برند «حلال»

یکی از برندهایی که در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته و دامنة استفادة گسترده‌ای نیز پیدا کرده، برند یا نشان «حلال» است.

برند حلال نوعی استاندارد اسلامی است که وجود آن بر روی محصولات، به معنای آن است که مصرف آن از نظر موازین شرعی برای مسلمانان مشکلی ندارد؛ لذا حلال فقط یک مسئلة دینی نیست بلکه در حوزه تجارت و کسب‎وکار هم حضور دارد؛ اولین بار محصولات غذایی با نشان حلال در کشور مالزی ارائه شدند. در چند سال اخیر این علامت تجاری غذایی به‌صورت یک علامت جهانی به طور گسترده از طرف کشورهای اسلامی در دنیا معرفی شده‌ و همچنین در کشورهای غیراسلامی نیز از استقبال خوبی برخوردار بوده است؛ به طوری که در حال حاضر کشورهایی مانند تایلند، انگلیس و آمریکا نیز که دین رسمی آنها اسلام نیست، برای کسب بازار و درآمد به بازارشناسی کشورهای اسلامی و محصولات حلال توجه جدی پیدا کرده‎اند تا آنجایی که تایلند یکی از کشورهای پیشرو در تجارت محصولات غذایی حلال است.

در بازار رقابتی امروز، یک محصول توسط برندهای متفاوتی عرضه می‌شود و هر برند سعی دارد تا سهم بیشتری از بازار و مشتریان را جلب کند؛ حلال به عنوان یک سرمایة اصلی بازاریابی اسلامی، دارای شرایط و دستوراتی برای یک برند مشروع است؛ در حقیقت برند حلال، امنیت ذهنی برای از بین بردن عدم اطمینان برای خرید یک محصول ایجاد می‌کند؛ توليدات حلال شامل كالاهايي مي‎شوند كه در آنها از موادي كه دين اسلام حرام دانسته (برای مثل گوشت خوك يا الكل) استفاده نشده است؛ طبق تعریف شوراي جهاني حلال و سازمان خواروبار جهانی نه تنها توليد و فرآوري مشمول قوانين و مقررات برند حلال مي‎شود بلكه حمـل‌ونقـل، ذخيـره‌سازي يا هر وسيله و ابزاري را كه به نوعي در اين فرآيند دخيل باشد، شامل مي‎شود؛ البته در حال حاضر دامنه این برند گستره بسيار وسيعي از فعاليت‌هاي اقتصادي از جمله توليدات دارويي، آرايشي، بهداشتي، منسوجات، پوشاك، چرم، فعاليتهاي مالي، بانكداري، مسافرت، توريسم و ... را شامل مي‎شود.

قدرت اقتصادی حلال می‌تواند صدها هزار فرصت شغلی و هزاران بنگاه اقتصادی را به وجود آورده یا تقویت كند، ظرفیت خالی هزاران كارخانه را رونق بخشیده و بازارهای نوینی ایجاد کند، افق‌های جدیدی را بگشاید و ابتكارات و نوآوری‌هایی را برای جایگزینی فرآورده‌های حلال به جای مشابه غیرحلال آن، رقم بزند؛ بر این اساس، به نظر می‎رسد شکلگیری و تقویت برند حلال در جامعه مستلزم همکاری گسترده صاحب نظران مذهبی، علمی و اقتصادی است تا با بررسی موضوع حلال از جنبه‌های مختلف مسیر معرفی و رشد برند حلال در جامعه را هموار کنند.

ارزش تجارت غذای حلال سالیانه دو هزار و 100 میلیارد دلار است که پتانسیل بالای تجارت غذای حلال را در جهان نشان می‎دهد؛ با توجه به افزایش جمعیت مسلمان جهان، پیش‎بینی می‎شود که غذای حلال در آینده به سادگی 20 درصد کل تجارت جهانی را در محصولات غذایی به خود اختصاص دهد؛ بر اساس آمارها، جمعیت مسلمانان از یک هزار و 650 میلیون نفر در سال 2012 (حدود 23 درصد کل جمعیت جهان) به رقم یک هزار و 700 میلیون نفر در سال 2014 افزایش یافته است لذا ارزش اقتصاد اسلامی که به دو بخش غذا و سبک زندگی و نیز بخش بانکداری و امور مالی اسلامی تقسیم‎بندی می‎شود، در جهان طی سال 2013 بالغ بر سه هزار میلیارد دلار برآورد شده است و در حالی که در ایران، به رغم ظرفیتهای بالای تولید و صنعت غذای حلال، عدم فعالیتهای تحقیقاتی متمرکز موجب عقب‌افتادگی کشور از حیث تولید و عرضه غذای با برند حلال در بازار داخل و خارج شده و سهم ايران در اقتصاد اسلامی جهانی 13 درصد است؛ همچنین ارزش بازار بخش غذا و سبک زندگی حلال ایران در سال 2013 بیش از 141 میلیارد دلار رسیده است؛ در حالی که، بازار غذا با ارزشی نزدیک به 97 میلیارد دلار به تنهایی تقریباً 70 درصد از کل ارزش بازار بخش غذا و سبک زندگی را در ایران تشکیل می‎دهد و این امر به خوبی نشان‎دهندة این مطلب است که به بازار بخش غذای حلال در ایران باید توجه ویژه‎ای صورت گیرد.

برای ورود موفقیت‎آمیز ایران به بازار حلال، شناخت جدی و علمی آن از وضعیت حال و آینده بازار و شناسایی رقبای موجود و نیز تقویت توانمندیها و برطرف کردن نقاط ضعف کشور کاملاً ضروری است؛ توسعه صنعت غذای حلال بهترین نسخه برای رهایی از اقتصاد تک‎محصولی کشورمان است؛ با این وجود طی سالهای اخیر به این زمینه اقتصادی سودآور کمتر توجه شده است؛ با توجه به مزيت نسبي ايران در توليد برند حلال امروزه طبق قوانين جمهوري اسلامي کليه توليدکنندگان مواد غذايي داخل در ايران ملزم به رعايت اصول اسلامي هستند؛ کوتاهي در حضور و به‌دست گرفتن اين بازار مصرف مناسب توسط ايران جاي اغماض ندارد و شايسته است مسئولان علاوه بر حمايت از پژوهشهای علمی به‌خصوص در زمینه غذای حلال، تدوین استانداردهای لازم، برگزاري همايشهاي علمي و تئوريک بررسي برند حلال به حمايت اعتباري از تشکلها و توليدکننده‎هاي فعال در عرصة صادرات برند حلال بپردازند تا در آينده‏اي نزديک بتوانيم شاهد برخورداري ايران از بخش قابل توجهي از بازارهاي محصولات حلال در جهان باشيم و سهم بسزايي از گردش مالي برند حلال در جهان را به خود اختصاص دهيم.

* عضو هیئت علمی گروه شیمی مواد غذایی پژوهشکدة علوم و صنایع غذایی