فرصت‎های سرمایه­گذاری فعالان اقتصادی در اصلاحیه قانون مالیات‎های مستقیم

استفاده از مشوق‎های مالی و به ویژه مالیـاتی توسط دولت‎ها در تحریک سرمایه‎گذاری از اهمیت بالایی برخوردار است و یکی از مهم‏ترین ابزارهای سیاست‏گذاری دولت‎ها در این زمینه استفاده از مشوق‎‏های مالیاتی است. مشوق‌های مالیاتی مفادی از  قانون مالیاتی است که منجر به کاهش یا صفر شدن موقت نرخ مالیاتی، اعطای تنفس مالیاتی یا کاهش بدهی مالیاتی سرمایه‏گذاری می‏شود و با هدف توسعه منطقه‏ای، انتقال دانش و فناوری، افزایش صـادرات، افـزایش اشتغـال، حمایت از سرمایـه‏گذاری در صنایع یا بخش‎‌های خاص اعطا می‏شود.

استفاده گسترده از انواع مختلف مشوق‎های مالیاتی در سطوح مختلف در بسیاری از کشورهای توسعه‎یافته و در حال توسعه چالش‎های فراوانی را برانگیخته است. برخی از صاحب‏نظران معتقدند که کاهش هزینه­هـاي سرمایه­گذاري با استفاده از این مشوق‎ها منجر به افزایش سرمایه­گذاری می­شود اما برخی دیگر از محققان اثربخشی این مشوق‎ها بر افزایش سرمایه­گذاری را در مقایسه با هزینه­هاي آن‏ها قابل تأمل دانسته و عواقب استفاده از مشوق‏های مالیاتی بدون بررسی آثار آتی آن را نگران‎کننده می‎دانند. ضمنا علاوه بر هزینه‏های مالی و پولی و نیز هزینه‎های رفاهی که از طریق تخصیص نامناسب عامل سرمایه به اقتصاد تحمیل می‏شود، نامشخص بودن تأثیر این مشوق‏ها بر تحریک سرمایه‎گذاری از مهم‎ترین دلایل ابراز نگرانی منتقدان است.

اقتصاددانان معتقدند که مشوق­های مالیاتی در صورتی توجیه دارد که مجموع منافع اجتماعی و میزان افزایش در سرمایه‎گذاری ناشی از اعمال مشوق از مجموع درآمدهای از دست رفته به اضافه سایر هزینه‎ها از جمله هزینه‎های غیرمستقیم مدیریتی بیشتر باشد.

با توجه به نتایج مطالعات، بر خلاف دولت‌ها که معتقدند مشوق‌ها تأثیر بسیار زیادی بر تصمیم سرمایه‌گذاران دارد، فعالان اقتصادی دسترسی به بازارهای داخلی، ثبات و امنیت، نیروی کار ماهر و ... را مؤثرتر می‎دانند. به‎طور کلی مشوق‌های مالیاتی در فضای سرمایه‌گذاری نامساعد تأثیر به مراتب کمتری دارند و فضای سرمایه‎گذاری بسیار مهم‎تر از تخفیفات مالیاتی و دیگر مشوق‌های مالیاتی است.

انواع مشوق­های مالیـاتی شامل كاهش نرخ­هاي ماليات بر درآمد شركت­ها(نرخهای ترجیحی)، تعطيلات مالياتي، ارفاق و اعتبارات سرمايه­گذاري، حساب‌هاي اعتبار مالياتي، استهلاك سريع دارايي­هاي سرمايه­اي، مقررات مطلوب راجع به كسورات انواع خاصي از مخارج، مشوق سرمایه­گذاری‎های مجدد، تفاوت­های زمان‎بندی، و  مشوق­های خاص سرمایه­گذاری مانند کاهش نـرخ مالیـات­های تکلیفی، تخفيف در ماليـات بر درآمد اشخاص، ماليـات حقوق و حق­بيمه­هاي اجتماعي، معافيت‎هاي ماليات بر فروش، كاهش ماليات بر واردات و حقوق گمركي، تخفيفات ماليات املاک، مشوق مناطق ويژه است که هر یک از کشورها با توجه به اهداف پیش روی خود، تعدادی از این مشوق‎ها را مورد استفاده قرار می‎دهند.

با توجه به وابستگی شدید اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی و بی‌ثباتی قیمت نفت، سرمایه‎گذاری از ریسک بالایی برخوردار است لذا اصلاح قوانین و مقررات مرتبط با بخش تولید و سرمایه‎گذاری به عنوان عاملی مؤثر بر افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری مورد توجه قرار گرفته است. اصلاح قوانین و مقررات مالیاتی به عنوان یکی از محورهای اصلاح سیاست‎های مالی و مالیاتی دولت از جمله اقداماتی است که در سال‌های اخیر مورد توجه سیاست‌گذاران بوده که منجر به تصویب اصلاحیه قانون مالیات‏های مستقیم شده است. اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 31 تیر سال جاری که از ابتدای سال 1395 اجرا می‎شود با ايجاد تغييرات در معافيت‎ها و مشوق‎هاي مالياتي غيرهدفمند و ناکارآمد و حذف حمايت‎هاي تبعيض‎آميز، خروج معافيت‌ها از حالت عمومي و تمرکز آن در حوزه‌هاي اثرگذار درصدد بهبود نظام انگيزشي و فراهم آوردن زمينه مساعد به منظور اصلاح نظام مالياتي و افزايش فضاي رقابتي در اقتصاد، توسعه فضاي کسب‎وار، رونق توليد و صادرات و در نهايت تحقق هر چه بيشتر عدالت مالياتي است. مهم‌ترین اصلاحات انجام شده عبارتند از:

• ساده‎سازی و استاندارسازی فرآیندهای مالیاتی و اجرای طرح جامع مالیاتی
• حذف تعیین درآمد مشمول مالیات به صورت علی‏الرأس(ماده 97) و تعیین مالیات مبتنی بر اطلاعات مندرج در بانک‎های اطلاعاتی و خوداظهاری مؤدی. ضمنا به ازای هر 10 درصد افزایش درآمد مشمول مالیات ابرازی نسبت به سال قبل، نرخ مالیات به میزان یک درصد و حداکثر تا پنج درصد کاهش می‎یابد. (ماده 105)
•  حذف مالیات تکلیفی موضوع ماده 104 قانون مالیات‎های مستقیم.
• ایجاد پایه­های مالیاتی جدید به منظور دریافت مالیات از فعالیت‌های غیرمولد شامل مالیات بر مستغلات مسکونی خالی(ماده54 مکرر) و درآمدناشی از ساخت و فروش هر نوع ساختمان(ماده 77).
• توسعه نظام اطلاعات مالیاتی که منجر به شفافیت اقتصادی و شناسایی مؤدیان وکاهش فرار مالیاتی و تعیین مالیات صحیح و عادلانه می‌شود.(ماده 169 و 169 مکرر)
•  کاهش حق تمبر برات، سفته و .. و افزایش سرمایه به نیم در هزار ریال. (مواد 45 و 48)
• یکسان‎سازی نرخ مالیات بردرآمد بخش خصوصی و دولتی و معافیت مالیاتی پرداخت حقوق بازنشستگی، پایان خدمت و .. در هر زمان. (ماده 85 و 91)
• یکسان‎سازی و کاهش نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی خارجی. (ماده 107).
• قابل قبول بودن هزینه مالی پرداختی به شرکت‌های لیزینگ و نیز ذخیره گارانتی اشخاص حقوقی. (ماده 148)
• حذف مالیات بر درآمد ناشی از تجدید ارزیابی دارایی‎های ثابت (ماده 149) و افزایش سقف ممنوع‎الخروجی اشخاص حقیقی و حقوقی (ماده 202)
• برقراری و افزایش دوره زمانی تنفس مالیاتی و اعمال مالیات با نرخ صفر و نیز اعطای اعتبار مالیاتی در خصوص سرمایه‎گذاری (مواد 132،138، 139 و 141)
•  پژوهشگر حوزه مالیات