تلاش می‌کنیم ابنیه تاریخی ثبت میراث فرهنگی نشود

آنچه می‌خوانید مشروح این گفت‌وگو است:

ضیق وقت برای برخورد درست با بافت سالخورده

هدایت گواهی، ناظر مرمت پروژه عمارت تاریخی داروغه با بیان اینکه ما زمان کمی برای برخورد با بافت سالخورده مشهد داریم، در خصوص فعالیت خود و همکارانش در شرکت معماران بن به دنیای اقتصاد می‌گوید: آن حواشی که باعث شد پروژه خانه داروغه به یک سرانجام برسد و خانه تاریخی امیری تبدیل به پروژه شود، مهم و قابل بررسی است. پروژه خانه داروغه نقطه آغاز فعالیت ما نبود. پروسه پیگیری بازسازی ابنیه تاریخی برای جذب سرمایه‌گذار، جلوگیری از تخریب و یا تا حد امکان نگه داشتن بخشی از جبهه و جداره بناها، حفظ سردر، تزیینات و تهیه مستندات از این بناها اقداماتی است که طی یک دهه فعالیت انجام داده‌ایم که تاکنون خانه تاریخی امیری و عمارت تاریخی داروغه از دل این پیگیری‌ها بیرون آمده است.

درباره پلمب خانه امیری

این متخصص مرمت در ادامه از پروژه خانه امیری به‌عنوان اولین اتفاق سرمایه‌گذاری تمام و کمال بخش خصوصی در بافت تاریخی مشهد یاد می‌کند و می‌گوید: از این نظر که ما دراین پروژه با شهرداری، مالک و میراث فرهنگی به توافق رسیدیم، کار بسیار پیچیده‌ای بود، برای نجات خانه امیری نیاز به جابجایی محور شارستان بود که بر این اساس باید شهرداری بخشی از زمین‌های فروخته شده را پس می‌گرفت که خوشبختانه این کار را به خوبی انجام داد.

گواهی تصریح می‌کند: بخش خصوصی نیز کارش را انجام داد و همه چیز به درستی پیش رفت اما بعد از شش ماه مرمت، به شکل خیلی عجیبی خانه امیری از طرف سازمان میراث فرهنگی پلمب شد و اکنون بیش از یک سال است که این پروژه متوقف شده است. تصور ما این بود که می‌شود این مشکل را با گفت‌وگو حل کرد اما امروز بعد از این همه مدت، تصمیم گرفتیم که خیلی جدی و به گونه دیگری این موضوع را مطرح کنیم.

سرنخ توقف پروژه خانه امیری

هدایت گواهی نحوه بازسازی خانه تاریخی امیری را ارائه یک راهکار برای برون رفت از مسئله بافت تاریخی مشهد می‌داند و با بیان اینکه توقف مرمت خانه امیری ناشی از مدیریت سلیقه‌ای، ناآگاه و بدون هدف است، می‌گوید: پس از تعویض رئیس سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی علی‌رغم قراردادی که منعقد کرده بودیم به طور کل پروژه متوقف شد و این درست مثل این بود که حین عمل جراحی بدن بیمار، عمل را متوقف کنند! بدین ترتیب متاسفانه این بنا اکنون در وضعیت خطرناک و در حالت کماست.

درباره خانه داروغه

هدایت گواهی درمورد پروژه خانه تاریخی داروغه به دنیای اقتصاد می‌گوید: داروغه یک پروژه کامل بود که آن را شناسایی کردیم، نوع طراحی و تنوع تزیینات و سابقه این خانه برای ما اهمیت بسیاری داشت. یکی از دلایل دریافت جایزه برای خانه تاریخی داروغه نیز این بود که نگاه متفاوتی نسبت به نگاه کلاسیک و متداول میراث فرهنگی در بازسازی آن پیاده شد.

این متخصص مرمت هزینه مرمت بناهای تاریخی را معادل ساخت یک بنا جدید برآورد می‌کند و می‌گوید: بر همین اساس هرکسی حاضر به سرمایه‌گذاری برای مرمت بناهای تاریخی نیست. وی با بیان اینکه ما اکنون جدولی از شناسنامه بناهایی که می‌دانستیم می‌شود در آن‌ها سرمایه‌گذاری کرد تهیه کرده‌ایم، ادامه می‌دهد: هزینه‎های خانه تاریخی امیری توسط پروژه ضامن تامین شده است و هزینه‌های خانه تاریخی داروغه را شهردای ثامن متقبل شد. وی با بیان اینکه به طور تقریبی هزینه هر بنا برای مرمت متغیر است، از هزینه یک میلیارد تومانی پروژه خانه تاریخی داروغه خبر می‌دهد و هزینه مرمت خانه تاریخی امیری را نصف این مقدار پیش‌بینی می‌کند.  

چه شد خانه داروغه به سرانجام رسید؟

هدایت گواهی فعالیت میدانی، پیگیری مستمر و عاشقانه کار کردن را دلایل اصلی به ثمر رسیدن پروژه خانه تاریخی داروغه برمی‌شمارد و تصریح می‌کند: ما خیلی تلاش کردیم اطراف این عمارت یک پیکره بسازیم و بافت کوچکی را پیرامون خانه داروغه شکل دهیم و حتی طراحی آن را نیز انجام دادیم که همین موضوع یکی از دلایل توجه یونسکو و در نتیجه مطرح شدن و دریافت جایزه برای عمارت تاریخی داروغه بود.

چرا نباید بنای تاریخی ثبت میراث فرهنگی شود؟

 ناظر مرمت پروژه خانه تاریخی داروغه با انتقاد از وضعیت ثبت‌های سازمان میراث فرهنگی به دنیای اقتصاد می‌گوید: سال‌ها قبل از سوی سازمان میراث فرهنگی سیاستی پیگیری شد که منجر به ثبت‌های خیلی ابتدایی ‌شد، به این معنی که صرفا ابنیه را ثبت تاریخی می‌کردند.

وی تصریح می‌کند: اکنون دفترچه‌های ثبت میراث فرهنگی باعث خجالت است، تمام پلن‌ها و توضیحات بناها ایراد دارد. تقریبا در 90 درصد مواقع در بافت تاریخی مشهد با ثبت شدن یک بنا در میراث فرهنگی یک چرخه بسیار بدی تولید می‌شود. نکته اول این است که در مورد ثبت بنا کار با مطالعات انجام نمی‌شود، نکته دوم اینجاست که اجازه مالک برای ثبت بنا کسب نمی‌شود و تلاش و تعاملی صورت نمی‌گیرد. حتی نمونه‌هایی مشاهده شده که ابنیه را بدون اینکه وارد آنها شوند ثبت کرده‌اند! و حتی کار به جایی رسیده که اخیرا متوجه شدم پایگاه میراث فرهنگی در بافت تاریخی به شکل تلفنی شماره ثبت می‌گیرد! اکنون قبح ثبت میراث فرهنگی حداقل در مشهد از بین رفته است، داخل بافت تاریخی ثامن تعداد حیرت آوری بنای ثبتی تخریب شده است! از این رو به اعتقاد من ثبتی که هیچ گونه برنامه‌ریزی حمایتی و پشتوانه مطالعاتی ندارد فاقد ارزش و اعتبار است.
گواهی مشکل عمده این گونه ثبت‌ها را عدم تعامل و رضایت مالک می‌داند و تصریح می‌کند: طبیعتا در این شرایط مالک برای احیای سرمایه راکدش تلاش می‌کند به شکل‌های نامتعارفی از قبیل آتش سوزی عمدی، ترکیدگی لوله عمدی و پیگیری قضایی بنا را تخریب کند.

نجات دو بنای تاریخی بدون دخالت میراث فرهنگی

هدایت گواهی از نجات دو بنای تاریخی و با اهمیت «کوزه کنانی» و«سرای عزیز الله اف» می‌گوید و ادامه می‌دهد: این دو بنا علی‌رغم ثبت میراث فرهنگی در آستانه تخریب بودند و آنچه که این دو بنا را نجات داد به راه افتادن یک کمپین بود. با جمع آوری امضا از معماران شهر و مطرح کردن موضوع در رسانه‌ها و مجلس شورای اسلامی موضوع به گوش وزیر مربوطه وقت رسید و در نهایت این دو بنا تخریب نشدند.

شناسایی قدیمی‌ترین خانه‌های مشهد

این متخصص مرمت از شناسایی و مستند نگاری دو خانه تاریخی مربوط به دوره زندیه و افشاریه در بافت منطقه ثامن می‌گوید و تصریح می‌کند: این دو خانه قدیمی‌ترین خانه‌های مشهد است که من طی همکاری با خانم دانشور که تحت عنوان تز دکترا مشغول مطالعه هستند انجام و به اثبات رساندیم. اما ما اکنون حاضر نیستیم ثبت میراث فرهنگی شود! من شخصا تلاش می‌کنم برای اینکه ابنیه تاریخی ثبت نشوند. در صورتی که در چندین سال قبل خیلی از بناها را به منظور ثبت  به میراث  فرهنگی معرفی می‌کردم.

گواهی ادامه می‌دهد: بعضی از فعالیت‌هایی که هنوز می‌شود بدون هیچ‌گونه هزینه‌ای در بافت انجام داد و یا هزینه‌های کمی می‌خواهد مسائل مطالعاتی است. دو بنای شناسایی شده و بسیار با اهمیت متعلق به دوره زندیه و افشاریه نیز ناشی از کار مطالعاتی است.  این خیلی اتفاق مهمی است که یک تیپ جدید از بناها را بتوانیم در مشهد اثبات کنیم. اکنون خیلی از فعالیت‌هایی که داخل بافت تاریخی شهر رخ می‌دهد بردوش افراد خیلی معدودی است که هیچ گونه ارتباطی با سازمان میراث فرهنگی ندارند و این واقعا جای تاسف دارد.

دوستی با پیمان‌کاران تخریب

ناظر مرمت پروژه داروغه، با انتقاد از تخریب ابنیه ارزشمند و تاریخی شهر مشهد می‌گوید: ما تمام تلاشمان را برای حفظ و احیای ابنیه تاریخی انجام می‌دهیم و حتی در مواردی که بنا تخریب شده است، سردرها، درها و آجرهای بنا را جمع‌آوری و نگهداری می‌کنیم. وی ادامه می‌دهد: برای اطلاع از تخریب یک بنا وقتی از کانال قانونی به نتیجه نمی‌رسیم با پیمان‌کاران تخریب لابی می‌کنیم! مثلا شب قبل از اینکه یکی از بناهای تاریخی تخریب شود شخص پیمانکار با ما تماس می‌گیرد و می‌گوید فردا می‌خواهیم این بنا را تخریب کنیم اگر کاری از دستتان بر‌می‌آید انجام دهید! ما به دنبال راه‌حلی بودیم که چطور می‌توانیم از تخریب ابینه تاریخی اطلاع پیدا کنیم و تنها کانالی که بدست آوردیم دوستی با پیمان‌کاران تخریب بود! البته مواردی هم بوده‌اند که شهرداری منطقه همکاری کرده است. اما آنجایی دلمان بیش از همه می‌سوخت که متوجه می‌شدیم بخشی از بنا در مسیر فضای سبز است و حفظ آن هیچ ضرری ندارد.

توجیه اقتصادی، راه‌حل حفظ ابنیه تاریخی

امیر هومن اسدی مرصع، مشاور عالی پروژه داروغه و مدیر شرکت معماران بن نیز در این نشست مطرح می‌کند: تنها چاره‌ای که ما بتوانیم ابنیه تاریخی مشهد را حفظ کنیم این است که برایشان توجیه اقتصادی تولید کنیم. باید بازسازی این بناها با سرمایه ترکیب شود کاری که ما با تلاش درباره خانه تاریخی امیری انجام دادیم تا بتوانیم همان اقتصادی که داشت آن را می‌کشت آن را احیا کند که متاسفانه بعد از 6 ماه فعالیت اکنون متوقف شده است.

اسدی مرصع با بیان اینکه احیای خانه تاریخی امیری و خانه تاریخی بلخاسب بر بدنه شهری یک اتفاق خوب است، به دنیای اقتصاد می‌گوید: خیلی بد است که من به‌عنوان یک مشهدی آرزو کنم ای کاش خانه امیری ثبت میراث فرهنگی نبود، ما داشتیم کارمان را انجام می‌دادیم تا یک خانه قدیمی را از نابودی نجات دهیم.

شیوه حفظ ابنیه تاریخی مشهد، شنا برخلاف جهت رودخانه است

این استاد دانشگاه می‌گوید: ما خیلی از واقعیت‌های میراث فرهنگی دنیا فاصله گرفته‌ایم. اکنون روشی که ما برای حفظ ابنیه تاریخی مشهد انتخاب کرده‌ایم شنا برخلاف جهت آب است و رودخانه به مسیری پیش می‌رود که بنای تاریخی تخریب شود.

اسدی مرصع در خصوص جایزه میراث یونسکو به عمارت تاریخی داروغه نیز می‌گوید: این جایزه می‌خواهد بخش خصوصی را تشویق کند تا برای مرمت و بازسازی بنای تاریخی اقدام کند.  ما نیازمند این هستیم که مالک را به احیای بنایش ترغیب کنیم.

در قبال آیندگان مسئولیم

مشاور عالی پروژه داروغه با اشاره به فرصت‌های ارزشمندی که در دست است می‌گوید: ما در یک برهه تاریخی حساسی سیر می‌کنیم که نسبت به آیندگان مسئولیم. هر بار که وارد بافت تاریخی شهر می‌شدم می‌دیدم بنای دیگری را از دست داده‌ایم. با خودم فکر کردم وقتی این خانه‌ها از بین می‌رود تدریس من در دانشگاه چه فایده‌ای دارد؟   

اسدی مرصع در خاتمه با بیان اینکه متولی میراث فرهنگی باید درصدد حفظ بافت تاریخی شهر باشد نه من به‌عنوان یک شهروند! می‌گوید: اما وقتی من شهروند با او تماس می‌گیرم و می‌گویم بنایی در حال تخریب است جوابی نمی‌شنوم!

گویی پایان هر گفت‌وگو یا گزارشی در باب بافت تاریخی مشهد آغاز مشکلاتی تازه است. در این لحظه تنها به یاد می‌آورم حسرت پیرمردی را که با دوچرخه‌اش از کوچه پس کوچه‌های محله نوغان می‌گذشت و نگاه پیرزنی را که جلو در چوبی خانه‌اش دست به زیر چانه گذاشته بود و اما چیزی جز مخروبه‌ و سنگ در پهنای دیدش وجود نداشت.