از فرآوری زعفران تا سودجویی دلالان

فصل برداشت زعفران در مزارع خراسان رضوی آغاز شده و در برخی نقاط همچون شهرستان تربت‌حیدریه و زاوه روبه‌پایان است، کشاورزان حاصل یکسال تلاش خود را برداشت می‌کنند و در این یک‌ماه و با تلاش هرروزه برای برداشت محصول نتایج کار خود را به پایان می‌رسانند. کسانی‌که در تولید طلای سرخ تلاشی بسیار دارند اما سودی که نصیبشان می‌شود با آنچه باید به دستشان برسد، مغایرت دارد.

داستان همیشگی حضور دلالان در بازار زعفران مانند بسیاری دیگر از محصولات کشاورزی درحال تکرار است  و جیب کشاورزان با پول‌های اندک و دلالان با پول‌هایی بیشتر پر می‌شود. البته برخی از دست‌اندرکاران معتقدند نمی‌توان حضور واسطه‌ها را در بازار زعفران نادیده گرفت و وجود این افراد به نوعی در برخی موارد لازم و ضروری است زیرا زعفران محصولی گران‌قیمت بوده و کشاورز در لحظه فروش پولش را می‌خواهد و صادرکنندگان گاه با دست خالی نمی‌توانند نیاز خود را خریداری کنند، به همین دلیل منتظر اقدام دلالان شده و سپس در مراحل بعدی زعفران را از آن‌ها خریداری می‌کنند.

علاوه بر موضوع دلالی در بازار زعفران، بحث فرآوری این محصول و تاثیر آن در صادرات از جمله موضوعات مورد اشاره در این گزارش «دنیای اقتصاد» است؛ فرآوری زعفران مرحله‌ای بسیار حساس است که چگونگی انجام آن و به‌ویژه مدت‌زمان اجرای این مرحله در کیفیت و فروش زعفران نقشی اساسی دارد.

تاثیر فرآوری زعفران در ضریب نفوذپذیری در بازار

عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران با اشاره به اهمیت موضوع فرآوری در کیفیت و صادرات زعفران به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: در هر محصولی از جمله زعفران فرآوری نقش مهمی در تعیین کیفیت و ضریب نفوذپذیری در بازارها دارد، اگر محصول به درستی فرآوری نشود نمی‌تواند جایگاه خود را در بازارها تثبیت کند، بنابراین فرآوری صحیح زعفران برای بهبود کیفیت محصول و ارزش‌افزوده آن برای کشاورز مهم است و در ایران با جدیت دنبال می‌شود.

علی حسینی اضافه می‌کند: در پنج سال گذشته در شورای ملی زعفران فرهنگ‌سازی در این زمینه را آغاز کرده‌ایم و با همکاری جهادکشاورزی، خانه‌های بهداشت، فرمانداری‌ها و بخشداری‌ها و نهادهای مرتبط در هر شهرستان، فرآوری صحیح زعفران را در دو استان خراسان رضوی و جنوبی به کشاورزان آموزش داده‌ایم و امروز زعفران ایران با افتخار و  با کیفیت در دنیا عرضه می‌شود.

حسینی توضیح می‌دهد: فرآوری صحیح شامل جمع‌آوری گل زعفران در نخستین ساعات روز و قبل از طلوع آفتاب است که این کار تا ساعت هشت صبح تمام می‌شود و تاکید می‌کنیم که زعفران حتی یک روز نباید در مزرعه بماند، مرحله بعد جداسازی است که به سرعت باید در همان روز انجام شود و خشک کردن صحیح زعفران با شوک‌های حرارتی آخرین مرحله است؛ در واقع براساس آموزش‌های ما فرآیند برداشت گل از مزرعه تا زمان عرضه به بازار نباید بیش از پنج تا شش ساعت زمان ببرد تا این محصول از نظر رنگ‌دهی و عطر و طعم بیشترین کیفیت را داشته باشد.

عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران درباره روش استفاده از الک و هیتر برای خشک کردن زعفران اظهار می‌کند: این الگویی بود که حدود 20 سال پیش در مناطق زعفران‌کاری قدیمی در اسپانیا مشاهده کرده و در ایران بومی‌سازی کردیم. این روش را در ایران پایه‌گذاری و اجرا کردیم و پاسخ مثبت هم گرفتیم. روش اسپانیایی می‌گوید باید با یک شوک حرارتی زعفران را به سرعت خشک کرد و با هر شکلی که ضمن رعایت مسائل فنی موجب خشک کردن زعفران و کاهش رطوبت آن در حد تعریف پروسه زعفران باشد، می‌توان محصول را باکیفیت فرآوری کرد.

فرآوری باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شود

حسینی با تاکید بر اینکه تولید زعفران به طور سنتی باید فراموش شود، تصریح می‌کند: اگر قرار باشد گل زعفران را یک روز بعد از مزرعه جمع و هر وقت فرصت شد زعفران را از گل جدا کرد و بعد در فضای باز و آزاد گذاشت تا خشک شود زعفران مطلوبی به دست نمی‌آید بلکه پروسه تولید زعفران باید به حداقل زمان برسد و این در تعیین کیفیت یک محصول باارزش که یک گرم آن بین چهار تا پنج هزار تومان ارزش دارد، بسیار مهم است.

عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران درباره حضور دلالان در بازار زعفران نیز می‌گوید: کوتاه کردن دست دلالان از بازار زعفران را هیچ نهادی به تنهایی نمی‌تواند انجام دهد، دلالان، نان را به نرخ روز می‌خورند و برای هر محصولی این کار را انجام می‌دهند بنابراین این مبارزه نیاز به یک بسترسازی و فرهنگ‌سازی دارد، ما چند سال است پیشنهاد می‌دهیم که دولت وارد عمل شود و  با راه‌اندازی بانک کالایی زعفران، که نیازمند سرمایه زیادی است و هیچ نهاد و بخش خصوصی به تنهایی نمی‌تواند آن را راه‌اندازی کند، وارد عمل شود.

حسینی یادآور می‌شود: دولت باید محصول مازاد کشاورزان را در زمانی‌که نیاز به تامین منابع مالی دارند، خریداری کند تا آن‌ها ناچار نشوند با عرضه محصول بیش از نیاز بازار، موجب کاهش قیمت‌ها شوند. لازم است یک تعادل بین عرضه و تقاضا در طول سال فراهم شود و  این تعادل را می‌توان با بانک کالایی که همه در آن سهیم بوده و مشارکت داشته باشند و با پشتیبانی دولت همراه باشد، ایجاد کرد تا زعفران‌کاران دیگر نگران کاهش و یا افزایش قیمت نباشند.

عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران می‌گوید: به‌نظرمی‌رسد که امسال نسبت به سال گذشته افزایش تولید داشته باشیم و در واقع به تولید واقعی برگردیم، چون سال گذشته به دلیل شوک‌های گرمایی، کم‌آبی و مسائل جوی کاهش تولید داشتیم و امسال از نظر عملکرد در واحد سطح، میزان تولید برابر با سال 92 خواهد بود، به‌طورکلی در هر هکتار باید پنج کیلوگرم زعفران تولید شود و اگر از این میزان کمتر باشد باید نگران باشیم.

سالانه 300 تن زعفران در دنیا نیاز است

حسینی اظهار می‌کند: شورای ملی زعفران، تشکل‌ها، نمایندگان و بسیاری از دلسوزان بخش کشاورزی و زعفران به دنبال نظم و ثبات در بازار این محصول هستند و این موضوع به نفع تولیدکننده، صادرکننده و کشور است چون ما محصولی تولید می‌کنیم که ریالی ارزبری نداشته اما می‌تواند ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور داشته باشد و باید حمایت شود نه به این معنا که در هر کجا زعفران بکاریم و در زمینه تولید افراط کنیم و بعد با حجم زیاد زعفران‌های تولیدی دچار چالش شویم.

عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران تاکید می‌کند: دولت باید پای کار باشد و به کشاورزان آموزش دهد که منابع خود را هدر ندهند. متاسفانه کشور ما در نقطه بسیار کم‌آب دنیا واقع شده و هر استانی می‌بیند زعفران محصولی کم‌آب است به کاشت آن اقدام می‌کند اما به این توجه نمی‌کند که ظرفیت مصرف زعفران در دنیا محدود است. در حال حاضر تمامی نیاز دنیا به زعفران 300 تن در سال است و ما همین مقدار تولید می‌کنیم البته در بهترین شرایط بیش از 200 تن و در حالت عادی بین 100 تا 150 تن زعفران از ایران صادر می‌شود و در هر  سال 100 تن از زعفران‌های تولیدی برای سال بعد رسوب می‌شود.

حسینی ادامه می‌دهد: 90 درصد زعفران دنیا را ما صادر می‌کنیم و 10 درصد دیگر توسط کشورهای دیگر مثل یونان، هند، افغانستان و دیگر کشورها انجام می‌شود، آن‌ها به سمت توسعه تولید می‌روند و ایستایی ندارند، ما هم بیکار ننشسته‌ایم اما به جای افزایش سطح زیرکشت، باید عملکرد را در واحد سطح افزایش دهیم، نباید هر زمینی را تبدیل به زمین زعفران کنیم این به ضرر ماست و نفعی حاصل نمی‌شود و همه این‌ها باید با مدیریت صحیح کنترل شود تا تولیدکننده و عرضه‌کننده عمده زعفران در دنیا بمانیم.

عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران درباره قیمت‌گذاری زعفران می‌گوید: این موضوع توسط شورا و یا ارگانی انجام نمی‌شود، قیمت‌گذاری هر محصولی براساس عرضه و تقاضاست، هر چه عرضه بیشتر از حدنیاز باشد، قیمت کاهش می‌یابد و اگر تقاضا باشد و عرضه‌ای نباشد قیمت بالا می‌رود و در این شرایط دلالان وارد عمل می‌شوند و بازار را به هم می‌زنند و همه کشور از این امر متضرر می‌شوند. اگر دلالی در هنگام افزایش تقاضا، زعفران را به خاطر سودآوری عرضه نکند، صادرات متوقف می‌شود و ما به عنوان صادرکننده اصلی زعفران در دنیا به حاشیه رانده می‌شویم و دیگر کشورها وارد عمل می‌شوند و در مجموع کشور ضرر می‌کند.

ضرورت استفاده از تکنولوژی برای جداسازی زعفران

رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی نیز می‌گوید: متاسفانه زعفران‌هایی که امروز برداشت می‌شود چون به صورت سنتی جمع‌آوری و جداسازی می‌شود، آلودگی و مواد خارجی بسیاری دارد و اگر بتوان از تکنولوژی روز مثل دستگاه جداسازی کلاله برای این کار استفاده کرد، زعفران کیفیت بهتری خواهد داشت و واحد رنگ آن افزایش می‌یابد، موضوعی که خریداران خارجی به آن اهمیت زیادی داده و طبیعی است که در میزان خرید مصرف‌کنندگان زعفران و در نتیجه افزایش صادرات ما تاثیر می‌گذارد.

غلامرضا میری با بیان اینکه در حال حاضر دستگاهی برای جداسازی زعفران وجود ندارد، می‌افزاید: اتحادیه صادرکنندگان زعفران استان پیگیر است تا از طریق همکاری با سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان، دستگاه جداسازی کلاله را راه‌اندازی و تهیه کرده و در اختیار کشاورز قرار دهد و با این کار در هر یک کیلوگرم زعفران حدود 700 تا 800 هزار تومان کاهش هزینه خواهیم داشت. همچنین اگر دستگاه کارایی مطلوبی داشته باشد، زعفران جداسازی‌شده میزان بیشتری خواهد بود، هم‌اکنون از هر یک کیلوگرم گل زعفران جداسازی‌شده توسط مردم و به‌طور سنتی و دستی، حدود 9 تا 11 گرم زعفران خشک به دست می‌آید، درحالی‌که از هر یک کیلوگرم باید 13 گرم زعفران به‌دست آورد.

میری خاطرنشان می‌کند: وزیر صنعت با درخواست رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان برای ساخت این دستگاه دستور لازم را صادر کرده و اقدامات در حال انجام و ایرادات دستگاه در حال برطرف شدن است، اگر دستگاهی باشد که نیاز کشاورز، صادرکننده و مصرف‌کننده را برآورده کند کارایی بالایی خواهد داشت و تحول عظیمی در زعفران و صادرات آن ایجاد خواهد کرد. در دیگر کشورهایی که به تولید زعفران می‌پردازند، کار جداسازی و خشک کردن محصول به طور دستی در کنار مزرعه انجام می‌شود و در نتیجه کیفیت آن کاهش نمی‌یابد اما زعفران‌های ما به این روش جداسازی و خشک نمی‌شود و مسیر طولانی‌تری طی می‌کند و وقتی در خانه جداسازی و خشک می‌شود با آلودگی همراه است و این موضوع در کیفیت و صادرات زعفران اثرگذار است.

قدرتی برای کوتاه کردن دست دلال‌ها از بازار زعفران نداریم

رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی تصریح می‌کند: خوشبختانه چون در دنیا رقیبی برای زعفران ما نیست، خریدار داریم اما نباید به این موضوع اکتفا کرد و باید نواقص را برطرف کنیم تا اگر کشور دیگری وارد بازار رقابت شد، بتوانیم به خوبی رقابت کنیم. نگهداری مقدار زیاد زعفران برای کشاورز امکان‌پذیر نیست و آن‌ها به‌دلیل موارد امنیتی معمولا زعفران خود را در مکان‌هایی مخفی می‌کنندکه روش نگهداری درست و قابل‌قبول نیست و در کیفیت محصول اثرگذار است.

میری درباره لزوم کوتاه کردن دست دلالان از بازار زعفران می‌گوید: این موضوع یک راهکار دارد؛ ما باید به کشاورزان توصیه کنیم که محصول خود را به افراد دارای مجوز بفروشند و از فروش زعفران به افراد دلال و واسطه‌ای که به درب منازل می‌آیند، خودداری کنند چون آن‌ها معمولا در زعفران دخالت می‌کنند، به‌طوری‌که روزانه سه درصد از زعفران‌هایی که به آزمایشگاه ما وارد می‌شود، برگشت می‌خورد چون دلال‌ها در آن‌ها دخالت می‌کنند. ما قدرت و اهرم اجرایی برای کوتاه کردن دست دلال‌ها نداریم و تنها اهرم اعتباری است که دولت و بانک‌ها می‌توانند در اختیار ما قرار دهند تا زعفران‌ها را خریداری کنیم، اما درحال حاضر چون نقدینگی نداریم دلال زعفران را می‌خرد و می‌داند که در آینده صادرکنندگان به سراغش می‌روند و زعفران‌ها را از او می‌خرند.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی درباره قیمت کنونی زعفران، اظهار می‌کند: حداقل قیمت کنونی برای هر کیلوگرم زعفران چهار میلیون و 200 هزار تومان و حداکثر قیمت پنج میلیون و 500 هزار تومان است، در سال گذشته قیمت این محصول تا هفت میلیون و 500 هزار تومان بود و دلال‌بازی و واسطه‌گری باعث این افزایش قیمت شده بود. امسال هم در مقطعی در اردیبهشت ماه، با 50 درصد افزایش قیمت و در نتیجه کاهش میزان صادرات در شش ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته مواجه شدیم چون میزان دسترسی به زعفران در آن فصل سال، کمتر بود اما الان که دسترسی‌ها بیشتر است و پیش‌بینی شده محصول قابل‌ملاحظه‌ای خواهیم داشت، با کاهش قیمت‌ها روبه‌رو هستیم.

افزایش سطح زیرکشت زعفران در استان

مسئول بخش زعفران جهاد کشاورزی خراسان رضوی می‌گوید: به‌طور معمول و میانگین در هر سال حدود سه تا 4000 هزار هکتار افزایش سطح زیرکشت زعفران در استان داریم که این موضوع در سال جاری هم اتفاق افتاده است. شهرستان‌های زاوه و تربت‌حیدریه به ترتیب با حدود 10 هزار و 7500 هکتار سطح زیرکشت زعفران، بیشترین میزان تولیدات این محصول را در خراسان رضوی دارند.

رامین اسمی با اشاره به بارش باران در هفته گذشته در استان، اظهار می‌کند: در هنگام بارش باران و در صورت وارد شدن خسارت به کشاورزان کسانی‌که محصولاتشان بیمه است، خسارت را دریافت می‌کنند و درغیراین‌صورت شاید استانداری از محلی، اعتباری را برای کمک و حمایت از آن‌ها درنظربگیرد اما در مجموع همه کشاورزان باید محصول خود را بیمه کنند تا در هنگام سرمای زودرس و بارندگی دچار ضرر نشوند و خسارات احتمالی جبران شود.

اسمی خاطرنشان می‌کند: اگر بارندگی و یا سرما در هنگام برداشت گل زعفران باشد خسارت زیادی به محصول می‌زند، زیرا باران موجب آلوده‌شدن گل به خاک می‌شود و این موضوع علاوه بر کاهش کیفیت آن، مراحل برداشت و فرآوری را نیز سخت‌تر می‌کند و هزینه‌های اضافی  برای کشاورز به دنبال دارد و اگر باران سیل‌آسا باشد، محصول را از بین می‌برد. وی ادامه می‌دهد: متاسفانه به‌طور میانگین حدود 5 تا 6 هزار هکتار از 69 هزار هکتار زمین زعفران در استان بیمه هستند و یکی از دلایل کشاورزان برای خودداری از این موضوع، شاید این است که بیمه خسارت مطلوبی به آن‌ها نداده و یا دیر پرداخت کرده است، این یکی از موارد اعتراض کشاورزان به صندوق بیمه محصولات کشاورزی است و آن‌ها خواستار پرداخت متناسب و به موقع غرامت‌ها از سوی بیمه هستند.

استفاده از روش اسپانیایی برای خشک کردن محصولات

مسئول بخش زعفران جهاد کشاورزی استان درباره روش‌های خشک کردن و فرآوری زعفران پس از برداشت از مزارع اظهار می‌کند: روش اصلی خشک کردن روش اسپانیایی الک و هیتر است که زعفران را پس از پاک کردن و جداسازی از گل، توسط این دستگاه در عرض 30 تا 40 دقیقه در دمای 50 تا 60 درجه سانتی‌گراد خشک می‌کنند و این روش باعث حفظ کیفیت محصول می‌شود، اگر کشاورزان به دنبال این باشند که محصولشان عطر، طعم و رنگ خوبی داشته باشد، باید بلافاصله آن را خشک کنند اما متاسفانه برخی‌ها به روش‌های سنتی مثل خشک کردن زعفران در طول دو تا سه روز در خانه بسنده می‌کنند و از روش‌های سنتی استفاده می‌کنند که این امر به شدت موجب افت کیفیت زعفران می‌شود.

اسمی یادآور می‌شود: در حال حاضر  70 تا 80 درصد کشاورزان استان از روش اسپانیایی برای خشک کردن زعفران استفاده می‌کنند، دستگاه این کار گران‌قیمت نیست و کسانی‌که نتیجه آن را دیده‌اند از این روش استفاده می‌کنند از طرفی مدیریت جهاد کشاورزی در شهرستان‌های مختلف در سال‌های گذشته چند دستگاه خشک‌کن خریداری کرده و به طور امانی در فصل برداشت، به کشاورزان واگذار می‌کنند.

مسئول بخش زعفران جهاد کشاورزی خراسان رضوی در پاسخ به این سوال که کوتاه کردن دست دلالان از بازار زعفران چه تاثیری بر بازار خرید و فروش این محصول دارد، می‌گوید: برای کوتاه کردن دست دلالان، بهترین کار راه افتادن بورس زعفران است که اگر محقق شود کشاورزان می‌توانند محصول خود را در بورس گذاشته و خریدار به‌طور مستقیم زعفران را از آن‌ها بخرد اما امروز با توجه به شرایط اقتصادی کشور، کسانی‌که دارای نقدینگی هستند محصول را خریده و سپس به کارخانه‌داران و صادرکنندگان می‌فروشند که در صورت راه‌اندازی بازار بورس این موضوع دیگر اتفاق نمی‌افتد. وی می‌افزاید: جلسات مربوط به راه‌اندازی این بازار برگزار شده و چون احتیاج به انبارهای مجهز و آزمایشگاه‌ها و... برای نگهداری زعفران دارد، سازمان جهاد کشاورزی انبارها را معرفی کرده و مورد موافقت قرار گرفته است.

خشک کردن زعفران یکی از معضلات فرآوری است

مدیرعامل زعفران کیان‌توس هم می‌گوید: پس از اینکه تولید انجام و گل زعفران برداشت شد، بخش فرآوری محصول آغاز می‌شود که یکی از مهمترین قسمت‌هاست. یک بخش فرآوری این است که گل زعفران را پر کرده و کلاله‌ها را جمع و خشک می‌کنند و بخش دیگر این است که شرکت‌های صادرکننده‌ای که کلاله‌های خشک را خریداری کرده‌اند بعد از آنالیز، فرآوری دیگری روی آن انجام می‌دهند و براساس آنالیز زعفران‌ها تقسیم‌بندی و به صورت فله و یا بسته‌بندی صادر می‌شوند.

مسعود صباغ‌زاده یکی از معضلات در بحث فرآوری را خشک کردن زعفران دانسته و می‌افزاید: این مرحله متاسفانه به صورت سنتی انجام می‌شود و کیفیت آن بسیار متفاوت است، اگر خشک شدن زعفران به درستی انجام نشود، کیفیت محصول از نظر طعم، رنگ و عطر افت بسیاری می‌کند اما اگر زعفران بعد از جدایی از گلبرگ هرچه سریع‌تر خشک شود کیفیت بالاتری دارد. اخیرا شرکت ما در این زمینه پیشرو بوده و توانسته با دستگاه‌های خشک‌کنی که ساخت شرکت است و به کشاورزان واگذار کرده بحث خشک کردن زعفران را تا حدودی بهبود دهد.

این صادرکننده زعفران درباره کیفیت زعفران نقاط مختلف استان نیز اظهار می‌کند: در واقع دو نوع زعفران داریم؛ زعفران دشت و کوهپایه که معمولا زعفران کوهپایه از زعفران دشت عطر و طعم بهتری دارند و چون مناطق کوهستانی تربت‌حیدریه از دیگر شهرستان‌های استان بیشتر است، کیفیت زعفران شرق تربت‌حیدریه یعنی حدود زاوه و دولت‌آباد بیشتر است.

صباغ‌زاده درباره حضور دلالان می‌گوید: متاسفانه صادرکننده‌ها به‌طور مستقیم با کشاورزان در ارتباط نیستند و به‌دلیل اینکه خرید زعفران خرید نقدی است، سرمایه در گردش بالایی را می‌طلبد و دولت هم هیچ حمایتی از شرکت‌های صادرکننده نمی‌کند، آن‌ها به‌طور مستقیم وارد خرید و فروش محصول نمی‌شوند و در این میان این خلأ موجود را دلالان پر می‌کنند که در مواردی مزیت محسوب شده و در مواردی بسیار تخریب‌کننده است و امروز می‌بینیم دلالان آنقدر قوی شده‌اند که می‌توانند در نوسانات بازار نقش مهمی ایفا کنند.

صادرکنندگان، زعفران را به قیمت روز خریداری می‌کنند

این صادرکننده ادامه می‌دهد: در بازه زمانی که حجم زعفران بالاست و باید خریداری شود، دلالان در کنار صادرکنندگان قرار می‌گیرند و در قبال جنسی که به صادرکنندگان می‌دهند با تاخیر بیشتری پول دریافت می‌کنند و این تنها مزیت حضور آن‌هاست اما اگر دولت حمایت کند صادرکننده می‌تواند مستقیم با کشاورز در ارتباط باشد و سود به‌دست‌آمده به جیب خود کشاورز برود و باید راهکاری باشد که شرکت‌ها بتوانند مستقیم و در هر حجمی جنس کشاورز را خریداری کنند.

صباغ‌زاده عنوان می‌کند: ما به عنوان صادرکننده، زعفران را به قیمت روز خریداری می‌کنیم چون نوسانات این محصول به چند مورد ازجمله ارز بستگی دارد، چون زعفران کالای صادراتی است، ارز یکی از تعیین‌کننده‌های قیمت است و موضوع دیگر بحث عرضه و تقاضاست، در زمانی‌که تمام شرکت‌ها تقاضا دارند و خرید می‌کنند، اگر عرضه کم باشد، قیمت بالاتر می‌رود و برعکس و این نوسانات در روز گاهی خیلی بالاست ضمن اینکه یکی از مواردی که به نوسانات دامن می‌زند هم حضور دلال‌هاست و به همین دلیل مبلغ زعفران به‌طور روزانه مشخص می‌شود.

مدیرعامل زعفران کیان توس با اشاره به مشکلات صادرات زعفران ایران، اظهار می‌کند: کشور ما بزرگترین تولیدکننده زعفران دنیاست و تربت‌حیدریه بزرگترین منطقه تولید زعفران است. در دوره تحریم‌ها مشکلات زیادی داشته‌ایم، هزینه‌های اضافی را برای صادرات پرداخت کرده‌ایم و برای فروش زعفران در دنیا و آوردن ارز آن به کشور دچار مشکل بودیم. ضمن اینکه به برخی کشورها مثل آمریکا ممنوعیت صادرات داشتیم و امیدواریم ممنوعیت‌ها با لغو تحریم‌ها برداشته شود تا با افزایش میزان تقاضا، رونق خوبی در بازار زعفران داشته باشیم.

صباغ‌زاده با تاکید بر لزوم محدودکردن صادرات فله‌ای زعفران، می‌گوید: یکی از مشکلات این است که شرکت‌های صادرکننده‌ای که زعفران بسته‌بندی با برند ایران را می‌فرستند هیچ وجه تمایزی با کسانی‌که فله‌ای محصول را صادر می‌کنند، ندارند، درحالی‌که بحث ارزآوری و اشتغال‌زایی این شرکت‌ها خیلی بالاست و در گذشته جایزه‌ها و مشوق‌های صادراتی بود و اکنون نیست و با این وضع، انگیزه‌ای برای صادرکنندگان در ارائه کالای بسته‌بندی شده نمی‌ماند.

برندسازی زعفران ایران در اسپانیا

این صادرکننده زعفران می‌افزاید: در این میان کشورهای اروپایی زعفران فله‌ای را خریداری کرده و با نام خودشان برندسازی می‌کنند، ایران بزرگترین تولیدکننده زعفران و اسپانیا بزرگترین صادرکننده این محصول است و دلیل آن، رفتن زعفران فله ایران به این کشور و برندسازی اسپانیا و عرضه به بازارهای جهانی است.

صباغ‌زاده اظهار می‌کند: متاسفانه با وجود اینکه بزرگترین تولیدکننده زعفران در دنیا هستیم، قیمت این محصول را نمی‌توانیم ثابت نگه داریم و این بسیار مساله‌ساز است؛ پیش از شروع فصل برداشت، قیمت زعفران بین شش میلیون و 200 هزار تومان تا هفت میلیون و 300 هزار تومان بوده و اکنون که در فصل برداشت هستیم به چهار میلیون و 500 هزار تا پنج میلیون و 500 هزار تومان رسیده و این کاهش قیمت به دلیل افزایش عرضه و کاهش تقاضاست. دراین میان لازم است خرید تضمینی زعفران صورت بگیرد و قیمت محصول با کارشناسی تعیین شود تا در صورت پایین آمدن از آن قیمت، با خرید تضمینی و یا حمایت از شرکت‌های صادراتی، اجازه کاهش قیمت وجود نداشته باشد.

مدیرعامل زعفران کیان‌توس خاطرنشان می‌کند: یک کشاورز نباید با همه زحمتی که می‌کشد و به دنبال برداشت حاصل یک سال زحمتش است، با این همه افت قیمت متضرر شود و سود به جیب دلال‌ها برود و از طرفی ما صادرکننده‌ها چوب این را می‌خوریم که همه فکر می‌کنند کاهش قیمت‌ها دست ماست، درحالی‌که چنین چیزی در اختیار ما نیست.

وجود واسطه‌ها در بازار زعفران ضروری است

مدیرعامل شرکت شاهسوند به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: دلیلی ندارد بخواهیم دست واسطه‌ها را از بازار زعفران کوتاه کنیم، چون در همه جای دنیا، تولید، صنعت و بازرگانی در کنار هم قرار دارند و کار واسطه‌ها همان بازرگانی است. با توجه به شرایط حاکم بر صنعت و بسته‌بندی در حال حاضر نه کشاورزان و نه صنعت‌گران توان دپو و انباشت حجم عظیم زعفران را ندارند، بنابراین در این میان واسطه‌ها و بازرگانان کمک کرده و محصولات را خریداری می‌کنند و به دست صادرکنندگان می‌رسانند.

سعید فیصل درباره اهمیت موضوع فرآوری در کیفیت و صادرات زعفران اظهار می‌کند: اگر دولت و به‌ویژه جهاد کشاورزی حمایت‌های لازم را داشته باشند تا برداشت زعفران اصولی‌تر و بهتر صورت بگیرد، آفت‌ها در هنگام برداشت این محصول کمتر شده و بزرگترین خدمت به زعفران‌کاران و صادرکنندگان می‌شود. وی با بیان اینکه زعفران تنها محصول انحصاری ایران است و 90 درصد تولید زعفران در کشور ما انجام می‌شود، می‌افزاید: در سال‌های جنگ تحمیلی که ما از تولید زعفران غافل بودیم اسپانیایی‌ها، برای محصولات خودشان تبلیغات زیادی کرده و در مقابل برای بدنامی زعفران ایران تلاش می‌کردند و لازم است امروز دولت ایران با ساخت تیزر، تبلیغات بین‌المللی و معرفی زعفران ایران به جهانیان، به شناساندن هر چه بهتر محصول کشورمان کمک کند.

فیصل تاکید می‌کند: ما در صنعت بسته‌بندی زعفران چیزی از دنیا کم نداریم و در مواردی حتی از اسپانیا وضعیت بهتری داریم. وی خاطرنشان می‌کند: یکی از مشکلات موجود در عرصه بسته‌بندی زعفران در کشور ما صدور مجوزهای بی‌رویه واحدهای فرآوری این محصول است، تعداد کارخانه‌های بسته‌بندی زعفران در کشور ما برای 10 هزار تن زعفران مناسب است، حال آنکه میزان زعفران تولیدی ایران بیش از 200 تا 300 تن نیست.

این صادرکننده زعفران می‌گوید: هزینه‌هایی که برای ساخت کارخانه‌های عظیم می‌شود باید در بحث تبلیغات و برندینگ انجام شود. متاسفانه ما در ایران عاشق ملک و کارخانه هستیم و پولمان را صرف اخذ مجوز برای ساخت کارخانه می‌کنیم، درحالی‌که برای بازاریابی و کیفیت‌سازی محصولات فکری نشده است.  این مشکلی ریشه‌ای است که اگر حل نشود دیگر مسائل را زیرپوشش قرار می‌دهد و موجب کم‌توجهی بیشتر به برندها، قیمت‌گذاری‌ها و سرمایه‌ها می‌شود.

فیصل یادآور می‌شود: شرکت‌های صاحب برند حاضرند همه داشته‌های خود را برای حفظ برند صرف کنند اما متاسفانه نگاه جامعه و به‌ویژه بانک‌ها برای اعتباربخشی فقط به حواله‌های غیرمنقول است، درحالی‌که برند خود یک سرمایه غیرمنقول است که می‌توان آن را به‌عنوان وثیقه در اختیار بانک قرار داد. وی می‌گوید: در شرکت ما روزانه 25 هزار بسته‌بندی زعفران در اوزان مختلف صورت می‌گیرد و این درحالی‌است که برای این کار فقط واحدی 60 متر مربعی را درنظرگرفته‌ایم اما می‌بینیم خیلی‌ها از بانک اعتبار می‌گیرند و برای همین مقدار کار، کارخانه‌هایی بزرگ بنا می‌کنند.

تولید سالانه 75 تن زعفران در تربت‌حیدریه و زاوه

مدیر جهادکشاورزی تربت‌حیدریه نیز می‌گوید: تقریبا زعفران همه استان‌ها در پایانه زعفران تربت‌حیدریه خرید و فروش می‌شود. شهرستان زاوه با 10 هزار و 700 هکتار سطح زیرکشت زعفران و تربت‌حیدریه با هشت هزار هکتار، بیشترین سهم تولید زعفران را در خراسان رضوی دارند و سالانه 35 تن زعفران در تربت‌حیدریه و 40 تن در زاوه تولید و برداشت می‌شود.

محمد کریمی با اشاره به فعالیت 15 ساله پایانه خرید و فروش زعفران تربت‌حیدریه، اظهار می‌کند: فعالیت این پایانه در حوزه وظایف شهرداری است و ظرفیت آن گل دو شهرستان و حتی سایر نقاط استان به ویژه شهرستان‌های جنوبی در فصل برداشت را شامل می‌شود و بخش زیادی از حدود 20 هزار تن گل زعفران از 50 هزار هکتار گل‌های اطراف در این شهرستان خرید و فروش می‌شود.

کریمی می‌افزاید: قیمت‌گذاری زعفران براساس عرضه و تقاضای بازار است و ممکن است روزانه تغییر کند، اگر آب و هوا مساعد و عرضه زیاد باشد، قیمت کاهش می‌یابد البته قیمت پایه زعفران هم به عنوان کالای لوکس صادراتی در این میان تاثیر دارد اما در فصل برداشت، مسائل عرضه و تقاضا، تعطیلی بازار و شرایط اقلیمی تاثیرگذار است و بین 20 تا 30 هزار تومان قیمت را بالا و پایین می‌برد. از ابتدای فصل برداشت امسال، قیمت هرکیلوگرم زعفران از 35 تا 90 هزار تومان در نوسان بوده که قیمت 35 تا 40 هزار تومان مربوط به گل‌های درجه دو و سه است.

مدیر جهادکشاورزی تربت‌حیدریه با بیان اینکه حدود 60 درصد زعفران تربت‌حیدریه تاکنون برداشت شده، می‌گوید: برداشت زعفران در مناطق کوهستانی زودتر از دیگر نقاط آغاز می‌شود و به همین دلیل محصول این شهرستان از دیگر نقاط استان زودتر مورد برداشت قرار گرفته است. وی درباره بیمه زمین‌های کشاورزی و محصول زعفران هم اظهار می‌کند: در حال حاضر حدود 20 درصد زمین‌های تربت حیدریه یعنی حدود 1500 هکتار بیمه است و ما به کشاورزان تاکید داریم که محصول خود را بیمه کنند اما چون عملکرد صندوق بیمه در همه محصولات مطلوب نبوده کشاورزان نسبت به این موضوع رغبتی ندارند.