گردشگری سلامت

آنچه این روزها تب داغی پیدا کرده گردشگری سلامت است که البته باید به معنا و مفهوم آن دقیق‎تر توجه شود. گردشگری سلامت در سه قالب و مفهوم مورد بهره‎برداری و تفسیر قرار می‌گیرد. اولین استنباط از آن این است که برای طول عمر و سلامتی جسم و روح به تفرج و گردش بپردازیم این مفهوم اولیه و ابتدایی برداشت شده از واژگان گردشگری سلامت است که بر اساس آن برنامه‌ریزان حوزه گردشگری باید وارد عمل شده و به فراهم آوردن شرایط خاص بهره‌برداران از فضاهای تفرجگاهی مرتبط استفاده لازم را ببرند.

در این نوع گردشگری فرد خارج از هیاهوی محل کار و زندگی خود و بیشتر به قصد سلامت روح و با زنده‎سازی ذهن به دامان مکانی پناه می‎برد که او را فارغ از همه افکار و تزاحم‎های ذهنی و مشغولیت‎های عادی نماید. اغلب اینگونه تصور می‎شود که طبیعت بهترین تفرجگاه برای سلامتی و احیای جسم و جان است و صد البته همین گونه است اما نه برای همه سنین و نه برای همه گروه‌های جنسی. شاید برخی افراد، بازدید از موزه‎ها و مکان‌های تاریخی، زیارتگاه‌ها و عبادتگاه‌ها را برای تمدد روح انتخاب کنند و برخی به دور از هیاهوی شهر، تجمع و ازدحام و تکنولوژی، به دل طبیعت پناه ببرند، در هر دو صورت این‌ها نیز دو نوع از شرایط خاص برای رسیدن به توازن قوا و سلامتی است اما آنچه که از سوی بخش بزرگی از جامعه سلامت و دست‌اندرکاران امر سلامت و بهداشت مد نظر است، گردشگری سلامت مبتنی بر درمان مدرن است و درمان‎های پزشکی را مد نظر دارد. در این شرایط و با این محتوا، متولیان امر بهداشت، جامعه پزشکی و بخشی از ساختار گردشگری، به برنامه‎ریزی برای جذب هر چه بیشتر مراجعان مرتبط می‌پردازد و لذا باید زیرساخت‎های مدرن مرتبط با این نوع از گردشگری که از طبیعت و منابع طبیعی و موهبت‎های خدادادی منفک است، به گونه‎ای فراهم شود تا نیاز مراجعان که همان بیماران نیازمند به دریافت خدمات بهداشتی و درمانی است فراهم گردد.

در این بخش از گردشگری به این مقوله خواهیم رسید که فضایی متفاوت از زیرساخت‎های مرتبط با شهروندان یک شهر باید فراهم شده باشد تا بتواند پاسخگوی نیاز افرادی باشد که از سایر نقاط کشور و دنیا به این شهر مراجعه می‎نمایند تا خدمات پزشکی دریافت کنند. در این نوع از گردشگری، بیشتر توجه به مسائل پزشکی و درمانی مدرن مورد نظر است و زمانی که آن نوع خدمت پزشکی یا درمانی انجام می‌شود، بیمار رها شده و برنامه‎ریزی برای وی در نظر گرفته نشده است. این در حالی است که در سطح بین‌الملل، مقوله گردشگری سلامت متشکل از دو بخش گردشگری پزشکی؛ از شناسایی بیمار، راهنمایی و برنامه‌ریزی درمانی برای وی، تنظیم برنامه‌های سفر، اقامت و دوران نقاهت و سپس پایش بیمار حتی پس از برگشت به محل زندگی است. در این حین قراردادن برنامه‌های تفرجی (زیارت، سیاحت، تفریح و ...) برای بیمار و همراهان وی با برنامه‌ریزی قبلی و نیز با اعلام ریز هزینه‎ها همراه بوده و لذا بیمار و خانواده وی قبل از ورود به کشور یا شهر محل درمان، از جزئیات برنامه سفر خود اطلاع داشته و تا بهبودی کامل تحت نظارت تیم پزشکی-گردشگری خواهد بود.

اما آنچه مورد نظر ما می‌باشد، گردشگری سلامت مبتنی بر طبیعت و منابع طبیعی است. در این نوع گردشگری، فرد با جستجو و اطلاع کامل از منابع طبیعی درمانگر در هر نقطه از دنیا، اقدام به برنامه‌ریزی سفر می‌کند. در این نوع گردشگری مقصد سفر چشمه‌های آب گرم، چشمه‎های آب معدنی، دریاها و دریاچه‌های خاص، غارها، جنگل‌ها و نیز مناطقی که به منظور درمان‌های ویژه ایجاد شده و مبتنی بر طب سنتی، یوگا و انرژی درمانی و معمولاً در مناطق طبیعی یا دور از هیاهوی شهر است.

نکته مهم اینجاست که باید برای هریک از این فضاهای خاص، شرایط اقلیمی، فصل مناسب برای دریافت درمان، ترکیبات آب یا لجن یا خاک، ویژگی‎های فیزیکی و شیمیایی محیط (غارها و چشمه های آب گرم یا آب معدنی) در سایت‌ها یا ویژه‌نامه‌های ارائه اطلاعات یا شناسنامه محل، ذکر شده و به محدودیت‌های ورود یا استفاده بیماران خاص اشاره شود از جمله اینکه ورود به چشمه‎های آب معدنی یا غارهای نمکی برای افراد مبتلا به فشار خون بالا محدودیت یا ممنوعیت دارد یا چه نوع ترکیبی در بخارات حاصل از جوشش چشمه‌های آب گرم یا گازهای موجود در غارها وجود دارد که احتمال تشدید برخی بیماری‌ها یا بهبود چه بیماری‎هایی را به دنبال خواهد داشت و لذا برای هر مکان تفرجی در گردشگری سلامت و حتی غیر از آن برای بهره‎برداران و مراجعان الزامی و ضروری است. بنابراین یک منبع طبیعی نیز نمی‌تواند به عنوان درمانگر و شفابخش تمامی امراض و بیماری‎های جسمی و روحی مورد بهره‎برداری قرار گیرد. در بخش بعد به اما و اگرهای فضاهای گردشگری سلامت و ظرفیت برد محیطی این مکان‎ها خواهیم پرداخت.

عضو هیأت علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی