سرزمین ایران با گستره پهناور جغرافیایی خود همواره محل آمد و شد تمدنها و اقوام گوناگون بوده که آثار بازمانده از آنان عموما تحت لوای نام سلسلهها و پادشاهیهای گوناگون طبقهبندی شدهاند. ایران با تمدن دیرپا و دیرینه خود دارای سابقه تمدنی چندهزارساله بوده که از نظر غنای فرهنگی و تمدنی، جزء معدود کشورهای باستانی فعلی جهان است. این ثروت تمدنی موجبات آن را فراهم آورده که آثار و نشانههای بازمانده از قدما و پیشینیان در این سرزمین به حد وفور و عمدتا به هنریترین شکل ممکن یافت شود.
موزه و موزهداری در ایران
تاسیس اولین موزه در ایران به حدود یک قرن پیش بازمیگردد. آن زمان که ناصرالدین شاه قاجار تصمیم گرفت تا در کاخ گلستان مبادرت به ایجاد مکانی برای نگهداری آثار خاندانی خود نماید و بعدها با گسترش آن نخستین موزه ایران به نام موزه همایونی تشکیل شد. با پیشرفت علم و آگاهی و درک میزان اهمیت آثار بازمانده از گذشتگان در سایر شهرها نیز به تناوب موزهها شکل گرفت.
مشهد و موزهداری
این شهر که به دلیل موقعیت مکانی خود در طول تاریخ محلی بر سر راه آمد و شد گروهها و اقوام گوناگون بود دارای تاریخی بزرگ و کهن میباشد. این رفتوآمدهای تمدنی و توالی سلسلهها و حکومتها موجب شده بود تا هریک از این اقوام در گذر زمان، آثاری از خود در این شهر برجای بگذارند. شهادت امام رضا (ع) در این شهر نیز بعدها بر اهمیت این منطقه افزوده و موجبات ازدیاد تردد را به این شهر فراهم آورد.
وجود تشکیلات مذهبی پیرامون مرقد مطهر این امام همام که در طول تاریخ با اسامی و نامهای مختلف نامیده شده بود و بعدها به آستان قدس رضوی شهرت یافت، بر رونق و آبادانی مجموعههای پیرامونی آن افزود. این آبادانی ابعاد گوناگونی را دربرمیگرفت که یکی از آنها تشکیلات مربوط به نگهداری آثار و بقایای بازمانده از پیشینیان بود.
موزه آستان قدس رضوی؛ تماشاخانه ایام
در سال 1315 خورشیدی مجموعه آثار وقفی و بازمانده قدیمی متعلق به حرم مطهر، در خزانهای در اتاقهای بالایی شمالغربی صحن نو (آزادی) و جنوبشرقی صحن کهنه (انقلاب اسلامی) که به یکدیگر متصل بوده، نگهداری میشد. این مکان اولین محل نگهداری این آثار بهشمار میآمد. بعدها در سال 1324 هجری شمسی ساختمانی به مساحت 1024 متر مربع در صحن امام خمینی فعلی بنا گردید که ساختمان فعلی موزه مرکزی را تشکیل میدهد.
این موزه که از بخشها و قسمتهای گوناگونی تشکیل شده، به مرور و طی سالیان همچون سایر مجموعههای موجود گسترشیافته و به فراخور موجودی، میزبان بازدیدکنندگان مختلفی بوده است. موزه از چهار ساختمان و بخش مجزا تشکیل شده که سه مجموعه آن در صحن کوثر و مجموعه مردمشناسی آن در حمام مهدی قلیخان واقع شده است. میتوان گفت موزه آستان قدس رضوی نقطه پیوند تاریخ، صنعت، هنر و گردشگری است و هریک از مجموعههای آن در نوع خود یکی از غنیترین مجموعه ها در ایران و بعضا در جهان بهشمار میآید و هرساله پذیرای میلیونها گردشگر و بازدیدکننده داخلی و خارجی میباشد.
ساختمان موزه مرکزی
ساختمان موزه مرکزی شامل گنجینههای مختلفی از جمله گنجینه حرم رضوی، تمبر و اسکناس، نجوم و ساعت، سلاحهای سرد و گرم، ظروف، هنرهای تجسمی، صدفها و حلزونهای دریائی، سکه و مدال میشود. در ادامه به بعضی از این موزهها اشاره مختصری خواهیم کرد.
موزه تاریخ حرم رضوی
سنگبنای این قسمت در سال 1356 شمسی گذاشته شد که طی آن اشیای موزه قدیم جهت نمایش به ساختمان جدید در محل فعلی صحن کوثر منتقل گردید و موزه عمومی در طبقه همکف بازگشایی شد. در سال 1378 به منظور آشنایی بیشتر مردم با مراحل رشد و توسعه شهر مشهد و نیز حوادثی که در طی قرون بر اماکن متبرکه رضوی گذشته است، موزه تاریخ مشهد بنیاد گردید. با این حال از آنجاکه عمده این آثار و اشیا در ارتباط نزدیک با حرم مطهر قرار داشت، در سال 1392 تصمیم برآن گرفته شد تا نام آن را به موزه تاریخ حرم رضوی تغییر دهند. در این مجموعه آثار گرانسنگی چون ضریحهای طلا و نقره و فولادی، کتیبههای طلای حرم مطهر، درهای چوبی، درهای طلا و نقره، محرابهای زرین فام، پنجره فولاد حرم مطهر، ظروف شستشوی ضریح مطهر، ابریقها و آفتابه لگنهای مورداستفاده در کشیکخانه و دفاتر حرم مطهر، انواع زیارتنامهها، انواع وسایل روشنایی، قفلها و عکسهای تاریخی مربوط به اماکن متبرکه در موزه تاریخ حرم رضوی درمعرض نمایش قرار دارد.
گنجینه سکه
از دیگر بخشهای قابلتوجه و پربازدید مجموعه، گنجینه سکه است. سکههای به نمایش درآمده از دورههای مختلف تاریخی در این مجموعه به این شرحاند: مسکوکات تاریخی ایران شامل مسکوکات پیش از اسلام مربوط به دوران هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان. مسکوکات پس از اسلام مربوط به اسپهبدان طبرستان، حکام عرب طبرستان، عرب ساسانی، امویان، عباسیان، آلبویه، سامانیان، غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان مغول، تیموریان، صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی. این گنجینه با فضای نمایشی 150 متر تعدادی از سکههای نفیس ایران و 50 کشور جهان را به معرض دید عموم قرار داده است.
موزه قرآن و نفایس
ساختمان بعدی، ساختمان موزه قرآن و نفایس میباشد که در سال 1364 خورشیدی در زمینی به مساحت 1000 متر مربع با همین نام افتتاح شد. این موزه، اولین موزه قرآنی جهان و دربرگیرنده نفیسترین قرآنها و سایر مکتوبات و مخطوطات قرآنی است. این مجموعه که یکی از نفیسترین قسمتهای مجموعه میباشد دارای مجموعهای از قرآنهای خطی با قدمت تاریخی از قرن 3 تا قرن 13 قمری، همچنین مجموعهای از مرقعات از دوره صفوی تا عصر حاضر، مجموعهای از جلدهای لاکی و روغنی و نقاشیهای گل و مرغ و تذهیب و خوشنویسی هنرمندان معاصر میباشد. همچنین در قسمتی دیگر از این مجموعه شاهد آثاری مرتبط با کتابت چون قلمدانها، مرکبدانها، قیچی و قطزن و قلم خوشنویسی میباشیم. از جمله نفایس ذیقیمت این مجموعه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- .قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام علی علیهالسلام
- قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام حسن مجتبی علیهالسلام
- قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام حسین علیهالسلام
- قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام سجاد علیهالسلام
- قرآن با دستخط منسوب به حضرت امام رضا علیهالسلام
از دیگر بخشهای واقعشده در این مجموعه، گنجینه آثار اهدائی مقام معظم رهبری است. این گنجینه که در سال 1373 در طبقه همکف این ساختمان دایر شد دربردارنده آن دسته از هدایائی است که به مقام معظم رهبری اهدا شده و ایشان با عنایت به اهمیت و قداستی که برای مجموعه حرم مطهر رضوی قائل هستند، این آثار را در فاصله سالهای 1373 تا 1394 به این قسمت اهدا نمودهاند. برخی از این آثار که در نوع خود منحصربه فرد بهشمار میروند، عبارتنداز: تابلوهای خط و تذهیب و نقاشی، تابلو فرش، تراش روی شیشه، معرق چوب و صدف، سوزندوزی، قلمزنی روی مس، انواع ظروف، ماکتها، مدالها و سکه گوناگون.
مجموعه دیگر واقعشده در این ساختمان را تالار آثار و نقاشیهای گرانسنگ استاد فرشچیان تشکیل میدهد. آثار استاد که شهرت جهانی داشته در فاصله سالهای 1369 تا 1393 به این مجموعه اضافه شده است، دربردارنده 15 تابلو از این هنرمند نامی ایران میباشد. این تابلوها شامل پنجمین روز آفرینش (۱۳۵۲ ش)، عصر عاشورا (۱۳۵۵ ش)، یتیمنوازی (۱۳۵۶ ش)، یارب (۱۳۷۳ ش)، نیایش (۱۳۷۶ ش)، اولین پیام (۱۳۷۹ ش)، توسل (۱۳۷۹ ش)، هدیه عشق (۱۳۸۱ ش)، رمی جمره (۱۳۸۵ ش)، کوثر (۱۳۸۶ ش)، ضامن آهو۲ (۱۳۸۸ ش)، پرچمدار حق (۱۳۸۹ ش)، ستایش پروردگار (۱۳۹۰ ش) و معراج (۱۳۹۱ ش) میشود. در کنار این آثار از تابلوی خمسه آلطیبه نیز میتوان نام برد که در سال 1369 از طرف استاد به این مجموعه اهدا گردید.
موزه فرش
ساختمان دیگر مجموعه موزههای آستان قدس رضوی، ساختمان موزه فرش است که طی هفت سال (1382-1389) در فضائی مرکب از سه طبقه و با زیربنایی به مساحت 6647 متر مربع ساخته و در آبان ماه سال 1390 خورشیدی مصادف با عید غدیر خم به بهرهبرداری رسید. این مجموعه دربرگیرنده فرشها و قالیهای اهدائی و یا موقوفه حرم میباشد که بعضا دارای کتیبه وقف نیز است. اساس تقسیمبندی این مجموعه را منطقهای که فرش در آن ناحیه بافته شده است، تشکیل میدهد؛ بهنحویکه در طبقه همکف، قالیهای بافته شده در مناطق مرکز و شرق کشور و نیز قالیهای پردهای، در طبقه اول آثار بافته شده در مناطق غرب و شمال غرب کشور و همچنین قالیچههای بافت ایلات و عشایر کشور و در طبقه منهای یک این مجموعه آثار و فرشهای دوره صفوی و فرشهای بزرگ مشهد در معرض دید عموم قرار گرفته است.
حمام مهدی قلیبیگ؛ موزه مردمشناسی
موزه بعدی که در ضلع شمالغربی حرم مطهر و در مجاورت مسجد صدیقیها قرار گرفته است، موزه مردمشناسی و حمام مهدی قلیبیگ میباشد. این حمام که در سال ۱۰۲۷ ق. توسط «مهدی قلیبیک جانی قربان، میرآخور شاهعباس صفوی» به مجموعه موقوفات حرم مطهر اضافه گشته است تا همین اواخر مشغول خدماترسانی به زائرینی بود که بعد از طی مسافت طولانی گرد راه از تن زدوده و به زیارت مولایشان مشرف میشدهاند. این بنا از سال ۱۳۶۸ ش. به بعد به تدریج متروکه گردید با این حال نظر به اهمیت تاریخی و فرهنگی آن در تاریخ ۵/۲/ ۱۳۷۶ خورشیدی به شماره ثبت ۱۳۷۴ در فهرست بناهای تاریخی کشور قرار گرفت.
مشهد شهری با بهرهمندی از عاملی قوی چون وجود بارگاه ملکوتی ثامنالحجج (ع) و نیز قدمت و تاریخ کهن خود، پیوسته پذیرای گردشگران گوناگون بوده است. تقویت پدیدههایی همچون موزهداری و رشد و رونق آن میتواند به جذب هرچه بیشتر این گروه منجر شود که در ضمن خود مولد ثروت و موجد شکوفایی اقتصاد شهری میشود. امید که بتوان هرچه بیشتر از پیش قدر این موقعیت را دانسته و از مزایای بیشمار آن در جهت ارتقاء درآمدهای غیرنفتی بهرهمند شویم.
| چرا تنها کاندیدای اتاق مشهد رای نیاورد؟ |
|---|
| رونمایی از کلید دار جدید اتاق مشهد |
| ترمز تورم مسکن در مشهد |
| موانع بزرگ مبادلات مهندسی |
| فرصت رونق هتلهای مشهد |
پیام شما با موفقیت ارسال شد .