مشکل امروز، فقر نگاه راهبردی به موضوعات شهری است

بدیهی است بسیاری از مشکلات کنونی جامعه نظیر فقر، بیکاری و … بیشتر از آنکه ناشی از نبود منابع و امکانات و محدودیت‌های بیرونی نظیر تحریم‌ها باشد ناشی از مشکلات عدیده نظام تصمیم‌گیری و اجرایی کشور است. این نگاه در سطح مدیریت شهری نیز مشاهده می‌شود. به‌همین منظور با سیدمهدی درهمی که صاحب‌نظر در ایده‌ها و اجرایی کردن پروژه‌های شهری است، گفت‌وگو کردیم. او که متولد 1346 در مشهد و فارغ‌التحصیل مهندسی سازه و دکترای مدیریت پروژه است در گذشته مدیر طرح بزرگ میدان شهدا و مدیرعامل شرکت سپاد خراسان بوده است. درهمی که در خانواده‌ای با پیشینه پزشکی رشد کرده، برخلاف اعضای خانواده در رشته مهندسی عمران تحصیل می‌کند. وی در سال 86 نامزد انتخابات شورای شهر مشهد بوده و در همان مقطع با ارائه نظریاتش در مورد توسعه شهر و مدیریت شهری موردتوجه اعضای منتخب شورای شهر قرار می‌گیرد و یکی از کاندیداهای شهرداری می‌شود. هنگام انتخاب شهردار مشهد با اختلاف یک رأی، مسند شهرداری مشهد را به پژمان واگذار می‌کند اما بعد از دوماه با دعوت به کار او در پروژه بزرگ و وسیع میدان شهدا مشغول به‌کار می‌شود و در نهایت پس از چهار سال با توجه به اختلاف‌نظراتی که بین او و پژمان پیش می‌آید، استعفا می‌دهد. بعد از فراغت از مدیریت پروژه میدان شهدا به شرکت سپاد خراسان می‌پیوندد و به مدت چهار سال نیز مدیرعامل این شرکت می‌شود. دیدگاه‌های او درباره مدیریت شهری با دیدگاه‌های فعلی مدیریت شهری مشهد متفاوت است. درهمی فقر نگاه راهبردی در همه حوزه‌ها را باعث عقب‌ماندگی جامعه می‌داند. از او پرسیدیم که آیا خود را مدیری تکنوکرات می‌داند؟ که در پاسخ گفت علاقه‌ای ندارد فعالیت‌های خود را در جبهه تکنوکراسی تعریف کند. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید.

بیشتر افراد خانواده شما در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی مشغول به‌کار هستند. چطور شد که شما در رشته فنی و مهندسی ادامه تحصیل دادید؟

بله، مرحوم پدرم از پزشکان خوب مشهد و از اساتید باسابقه دانشکده پزشکی دانشگاه مشهد بودند و فضای خانواده ما به سمت رشته‌های مرتبط با پزشکی گرایش داشت. مرحوم پدرم در دهه 30 طلبه حوزه علمیه مشهد و چندسالی روحانی بودند به همین جهت فضای تعالیم اسلامی در خانواده ما پررنگ بود. سازندگی و تولید ثروت برای جامعه و ایجاد اشتغال از جمله موضوعاتی بود که ذهن مرا مشغول می‌کرد و از دوران اولیه تحصیل تصمیم گرفتم که وارد رشته‌های مدیریتی و ساخت‌وساز شوم و نتیجه این شد که برخلاف برادران و خواهرانم در رشته عمران مشغول به تحصیل شدم. طی این مدت تئوریزه کردن و ایجاد مبانی برای مدیریت سازمان‌های پروژه‌محور با توجه به فرهنگ کاری کشورمان را مدنظرم قرار دادم و دستاوردهای خوبی در این سال‌ها به‌دست آوردم.

کمی جلوتر بیاییم. شورای شهر در سال 86 دو گزینه برای شهرداری مشهد درنظر داشتند؛ جنابعالی و آقای پژمان. چه شد که با اختلاف یک رأی آقای پژمان شهردار شدند؟

قاعده بازی این است که یک نفر با رأی اکثریت انتخاب شود. نظام مقدس جمهوری اسلامی ساختار مردم‌نهاد اصولی و صحیحی دارد و در این ساختار وقتی نتیجه براساس این قاعده است باید آن را پذیرفت. در سال 86 بنده کاندیدای انتخابات شورای شهر مشهد بودم و این باعث شد که در طول هفته‌های منتهی به انتخابات بارها در جلسات، موضوعات شهری به بحث گذاشته شود، در نتیجه وقتی عزیزانی که رأی آورده بودند وارد شورای شهر شدند با روحیات، تفکرات و نگاه بنده به شهر مشهد آشنایی داشتند اما با اختلاف یک رأی، شهرداری مشهد به آقای پژمان واگذار شد.

پس از انتخاب نشدن شما به‌عنوان شهردار، مسئولیت پروژه میدان شهدا به شما واگذار شد.

بله، دوماه پس از روی کار آمدن مهندس پژمان، پروژه میدان شهدا به بنده واگذار شد. این پروژه بخش عظیمی از فعالیت‌های شهر مشهد را در آن سال‌ها به خود اختصاص می‌داد و مهم‌ترین طرح شهری در سطح کشور محسوب می‌شد. طرح، پیشرفت خوبی داشت که نتیجه آن ده‌ها بنای ارزشمند در شهر  مانند ساختمان توسعه شهرداری مشهد، مسجد حوض لقمان، ساختمان عرصه میدان شهدا، زیرگذرهای بزرگ میدان شهدا، محور خیابان صاحب‌الزمان که خیابان جدیدی بود، است. در آن دوره نقش خودم را برای توسعه و آبادانی مشهد در جایگاه اجرایی طرح بزرگ میدان شهدا ایفا کردم. در آن سال‌ها سرمایه‌های خوبی وارد مشهد شد و عملا مقدار زیادی از سرمایه‌ها در این پروژه به‌کارگرفته شد.

چهار سال در آن سمت، خدمت کردید و در نهایت استعفادادید. دلیل این موضوع چه بود؟

چهارسال زمان خوبی است تا کسی که ادعای مدیریت دارد، تسلط کافی به موضوعات پیدا کند، تبیین و تثبیت را پشت سر بگذارد و اثرگذار شود. دوره چهارساله مدیریت، دوره کوتاهی نیست. بعد از چهار سال تصمیم به تغییر جایگاه مدیریتی گرفتن به‌نظرم تصمیم عاقلانه‌ای است. در آن مقطع، فعالیت‌های دانشگاهی‌ام نیاز به وقت و زمان بیشتری داشت و باید وقت بیشتری را در این زمینه صرف می‌کردم. ناگفته نماند فعالیت در این سطوح مدیریتی بدون چالش نیست یعنی خیلی اوقات اختلاف‌نظر پیش می‌آید. با شورای شهر وقت هیچ اختلاف‌نظری نداشتیم و همیشه وقتی مباحثی به شورا برده می‌شد به‌دلیل حسن‌اعتمادی که داشتند همیشه با موافقت شورای شهر همراه بود، اما گاهی اوقات دیدگاه‌های مدیریتی بنده و آقای پژمان متفاوت بود و اختلاف پیش می‌آمد. بعضا در مورد هزینه‌کرد منابعی که برای پروژه ایجاد شده بود دچار اختلاف‌نظراتی می‌شدیم و همین موضوع مقداری از انرژی را می‌گرفت اما درعین‌حال از دید خودم آن دوره، یک دوره قابل‌قبول برای مردم مشهد بود و اثراتش مشاهده شد. این تجربه که پروژه شهری به سرعت تکمیل شود را در سطح شهر نداشتیم و پروژه‌ها همیشه زمان‌بر بوده‌اند.

پس از مدیریت پروژه میدان شهدا به شرکت سپاد رفتید. آن دوره را چطور ارزیابی می‌کنید؟

بعد از پروژه میدان شهدا حدود یکسال را در دانشگاه گذراندم و به دعوت هیأت مدیره سپاد، مدیرعامل شرکت سپاد شدم و یک دوره چهارساله کامل را در سپاد حضور داشتم. شرکت سپاد متعلق به ایثارگران است و تقریبا دستشان از بهره‌های دنیوی و مادی خالی است و فقط خاطرات فداکاری‌ها به یاد مانده است. شرکت سپاد آسیب دیده بود، شرایط مطلوبی نداشت و باید تقویت می‌شد و به سوددهی می‌رسید. فعالیت بنده در آن مجموعه منجر به تغییرات مثبت و آغاز تعداد زیادی پروژه شد. بنده توانستم تعدادی پروژه را فعال کنم و عملا نزدیک به نیم‌میلیون مترمربع پروژه در قالب پروژه برج بازار، ستاره شهر، برج‌های مسکونی سپاد، مرکز قماش تعریف شد. ساختمان وصال را به بهره‌برداری رساندیم همچنین باغ پرندگان را احداث کردیم. در آن مدت از صفر تا صد پروژه نیروگاه تولید برق و حرارت ایجاد شد. درمجموع طرح‌های خوبی در آن مدت اجرا کردیم.

در زمان مسئولیت شما، کشور به سمت رکود سوق پیدا کرده بود. شرکت سپاد تاچه حد تحت‌تاثیر این رکود قرار گرفت؟

بله فعالیت‌های عمرانی در سطح شهر کاهش پیدا کرده بود اما در منطقه سپاد اینطور نبود و عملیات عمرانی انجام می‌شد زیرا به‌لحاظ روانی اینطور القاء می‌کردند که رکود همه مجموعه‌ها را تحت تأثیر قرار نداده است و در شرایط رکود هم می‌توان فعالیت کرد. با مدیریت اصولی و منطقی و پروژه‌محور می‌توان در دوره رکود نیز به فعالیت ادامه داد. بنده چهار سال در شرکت سپاد فعالیت کردم و با وجود شرایط رکود فکر می‌کنم دوره بسیار خوبی بود.

شما اقدامات فعلی شهرداری را چطور ارزیابی می‌کنید؟

این نکته را عرض کنم که بیشتر رفتارهایی که فکر می‌کنیم از قصد و عنادآمیز است، قرار بوده رفتارهای خیرخواهانه باشد اما به‌دلیل اینکه مبانی نظری مناسبی را برای آن رفتار درنظرنگرفتند تبدیل به رفتاری شده که مثمرثمر نیست و حتی زیان‌بار است. در سطح دنیا، حاکمیت‌ها براساس یک تفکر، توسعه را پیش می‌برند و تصمیم می‌گیرند. ما در مورد توسعه شهری در مشهد و حتی در سطح کلان و کشوری نیز فاقد نگاه راهبردی هستیم. در مسأله ساده‌ای مانند ترافیک شهری نیز فاقد نگاه راهبردی هستیم، چون در همین شهر مشهد مشخص نیست که بستر را برای حمل‌ونقل عمومی فراهم می‌کنیم یا حمل‌ونقل خصوصی. تعریف پی‌درپی پروژه‌های پارکینگ چه معنایی دارد؟ وقتی پارکینگ تعریف می‌شود یعنی مردم با وسیله نقلیه شخصی تردد کنند و ماشین را در پارکینگ بگذارند. این سیاست‌گذاری واقعا جای ابهام دارد. ما نیاز به نگاه راهبردی داریم و در سیستمی که نگاه استراتژیک وجود داشته باشد، فرقی نمی‌کند که شهردار چه کسی باشد. در مشهد دوره‌های افراط و تفریط را پشت سرگذاشته‌ایم و این روش را نباید ادامه داد و باید دستاوردهای خوب هر دوره را استفاده کرد. دوره سعی و خطا و ترس از سرمایه‌گذار در مشهد سپری شده است.

شما کاندیدای انتخابات نظام مهندسی خراسان رضوی بودید و با وجود قرار گرفتن در لیست‌های متعدد اما رأی کافی را کسب نکردید. تحلیلتان درباره این موضوع چیست؟

طبیعتا برای بهره‌برداری از یک ساختار دموکراتیک به تمرین نیاز داریم و ممکن است جامعه در یک مقطعی تشخیص دقیق و درستی نداشته باشد. گویا استان هم آمادگی کاملی برای این انتخابات نداشت و نتایج انتخابات دقیقا اعلام نشد، در تمام ادوار گذشته تعداد دقیق آراء نامزدها اعلام می‌شد اما در این دوره کسی توضیح نداد که چرا نتایج دقیق آرا اعلام نشد. حتما کسی در استان خراسان رضوی تصمیم گرفته است تا نتایج آرا محرمانه باشد.

نظر شما در مورد انتخابات پیش روی مجلس شورای اسلامی چیست؟

با توجه به اتفاقاتی که در سطح کشور رخ داده است، امید دارم که مجلسی چندبعدی، هوشیار و متوازن که در آن گروه‌های مختلف حضور داشته باشند، تشکیل شود. جریانات معتدل بین مردم مقبولیت بیشتری دارند و در سالی که مزین به سال همدلی و همزبانی ملت و دولت است، تندروی جایز نیست.