میدان‎داری سنتی‌ها؟

به اعتقاد فعالان صنعتی تولید لبنیات عرصه رقابت بین واحدهای لبنی سنتی و صنعتی عرصه رقابتی سالم و برابری نیست زیرا از آنجا که واحدهای تولیدی سنتی از زیر بار پرداخت هزینه‎هایی از قبیل نظارت و کنترل کیفی، مالیات و ... شانه خالی می‎کنند، هزینه‎های تولید و در نتیجه قیمت تمام شده محصول در واحدهای صنعتی به مراتب بالاتر است و همین امر باعث شده واحدهای لبنی سنتی گوی سبقت را از صنعتی‎ها بربایند و میدان‌دار این رقابت شاید «نابرابر» باشند.

به گواه آمار تنها حدود 200 واحد از 600 واحد سنتی تولید لبنیات در مشهد پروانه فعالیت دارند و 400 واحد باقی‎مانده در حالی بدون پروانه خود را شریک صنعت لبنیات کرده‎اند که صنعتی‎ها معتقدند نظارت درستی بر این واحدها وجود ندارد و مسائل بهداشتی در این واحدها رعایت نمی‌شود و همین امر تهدیدی برای سلامت جامعه به حساب می‎آید؛ البته که اصناف فعال در این عرصه بر بهداشتی بودن فعالیت خود تأکید دارند و این ادعای صنعتی‎ها را رد می‎کنند و معتقدند این مسائل از طرف آن‎هایی مطرح می‎شود که از فعالیت اصناف متضرر می‎شوند و در اثبات این مدعا هم به تقاضای بازار اشاره می‏کنند که خواستار مصرف لبنیات سنتی است.

تعطیلی 33 واحد صنعتی لبنیات

رئیس هیأت مدیره اتحادیه کارخانجات لبنی خراسان بزرگ در گفت‎وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به فعالیت 400 واحد غیرصنعتی تولید لبنیات فاقد مجوز در مشهد، اظهار می‎کند: در این مقوله هیچ توجهی به بهداشت محصولات تولید شده صورت نمی‎گیرد و استانداردهای محیط زیست نیز رعایت نمی‌شود.

علی‌اصغر محمدپور با بیان این که این 400 واحد لبنیات غیرصنعتی که مجوز فعالیت ندارند، باید در اسرع وقت تعطیل شوند، خاطرنشان می‌کند: واحدهای دارای مجوز نیز باید در شرایط مساوی با واحدهای صنعتی رقابت کنند؛ اگر دولت به دنبال اشتغال پایدار است، باید به کارخانجات توجه کند زیرا واحدهای صنعتی ایجاد اشتغال می ‎ کنند.

وی با اشاره به اين كه متأسفانه در حال حاضر کارخانجات لبنی استان با 36 درصد ظرفیت خود فعالیت می‌کنند، تصريح مي‌كند: در استان خراسان رضوی 140 واحد صنعتی لبنیات وجود دارد که از این تعداد 107 واحد فعال است و به صورت نیمه جان فعالیت می‏کنند.

سود کمتر از 2 درصد برای واحدهای صنعتی!

رئیس هیأت مدیره اتحادیه کارخانجات لبنی خراسان بزرگ با بيان اين كه این تعداد واحدهای لبني فعال می‎تواند دو برابر ظرفیت شیر خام مورد نیاز استان، شیر تولید کنند، عنوان مي‎كند: کارخانجات لبنی استان ظرفيت توليد 4400 تن شير را دارند؛ شیر خام مورد نیاز استان 2200 تن است که حدود 400 تن آن به استان‏های تهران، گلستان و ... منتقل می‏شود و 1800 تن باقی می‎ماند.

محمدپور اين نكته را هم يادآور مي‎شود كه 107 واحد صنعتی لبنی برای 15 هزار نفر اشتغال‎زایی کرده‎اند و صادرات محصولات لبني را نیز با تمام مشکلات بر عهده دارند و تمام اين‎ها در حالي است كه حاشیه سود واحدهای صنعتی تولید لبنیات مستقر در بورس معادل 1.79 درصد یعنی کمتر از دو درصد بوده است!

وي ادامه مي‌دهد: اين واحدهاي صنعتي باید مالیات، هزینه نمونه‎برداری و هزینه نمایندگان وزارت بهداشت، سازمان ملی استاندارد، سازمان دامپزشکی و ... پرداخت کنند در حالی که در واحدهای سنتی چنين نظارت‎‌هايي وجود ندارد و این واحدها چنین هزینه‎هایی را پرداخت نمی‎کنند.

فعالیت غیرصنعتی‎ها بدون نیازسنجی

رئیس هیأت مدیره اتحادیه کارخانجات لبنی خراسان بزرگ معتقد است: فعالیت 400 واحد غیرصنعتی تولید لبنیات در استان خراسان رضوی بدون نیازسنجی صورت گرفته و باید اين واحدها از فرآیند تولید حذف شوند اما می‎توانند عامل فروش باشند؛ 200 واحد غیرصنعتی نیز باید در شرایط مساوی با واحدهای صنعتی رقابت کرده و هزینه‏هایی مانند مالیات، نظارتها و ... را پرداخت کنند.

محمدپور عرضه شير خام را به صورت فلهاي در واخدهاي لبني غيرصنعتي از مسائلي مي‎داند كه سلامت مردم را تهديد مي‏كند و مي‌افزايد: استاندارد ملی 2082 نيز صراحتا عرضه شیر خام را ممنوع کرده است؛ از مسئولان مربوطه می‎خواهیم با متخلفان در این زمینه برخورد و این دستور استاندارد ملی را اجرا کنند.

لزوم جلوگیری از فعالیت‎ واحدهای صنفی بدون پروانه

مدیر گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نيز در اين باره به «دنياي اقتصاد» مي‌گويد: در خصوص واحدهای صنفی روال به این صورت است که ابتدا از طریق اتاق اصناف متقاضی دریافت پروانه کسب می‎شوند و بعد از تأیید ارگان‏های مختلف، می‎توانند در چارچوب مقررات تعیین شده در قالب یک واحد صنفی فعالیت کنند.

علی‌اصغر حسنی با بيان اين كه جلوگیری از فعالیت واحدهای صنفی بدون پروانه کسب در حیطه وظایف اتاق اصناف و اتحادیه مربوطه است، اظهار مي‎كند: با توجه به اهمیت بحث سلامت مصرف‌کننده، همکاران ما از اماکن دارای پروانه و بدون پروانه بازدید و بر فعالیت آن‏‎ها به لحاظ بهداشتی نظارت می‎کنند.

وي اضافه مي‏كند: یکی از نظارت‎هایی که انجام می‎شود در خصوص شرایط محیطی این واحدهای تولیدی است؛ همچنین بر فضای لازم، ابزار و تجهیزات مورد نیاز، بهداشت فردی، مشخصات محصولات تولید و عرضه شده نظارت صورت می‌گیرد.

لزوم نظارت تمام ارگان‎های مربوطه

مدیر گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد يادآور مي‎شود: هدف ما این است که سلامت محصول تولیدشده کنترل شود اما نکته قابل توجه و مهم این است که برای انجام یک کار بهداشتی و سلامت‎محور باید تمام ارگان‌های مربوطه فعالیت و نظارت کنند؛ اتاق اصناف باید از فعالیت واحدهای لبنی سنتی بدون پروانه جلوگیری کند و اقدامات لازم را در این زمینه انجام دهد؛ دامپزشکی نيز باید بر شیر خامی که این واحدها مصرف میکنند نظارت داشته باشد.

حسني به اين نكته نيز اشاره مي‎كند كه بازدیدهای انجام شده به سه صورت روتین و سرزده، بازدید برنامه‌ریزی شده برای بررسی تذکرات پیشین به واحد صنفی مربوطه و بازدید بر اساس شکایت‌های دریافتی از طریق سامانه 190 است.

وي تصريح مي‌كند: با تخلفات صورت گرفته بر اساس آیین‌نامه‎ها و دستورالعمل‌ها برخورد می‏شود؛ اگر مورد تخلف بحرانی باشد، واحد صنفی تعطیل و به مراجع قضایی معرفی می‎شود؛ اگر تخلف غیربحرانی باشد، تذکر داده و بعد از بازه زمانی بار دیگر بازدید انجام می‎شود و در صورتی که مشکل برطرف نشده باشد، پرونده به مراجع قضایی ارجاع خواهد شد.

پلمب 37 واحد لبنی غیرصنعتی

مدیر گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با تأكيد بر اين كه در زمینه فعالیت واحدهای لبنی حساسیت بسیاری وجود دارد زیرا محصول تولیدی این واحدها با سلامت مردم در ارتباط است، عنوان مي‎كند: تلاش داریم حداقل یک بار در ماه از این واحدها بازدید صورت گیرد اما گاهی در طول یک روز، از یک واحد چندین بار بازدید می‌شود.

حسني ادامه مي‌دهد: از ابتدای سال جاری حدود 200 پرونده واحدهای لبنی سنتی در مشهد به مراجع قضایی معرفی شده‎اند؛ 37 مورد هم تعطیلی و پلمب داشته‎ایم.

عدم نظارت استاندارد بر واحدهای صنفی

مدیرکل استاندارد خراسان رضوی نيز در گفت‏وگو با «دنياي اقتصاد» با بيان اين كه واحدهای تولید لبنیات غیرصنعتی مشمول استانداردهای اجباری نیستند، تصريح مي‌كند: اداره كل استاندارد فقط فعالیت‎هایی را که مشمول استانداردهای اجباری هستند، کنترل می‎کند.

علیرضا جمیع ادامه مي‏دهد: یک واحد صنفی نمی‏تواند پروانه کاربرد علامت استاندارد را دریافت کند زیرا برای اخذ این پروانه باید آزمایشگاه و سیستم پاستوریزه، سیستم‎های نگهداری، سردخانه و ... داشته باشد و چنین پارامترهایی در یک واحد صنفی وجود ندارد.

وي اضافه می‎کند: به مردم اکیدا توصیه می‏کنیم تنها محصولات لبنی را تهیه و مصرف کنند که در کارخانجات تولید شده و دارای علامت استاندارد است تا اطمینان حاصل کنند خطری آن‎ها را تهدید نمی‎کند.

عدم حضور دائمی ناظران در واحدهای غیرصنعتی

سرپرست دفتر جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری استانداری خراسان رضوی نيز در اين زمينه به «دنياي اقتصاد» مي‎گويد: واحدهاي لبني برای تولید صنعتی باید مجوزهای خاصی را داشته باشند و برای اخذ مجوز باید شرایط استاندارد را رعایت کنند كه اين استاندارد ماده اولیه، شرایط تولید و محصول نهایی را شامل می‎شود.

شکوه میرشاهی با بيان اين كه این واحدهاي صنعتي باید مسئول فنی برای نظارت بهداشتی از طرف اداره نظارت بر غذا و داروی وزارت بهداشت و مسئول کنترل کیفی از طرف اداره استاندارد داشته باشند، اظهار مي‎كند: اما در واحدهای صنفی این کارشناسان را که به کار تولید نظارت می‎کنند، حضور ندارند.

وي ادامه مي‌دهد: همچنين واحدهای صنعتی لبنیات باید برای تولید هر محصول پروانه ساخت اخذ کنند که در این پروانه شرایط تولید و تمام اجزا و مواد اولیه ذکر می‏شود و شرکت ملزم به اجرای این پروانه است؛ محصول تولیدی باید شرایط خاصی داشته باشد و بر اساس بروشور استاندارد تولید شود.

نبود عرصه رقابت برابر بین واحدهای صنعتی و سنتی

سرپرست دفتر جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری استانداری خراسان رضوی به اين نكته نيز اشاره مي‎كند كه حضور مسئولان فنی و نظارت کارشناسان در فرآیند تولید هزینه‎های بسیار زیادی به واحدهای صنعتی تحمیل می‎کند زیرا این نظارت باید هر روزه باشد و حتی در هر ساعت صورت گیرد.

ميرشاهي با بيان اين كه واحدهای صنفی این قبيل هزینه‎ها را پرداخت نمی‏کنند و متأسفانه نظارتی بر این واحدها صورت نمی‎گیرد، مي‎افزايد: 600 واحد تولیدی غیرصنعتی لبنیات در مشهد فعالیت می‎کنند که حدود 400 واحد از آن‎ها حتی مجوز فعالیت ندارند و بنابراین احتمال عدم رعایت مسائل بهداشتی در این واحدها وجود دارد.

وي اضافه مي‌کند: از طرفی این مسائل باعث شده شرایط رقابت یکسانی برای واحدهای صنعتی و غیرصنعتی وجود نداشته باشد؛ واحدهای صنعتی خواستار نظارت بر واحدهای غیرصنعتی هستند تا امکان رقابت در شرایط یکسان برای آن‌ها وجود داشته باشد زیرا در حال حاضر هزینه تولید در واحدهای صنعتی بیشتر از واحدهای غیرصنعتی است.

سرپرست دفتر جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری استانداری خراسان رضوی با اشاره به اين كه در جلسه اخير شورای گفت‎وگوی دولت و بخش خصوصی افزایش نظارت‌ها بر واحدهای غیرصنعتی تولید لبنیات مورد تأکید قرار گرفت، مي‌افزايد: همچنين در اين جلسه بر این نکته تأکید شد که واحدهای صنفی که در زمینه تولید لبنیات فعالیت می‌کنند باید دارای مجوز باشند؛ از طرفی مقرر شد با توجه به حساسیت موضوع از منظر امنیت غذایی، موضوع در کمیسیون شیر که ذیل کارگروه امنیت غذایی در معاونت سیاسی استانداری برگزار می‌شود، مورد بررسی قرار گیرد تا نظارت صحیحی در این زمینه صورت گیرد.

از بین رفتن اعتماد عمومی به محصولات واحدهای صنعتی

عضو هیأت مدیره اتحادیه کارخانجات لبنی خراسان نیز به «دنیای اقتصاد» می‎گوید: اهمیت مصرف شیر و فراورده‌های لبنی که از اصلی‎ترین ارکان سبد غذایی خانوار است بر هیچکس پوشیده نیست؛ از این رو یکی از فاکتورهای اصلی F.A.O یا سازمان بهداشت جهانی در امتیازدهی به سطح کیفیت سلامت یک کشور، سرانه مصرف شیر و فراورده‎های آن است.

محمود مریداحمدی با بیان این که فرهنگ‌سازی مصرف شیر در جهت حفظ سلامت جسمی و پویایی افراد جامعه مقوله‌ای ضروری و حیاتی به نظر می‌آید، خاطرنشان می‌کند: از طرف دیگر موضوع اشتغال‌زایی قشر عظیمی از صنایع وابسته به چرخه‌ تولید تا مصرف شیر که شامل صنایع کشاورزی، دامداری و کارخانه‌های تولیدکننده است، این نیاز را جدی‌تر می‌کند.

وی به اشاره به این که مدتی است توزیع و تولید غیرصنعتی شیر و فرآورده‌های آن در بازار کشور رواج یافته‌، تصریح می‎کند: این امر به دلیل عدم امکان نظارت بهداشتی، خطرهای جدی برای جامعه به دنبال دارد؛ یکی از عوامل فراگیری این بازار، فرهنگ‌سازی نادرست و مصاحبه های غیرکارشناسانه برخی مسئولان بوده که منجر به از بین بردن اعتماد عمومی جامعه به تولیدات کارخانه‌های لبنی شده است.

لزوم آگاه کردن مردم از خطرات شیر غیربهداشتی

مدیرعامل صنایع شیرآفرین جام ادامه می‌دهد: عامل دیگری مشکلات اقتصادی مردم است که نتیجه آن کاهش قدرت خرید و تقاضای بازار بوده و در نهایت کاهش تولید صنعت را به همراه دارد.

مریداحمدی به این نکته هم اشاره می‌کند که راه‌حل‌هایی در سطوح مختلف اجرایی ارائه شده است که در این میان می‌توان به تعلق یارانه به شیر همچون یارانه دارویی، به دلیل اهمیت بارز آن در سبد کالای خانوار اشاره کرد، چرا که این روش قبل از این کارآمد بوده و کمک بسیار زیادی به فرهنگ‌سازی و کیفیت سلامت کشور شده بود.

وی راه‏حل دیگر را فرهنگ‏سازی و آگاه کردن مردم از مزایای مصرف شیر پاستوریزه و خطرات شیر غیربهداشتی می‎داند و می‎افزاید: بار اجرایی این امر بر عهده کارشناسان و افراد صاحب نظر است؛ در کشور ما سال‎ها با فرهنگ‏سازی، بستر و زمینه برای سوق دادن مردم به مصرف لبنیات بهداشتی و سالم تلاش شده اما متاسفانه با بعضی کارشکنی‏ها این زحمت سالیانه بر باد رفته و ما در حال برگشت و عقب‏گرد هستیم و دور نیست تا مشکلات و بیماری‏های ناشی آلودگی شیر و لبنیات بار دیگر گریبان‎گیرمان شود.

پاسخ مدیرکل دامپزشکی

سراغی هم از مدیرکل دامپزشکی خراسان رضوی گرفتیم تا نحوه نظارت این سازمان بر توزیع شیر خام را در واحدهای غیرصنعتی لبنیات جویا شویم اما مجید روحانی‎نژاد در گفت‎وگوی کوتاهی با «دنیای اقتصاد» اعلام کرد که نظارت‎ها در این زمینه بر عهده دانشگاه علوم پزشکی و اتاق اصناف است و در نتیجه مصاحبه با وی در این زمینه بی‏مورد است!

تقاضای بازار برای عرضه لبنیات سنتی

رئیس اتاق اصناف مشهد هم در گفت‎وگو با «دنياي اقتصاد» با اشاره اين كه واحدهاي غيرصنعتي توليد لبنيات دو دسته هستند، اظهار مي‏كند: یک دسته از اين واحدها در محل واحد صنفی خود و زیر نظر بهداشت و با رعایت مسائل بهداشتی تولید لبنیات دارند و محصول توليدي خود را در محل عرضه می‎کنند.

محمود بنانژاد ادامه مي‏دهد: دسته دیگر تولید لبنیات را انجام می‎دهند و توزیع می‏کنند؛ در این مورد نیز تولید لبنیات در کارگاه‎هایی انجام می‎شود که زیر نظر بهداشت و با رعایت مسائل بهداشتی خاص خود فعالیت می‏کنند اما شکل این موارد بهداشتی در این کارگاه‎ها با کارخانجات صنعتی متفاوت است.

وي با تأكيد بر اين كه این کارگاه‏ها لبنیات را به شیوه سنتی اما در یک محیط کاملا بهداشتی تولید و توزیع می‎کنند، می‎گوید: به نظر من مطالبی از قبیل غیربهداشتی بودن این محصولات توسط افرادی مطرح می‎شود که از فعالیت این واحدها متضرر می‏شوند در حالی که ذائقه مردم به مصرف لبنیات سنتی را تمایل دارد بنابراین تقاضا وجود دارد و این واحدها تولید خود را برای پاسخگویی به این تقاضا در محیطی بهداشتی انجام می‎دهند.

صدور پروانه برای 400 واحد صنفی تا پایان سال

رئیس اتاق اصناف مشهد یادآور می‎شود: نکته قابل توجه در زمینه توزیع محصولات لبنی تولید شده در واحدهای صنفی است؛ توزیع باید در واحدهایی صورت گیرد که به عنوان شعبه همان تولیدکننده فعالیت می‏کنند؛ به عبارت دیگر این واحدها نمی‌توانند محصولات خود را در مکان‎هایی مانند سوپرمارکت‎ها به صورت عمده عرضه کنند زیرا برای توزیع عمده باید مجوزهایی را اخذ کنند.

بنانژاد با اشاره به این که 400 واحد از 600 واحد تولیدی محصولات لبنی در مشهد موفق به دریافت پروانه کسب نشده‌اند، تأکید می‎کند: با این حال اغلب آن‎ها تأییدیه‎های بهداشتی را دریافت کرده‎اند اما صدور پروانه کسب برای آن‌ها زمانبر شده زیرا از ابتدای سال مسائلی را در زمینه تغییر آیین‎نامه صدور پروانه کسب داشتیم که در حال حاضر این مشکلات برطرف شده است و تا انتهای سال برای تمام واحدهایی که درخواست خود را ارائه داده‎اند و شناسایی شده‏اند، پروانه کسب صادر می‎شود.

وی با بیان این که واحدهایی نیز که در چارچوب ضوابط بهداشتی و صدور پروانه قرار نمی‎گیرند، باید پلمب شوند که این اقدام نیز انجام خواهد شد، تصریح می‎کند: برخی اصرار دارند بگویند این 400 واحد متخلف هستند و فعالیت آن‌ها غیربهداشتی است اما اینطور نیست و بیشتر آن‌ها موفق به دریافت تأییدیه‏های بهداشتی شده‎اند؛ یکی از اولویت‎های ما نیز در اتاق اصناف بحث سلامت مردم است و بر آن تأکید داریم.

برخورد با واحدهای زیرزمینی

رئیس اتاق اصناف مشهد این مطلب را نیز بیان می‏کند که برخی واحدها هم وجود دارند که به صورت زیرزمینی فعالیت می‎کنند و با آن‎ها برخورد می‎شود؛ اتاق اصناف گشت‎های مشترکی با بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی و اداره کل دامپزشکی دارد و با متخلفان برخورد می‎کند.

بنانژاد در خصوص ممنوعیت عرضه شیر خام در واحدهای صنفی بر اساس استاندارد ملی 2082 نیز اینطور پاسخ می‎دهد: اگر این امر سلامت مردم را تهدید می‎کند، فکری برای آن بکنند؛ اگر لازم است شیر خام عرضه شود و متقاضی برای آن وجود دارد، سازمان‎های مربوطه ساز و کار عرضه آن را ببینند و تمهیدات لازم را بیندیشند تا این روند در چارچوب مسائل بهداشتی انجام شود.

وی اضافه می‎کند: 40 درصد شیر تولید شده در استان توسط این واحدهای تولید لبنیات سنتی خریداری و فرآوری می‎شود؛ نمیتوان این 40 درصد را نادیده گرفت و آن را حذف کرد بلکه باید برای مسائل بهداشتی و پاستوریزه کردن آن قبل از عرضه تدبیری اندیشید؛ گاهی زمانی که بازار برخی کساد می‎شود به دنبال از میدان خارج کردن سایر بخش‎ها هستند اما نباید اینطور عمل کنند.

هزینه‎های اضافی در واحدهای صنعتی!

رئیس اتاق اصناف مشهد در خصوص بالاتر بودن قیمت تمام شده محصولات در واحدهای صنعتی، می‏گوید: باید بررسی کنند و ببینند کجای کار اشکال دارد؛ مردم که نباید تاوان این موضوع را بدهند؛ تردیدی نیست که مباحثی از قبیل استاندارد کردن محصولات لبنی و ... در واحدهای صنعتی هزینه‌هایی را تحمیل می‎کند اما قطعا هزینه‎های اضافه‎ای نیز وجود دارد؛ در حال حاضر هم تولیدکننده ناراضی است و هم مصرف‌کننده بنابراین باید مشکل را ریشه‎یابی کنند و چاره‌ای بیندیشند.

بنانژاد یادآور می‌شود: در زمینه صادرات لبنیات صنعتی می‎توانیم فعالیت کنیم و دست‎اندرکاران این عرصه باید برای توسعه بازارهای صادراتی برنامه‏ریزی کنند.