در ایران منسوخ است. شرکت‌های تعاونی روستایی مشکل دارند و فقط کارشان کود دادن است. زیرساخت‌های سبزوار نسبت به دارایی که دارد، پیشرفت می‌کند. اگر شخص درآمد بیشتری داشته باشد زمین بیشتری می‌خرد و می‌کارد. برای زیرساخت‌ها هم ما در تلاش هستیم که در بحث تجارت اتاقی باشد و تجارت عامه از بین برود تا دلالی از بین برود. برای تجار وکاروان‌سراها برنامه‌های آموزشی مدنظرداریم. باید عرض کنم صنعت پسته بکر است. باید به سمتش آمد. شاید چند سال اول از جیب خرج شود اما بعد درآمد خوبی دارد و جواب صبوری‌ها را می‌دهد.