یاقوت سرخ باغ‌های خراسان

فصل برداشت انار از نیمه شهریورماه آغاز شده و در نیمه آذرماه به پایان می‌رسد و هم‌اکنون در زمان اوج برداشت این محصول به سر می‌بریم. اغلب شهرستان‌های خراسان رضوی تولید انار دارند اما در این میان بجستان، بردسکن، خلیل‌آباد کاشمر و مه‌ولات از شهرت بیشتری برخوردار بوده و سهم قابل‌توجهی در تولید این محصول در استان دارند.

میزان صادرات انار در سال‌هایی که ایران با تحریم مواجه بود همچون صادرات دیگر محصولات دستخوش تغییراتی شد و به گفته برخی از کارشناسان در این مدت کشورهای رقیب و همسایه سعی کردند گوی سبقت را از ایران ربوده و بازارهای جهانی را از آن خود کنند، هرچند به گفته بسیاری، انار کشورهایی مانند افغانستان از نظر کیفیت، طعم، مزه و رنگ به پای انارهای ایران نمی‌رسد.

با لغو تحریم‌ها و بهبود روابط خارجی با دیگر کشورها به‌ویژه اروپاییان، امید می‌رود صادرات این محصول باز هم افزایش یافته و موانع فروش انار ایران در دیگر کشورها برداشته شود. نکته مهم و قابل‌توجه اینکه انار از محصولاتی است که بیشترین مزیت نسبی تولید را به خودش اختصاص داده و می‌توان با مدیریت صحیح دوباره جایگاه صادراتی گذشته را به‌دست آورد.

بخش دیگری از صادرات انار مربوط به مشتقات آن از جمله آب میوه، کنستانتره و چاشنی انار است که این بازار هم به دلیل قیمت بالای تمام‌شده در سال‌های گذشته که ناشی از کاهش میزان تولید بود، به دیگر رقبای نوظهور واگذار شد و می‌توان با مدیریت صحیح و مطلوب این بازار را بار دیگر در اختیار گرفت.

تولید سالانه 120 هزار تن انار در استان

مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، درحال حاضر 8000 هکتار از باغات خراسان رضوی زیرکشت انار است و با توجه به اینکه متوسط تولید این محصول در هر هکتار حدود 16 تن است، سالانه بیش از 120 هزار تن انار در استان تولید و برداشت می‌شود.

سیدهاشم نقیبی‌ حسینی از شهرستان‌های مه‌ولات، بجستان، بردسکن و خلیل‌آباد کاشمر به عنوان شهرستان‌هایی که عمده تولید انار استان را برعهده دارند، نام برده و می‌افزاید: دو نوع از انارهای تولیدی در خراسان جنبه صادراتی دارد؛ انار خزر بردسکن و انار شیشه کپ که از نظر کیفی مطلوب‌تر بوده و درحال حاضر به کشورهای اروپایی، حوزه خلیج فارس و کره‌ جنوبی صادر می‌شوند.

نقیبی خاطرنشان می‌کند: در سال زراعی گذشته، حدود 2380 تن انار صادراتی استان به دیگر کشورها صادر شده که امیدواریم در سال‌جاری باتوجه به اینکه سرمای ناطلوبی نداشتیم و شرایط آب‌وهوایی مناسب‌تر بود، حدود 10 تا 15 درصد افزایش میزان صادرات این محصول را شاهد باشیم.

مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی می‌گوید: در سال‌های گذشته موضوعاتی مانند تحریم‌ها علیه ایران و سخت‌گیری کشورها، موجب بروز مشکلات صادراتی برای انار شده بود که این مشکلات در حال برطرف شدن است؛ در هشت سال گذشته صادرات این محصول به کره جنوبی صورت نمی‌گرفت که امسال با رفع موانع، انار برخی از باغات خلیل‌آباد کاشمر به این کشور صادر می‌شود.

نقیبی با بیان اینکه انار تولیدی خراسان رضوی قابل‌رقابت با دیگر انواع انار کشور است، تصریح می‌کند: انار ساوه به این دلیل دارای شهرت بوده که این شهرستان قطب تولید انار کشور است اما از نظر کیفی محصول استان ما کمتر از انار این شهرستان نیست. وی ادامه می‌دهد: خراسان رضوی از نظر سطح زیرکشت و میزان تولید انار پس از استان‌های مرکزی و فارس، رتبه سوم کشوری را در اختیار دارد و این نشان‌دهنده توان این استان در تولید انار است.

تاثیر کم‌آبی و خشک‌سالی بر کیفیت محصول

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی درباره میزان مصرف آب در تولید انار و تاثیر کم‌آبی در کیفیت این محصول، اظهار می‌کند: به‌طور قطع خشکسالی سال‌های اخیر در کیفیت انار تاثیر گذاشته و توصیه ما به باغداران این است که میزان توسعه باغات انار آن‌ها براساس میزان آب زمین‌هایشان باشد. در تولید انار در مقایسه با محصولات عمده خراسان و مناطق نیمه‌گرمسیری مانند زعفران و پسته، آب بیشتری موردنیاز است، اما در مقایسه با میوه‌هایی مانند سیب و گلابی به آب کمتری نیاز دارد. وی می‌گوید: باغدارانی که محصولات خود را بیمه کرده‌اند در هنگام خشکسالی می‌توانند خسارت خود را تا حدی جبران کنند که در این راستا هم‌اکنون 1350 هکتار از باغات انار خراسان رضوی زیرپوشش بیمه هستند.

نقیبی یادآور می‌شود: نه تنها برای باغداران انار بلکه برای همه باغداران متقاضی استان در سال‌جاری از محل اعتبارات سرمایه در گردش صندوق توسعه ملی تسهیلاتی درنظرگرفته شده که البته میزان تسهیلات به طرحی که ارائه می‌کنند، بستگی دارد. وی در پاسخ به این سوال که کیفیت انار افغانستان به عنوان کشوری هم‌مرز با خراسان رضوی چگونه است، می‌گوید: به‌طورحتم انار افغانستان قابل‌مقایسه و رقابت با انار خراسان نیست.

مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی درباره قیمت‌گذاری محصول و تاثیر حضور دلالان در این امر عنوان می‌کند: تا پیش از برطرف شدن مشکلات و موانع صادراتی انار، دلالان و واسطه‌ها برای کاهش قیمت محصول تلاش می‌کردند اما در یکی دو ماه اخیر و رفع مشکلات صادراتی، قیمت‌ها به حد مناسب و مطلوب رسیده است.

نقیبی ادامه می‌دهد: در ابتدای فصل برداشت انار، قیمت این محصول پایین بود اما در حال حاضر که زمان اوج برداشت محصول است، قیمت به وضعیت مطلوبی رسیده و به ویژه باغدارانی که انار صادراتی دارند انارهای باکیفیت خود را با قیمت بسیار خوبی به فروش می‌رسانند.

بازارهای جهانی انار را از دست داده‌ایم

نایب رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی می‌گوید: باتوجه به مشکلات و قانون‌هایی که برای صادرات در کشورهای هدف به وجود آمده، میزان صادرات اکثر محصولات ما کاهش یافته که انار هم در میان آنها قرار دارد، کشورهای همسایه و هدف در گذشته کالاهای ما را خریداری می‌کردند اما امروز با توجه به نوسانات ارزی خود، بهانه‌هایی را برای خرید محصولات و کالاهای ایرانی می‌آورند.

غلامحسین زاهدپیشه می‌افزاید: به طور مثال کشور روسیه در گذشته درخواست خرید انار ایران را داشت اما به دلیل موضوع تفاوت و نوسانات ارزی، با کاهش درخواست این کشور و در نتیجه کاهش صادرات انار مواجه شدیم. وی یادآور می‌شود: بخشی از مشکلات صادرات انار در سال‌جاری حل شده است اما به دلیل همین تفاوت ارز، بخشی از بازارهای خود را از دست داده‌ایم.

زادهدپیشه با تاکید بر لزوم کمک دولت به صادرکنندگان انار، اظهار می‌کند: این کمک باید با روان‌سازی در صادرات و ارائه تسهیلات بانکی به صادرکنندگان باشد، در حال حاضر با مشکل کمبود واگن برای صادرات مواجهیم که البته با تلاش دست‌اندرکاران در حال برطرف شدن است.

نایب رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی در پاسخ به این سوال که کیفیت انار افغانستان در مقایسه با انار ایران چگونه است، می‌گوید: در حال حاضر اناری بهتر از انار ایران و در خراسان بهتر از محصول بجستان نداریم و انار افغانستان به پای کیفیت محصول ایران نمی‌رسد.

سوء‌استفاده از نام انار بجستان

فرماندار بجستان نیز می‌گوید: بجستان با حدود 2200 هکتار باغ انار، به طور میانگین سالانه 22 هزار تن تولید انار دارد، آب‌وهوای نسبتا خوب موجب شده که انار تولیدی این شهرستان، محصولی باکیفیت باشد اما مسأله و مشکل اصلی ما در این حوزه مربوط به کمبود آب و خشکسالی‌های اخیر است و این موجب شده که برای تامین آب مشکل جدی داشته باشیم.

حسین جمشیدی می‌افزاید: منابع آبی آسیب بسیار جدی دیده‌اند و کشاورزان ما برای آبیاری مزارع و باغات انار با مشکل مواجه شده‌اند اما با همه این مشکلات امسال آب و هوا در فصل بهار مناسب بوده و تولید انار خوبی در بجستان داریم.

جمشیدی خاطرنشان می‌کند: یکی از مهمترین مباحثی که در دولت یازدهم و دولت تدبیر و امید مطرح شده، بحث نگهداری، مرمت و بازسازی منابع آبی است؛ استفاده از روش‌های نوین آبیاری و کمک‌های فنی و اعتباری در حوزه آب و خاک از مقولاتی است که ما توجه ویژه‌ای به آن داشته‌ایم و اقداماتی نظیر لوله‌گذاری، ساخت کانال و استخر هم انجام گرفته اما تمرکز اصلی ما بر مسأله قنات‌هاست چراکه بیشترین منابع آبی ما مربوط به قنات‌ها می‌شود. در بحث اعتبارات هم این مسأله را مطرح کردیم تا بتوانیم از قنات‌ها نگهداری کنیم و درحال حاضر مرمت و بازسازی 17 رشته قنات را آغاز کرده‌ایم.

فرماندار بجستان با اشاره به فعالیت برخی از سودجویان و توزیع انارهای دیگر با نام انار بجستان در کشور، میگوید: به ‌دلیل اینکه انار بجستان یک برند محسوب می‌شود و مردم کشور و استان، بجستان را با این محصول ارزشمند می‌شناسند، گاها انار شهرستان‌های مجاور و یا استان‌های دیگر به اسم انار بجستان به فروش می‌رسد.

جمشیدی تاکید می‌کند: فکر می‌کنیم برای حل این مسأله باید بخش خصوصی وارد عمل شود و شرایطی را فراهم کند تا این محصول در سردخانه‌ای جمع‌آوری شده و سپس با برند انار بجستان پخش شود و به فروش برسد.

تولید 70 هزار تن انار در بردسکن

فرماندار بردسکن نیز در معرفی این شهرستان به عنوان یکی از نقاط انارخیز خراسان رضوی می‌گوید: شهرستان بردسکن در حاشیه شمالی کویر نمک در استان خراسان رضوی واقع شده که از شمال به شهرستان سبزوار، از جنوب به بجستان، گناباد، فردوس، طبس و استان‌های شرقی، از شرق به خلیل‌آباد کاشمر و از غرب به شاهرود منتهی می‌شود.

برات علی‌نیا می‌افزاید: وسعت این شهرستان حدود 8000 کیلومتر مربع است که 1.37 درصد از مساحت خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است. نام بردسکن به دلیل زحمات بسیار زیادی که کشاورزان در پهنه کویر متحمل می‌شوند، به نام هزار تلاش و هزار امید معروف است و با این تلاش بسیار به تولید میوه‌های بهشتی همچون انار دست یافته‌اند.

فرماندار بردسکن با اشاره به وجود 4000 هکتار سطح زیر کشت انار در این شهرستان، اظهار می‌کند: عملکرد تولید انار در هر هکتار حدود 20 تن است و سالانه بیش از 70 هزار تن انار تولیدی بردسکن به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود. وی ادامه می‌دهد: با توجه به سیاست‌های دولت یازدهم در رفع مشکلات اقتصادی و تاکید بر وضعیت معیشتی مردم، اولویت خاصی به کشاورزان داده می‌شود.

علی‌نیا با بیان اینکه 70 درصد انارهای تولیدی بردسکن به خارج از این شهرستان رفته و به فروش می‌رسد، عنوان می‌کند: حدود 350 تا 400 تن انار بردسکن به کشورهای هم‌جوار صادر می‌شود. هم‌اکنون بیش از 15 نوع انار در بردسکن تولید می‌شود که رقم انار خزر در میان آنها دارای کد بین‌المللی بوده و به دیگر کشورها صادر می‌شود.

اشتغال مستقیم و غیرمستقیم 14 هزار نفر

فرماندار بردسکن می‌گوید: میزان اشتغال‌زایی مستقیم محصول انار در این شهرستان حدود 10 هزار نفر بوده و حدود 4000 نفر نیز به طور غیرمستقیم اشتغال دارند که این موضوع در راستای تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بسیار موثر است و باید مورد توجه قرار بگیرد.

علی‌نیا خاطرنشان می‌کند: بردسکن در سال‌های 80، 82، 92 و 94 کسب رتبه انارکار نمونه استانی و کشوری را به خود اختصاص داده و در سال 93 در تولید انار مقام نخست استانی را کسب کرده است. وی اعطای تسهیلات کم‌بهره برای اصلاح و احیای باغات در راستای افزایش تولید در واحد سطح و پیگیری ایجاد صنایع تکمیلی همچون کارخانه کنسانتره و احداث سردخانه را به عنوان برخی از اقدامات برای حمایت از محصول انار در بردسکن برمی‌شمرد.

فرماندار بردسکن در پاسخ به این سوال که آیا خشکسالی‌های اخیر تاثیری بر کمیت و کیفیت انار بردسکن داشته، اظهار می‌کند: خشکسالی چندین سال است که در بردسکن همچون سایر نقاط استان بارز بوده و ما سعی کرده‌ایم با تغییر و اصلاح الگوی کشت محصولاتی که نیازمند آب کمتری است را مورد توجه قرار دهیم که تلاش مردم در این زمینه قابل توجه بوده است. وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به در پیش بودن انتخابات مجلس شورای اسلامی، می‌گوید: امسال سال همدلی و همزبانی دولت و ملت است و شهرستان بردسکن با حدود 14 هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی، همچون گذشته حضوری پرشور در پای صندوق‌های رای خواهد داشت.

برداشت 144 تن انار از یک هکتار توسط باغدار نمونه

انارکار نمونه کشوری و استانی در سال 94 نیز به دنیای اقتصاد می‌گوید: متوسط تولید انار در هر هکتار حدود 20 تن است و من موفق شدم با پشتکار و استفاده از روش‌های به‌زراعی و نظرات مشاوران کشاورزی، میزان تولید هر هکتار از پنج هکتار باغ انارم را به 144 تن برسانم. انار تولیدی باغات من از نوع شیشه کپ است که از نظر رنگ، مزه و قابلیت انبار شدن در دنیا نمونه شناخته شده و طرفداران زیادی در کشورهای اروپایی دارد.

محمدناصر صفریان که از باغداران شهرستان کاشمر است، می‌افزاید: در سال گذشته تولیدات خود را به کشورهای آلمان، کره جنوبی و حوزه خلیج فارس صادر می‌کردم و امسال هم به کره جنوبی وفرانسه صادرات دارم، انار تولیدی در باغات من سال گذشته در آلمان بهترین نوع انار شناخته شد و از بهترین‌ها در دنیاست.

این انارکار نمونه کشوری خاطرنشان می‌کند: امیدوارم روزی شهرستان کاشمر به قطب تولید انار در کشور تبدیل شود، از اینکه انار ایران به بازارهای جهانی راه یافته بسیار مفتخرم و امیدوارم با افزایش میزان صادرات این محصول شاهد شکوفایی هر چه بیشتر اقتصاد کشور باشیم.

صفریان با بیان اینکه همه ساله حدود 150 تن انار تولید می‌کنیم، می‌افزاید: برای من بیش از هر چیز کیفیت انارهای تولیدی مهم است و به همین دلیل به تولید انار ارگانیک روی آورده‌ام، انار ارگانیک بدون هیچ‌گونه سمپاشی و یا استفاده از سموم شیمیایی و کودهای شیمیایی تولید می‌شود و برای از بین بردن آفت کرم گلوگاه از مبارزه بیولوژیک استفاده می‌کنیم به همین دلیل توانسته‌ام انارهای خود را به بهترین نوع دنیا برسانم و کشورهای اروپایی که طالب انار ارگانیک هستند، خواستار محصولاتم باشند.

این باغدار نمونه کاشمری با اشاره به لزوم راه‌اندازی اتحادیه و یا تعاونی انارکاران در کاشمر، می‌گوید: وجود اتحادیه و یا تعاونی موجب می‌شود تا دلالان دسترنج و حاصل زحمات ما را ارزان خریداری نکنند، امروز می‌بینیم که دلالان با مراجعه به باغ‌های انار، محصولات را به قیمتی کم از باغدار خریداری می‌کنند در حالی‌که حق او بیش از این‌هاست.