بخش خصوصی را دشمن خود می‌دانند

از طرفی کیفیت زعفران مهمترین موضوع در حفظ بازارها در دنیاست و مکان رشد گیاه و نوع فراوری و نگهداری از آن تاثیر زیادی در این زمینه دارد که برخی از کارشناسان معتقدند ورود دیگر استانها از جمله مناطق سردسیر کشور می‌تواند کیفیت محصول را تحت تاثیر قرار دهد.

در ادامه سلسله گزارش‌هایی که در این باره تاکنون منتشر کرده‌ایم، این بار به سراغ علی حسینی، عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران ایران رفتیم. حسینی که آخرین گفت‌وگوی مفصلمان با او به اواخر سال 92 برمی‌گردد، مسئول کمیته فراوری و بسته‌بندی شورای ملی زعفران است و نایب رئیسی انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران خراسان جنوبی را برعهده داشته است و به گفته خودش بیش از 45 سال است که در حوزه تولید، صادرات و پژوهشگری زعفران فعالیت می‌کند.

-به نظر شما کشت زعفران در دیگر کشورها از جمله افغانستان می تواند بازار ما را تهدید کند؟

به نظر من کشت زعفران در هر کشوری که در همسایگی ماست، در آینده می‌تواند برای ما تهدید باشد اما در حال حاضر با توجه به اینکه کشورهایی نظیر مراکش، افغانستان، هند و... تنها ده درصد زعفران دنیا را تامین می‌کنند و بیش از 90 درصد سهم تامین زعفران دنیا مربوط به ایران است و با توجه به قابلیت کشور ما هیچ کدام از این کشورها برای ما تهدید نیستند. کشوری مانند افغانستان 4 تن تولید زعفران داشته و ایران سالانه بیش از 300 تن، با اینحال، اگر سیاستگذاریها و مدیریت تولید و مدیریت صادرات زعفران در ایران به درستی انجام نشود قطعا حتی کشوری که 300 کیلوگرم زعفران در سال تولید می‌کند می‌تواند در آینده هم برای ما تهدید باشد. ما در صورتی از وضعیت کنونی نگران نیستیم که به درستی تولید و تجارت‌مان را مدیریت کنیم.

- منظورتان از مدیریت صحیح در زمینه تولید و صادرات زعفران چیست؟

بحث مدیریت تولید موضوع پیچیده‌ای است؛ متاسفانه متولیان تولید ما توپ مسئولیت را در سازمانهای مختلف می‌اندازند و وضعیت به نوعی است که ما در واقع نمی‌دانیم چه کسی مسئول مدیریت تولید زعفران است. از طرفی گروهی می‌گویند تولید زعفران فقط باید در استانهای خراسان رضوی و جنوبی انجام شود، عده‌ای می‌گویند هر جا کم‌آبی هست دلیلی برای کاشت زعفران هست و عده‌ای معتقدند وقتی قرار نیست توسعه کشت زعفران را در کشور خودمان داشته باشیم، پیاز این محصول به طور قاچاق از کشور خارج میشود و برای جلوگیری از این موضوع بهتر است در کشورمان توسعه کشت داشته باشیم. همه این نظرات وجود دارد و نیازمند مدیریت صحیح است.

همچنین نباید فراموش کرد که هر هفت سال یکبار سطح زیر کشت زعفران به طور خودکار به دو تا سه برابر می‌رسد، یعنی چه بخواهیم چه نخواهیم میزان تولیدات ما هر هفت سال، به دو برابر افزایش می‌یابد و نمی‌توانیم از این موضوع گریزی داشته باشیم و دلیل این موضوع این است که پیاز زعفران هر سال تکثیر می‌شود و این از خصوصیات این گیاه است و یک مزرعه را به طور متوسط بعد از هفت سال باید یکبار عوض کرد. کشاورز می‌تواند پیاز زعفرانی که از یک هکتار برداشت می‌شود را بعد از هفت تا ده سال در زمینی دو تا سه هکتاری کشت کند و باز هم مازاد تولید دارد و سوال اینجاست که اگر کشاورز زمین لازم را نداشته باشد یا تمایل و توانایی کشت بیشتر نداشته باشد باید با پیاز مازاد خود چه کند؟ آن را به قاچاقچی برای فروش به دیگر کشورها بدهد؟ یا به کشاورز دیگری بدهد و از او تعهد بگیرد تا در همین استان زعفران بکارد؟ که البته این میسر نیست.

- برای مدیریت مازاد پیاز زعفران چه اقداماتی باید صورت بگیرد؟

پیشنهاد ما این است که در این زمینه شرکتهای فعالی با نظارت دولت ایجاد شود تا پیاز مازاد زعفران را از کشاورزان بگیرد و آنها را درجه‌بندی کرده و سپس پیازهای با قابلیت گل‌دهی را در بسته‌بندیهای کوچک برای کشت زینتی و تفننی و تفریحی به علاقمندان در سراسر دنیا بفروشد. این کار برای ما تهدیدی نیست به شرط اینکه به درستی مدیریت شود اما اگر من نوعی این ایده را به هر مسئولی در کشور ارائه بدهم من را به عنوان یک خائن تلقی می‌کند که قصد عرضه پیاز زعفران به دنیا را دارم. در حالی که این کار توسط کشورهای استرالیا، نیوزیلند، ایتالیا و فرانسه انجام می‌شود و پیاز زعفران را در بسته‌های پنج تا ده تایی به مردم دنیا عرضه می‌کنند اما ما که بزرگترین تولیدکننده زعفران هستیم از این موضوع هراس داریم. این ذهنیت باید پاک شود و مدیریت تولید یعنی همین. باید بستر را برای چنین کاری فراهم کنیم و به دنبال آن شاهد ایجاد شغل و ارزآوری خواهیم بود و مردم دنیا نیز با تولید سخت زعفران می‌توانند آشنا شوند. نمی‌توان مازاد پیاز زعفران را در دریا ریخت و یا آن را چال کرد بلکه باید مدیریت لازم صورت بگیرد و کشاورز هم باید از پیاز مازاد خود سودی ببرد وگرنه آن را به قاچاقچی میدهد و پیاز زعفران به کشورهای دیگر می‌رود.

- نظر شما درباره طرح کشت زعفران در سایر استانها چیست؟ موافق این کار هستید یا مخالف؟

من نه می‌توانم مخالف و نه موافق باشم زیرا هر کشاورزی حق زندگی دارد و نمی‌توان به کسی که زمینی کوچک و آبی اندک دارد بگوییم حق کشت این محصول را ندارد. انتخاب نوع کشت، سلایق، قابلیتها و امکانات چیزی است که کشاورز انتخاب می‌کند تا بتواند زندگی کند. اما این اطلاع‌رسانی وظیفه دولت است. کشاورزی که در منطقه سردسیر زندگی می‌کند و دمای هوا در آن منطقه به 25 تا 30 درجه زیر صفر میرسد، باید بداند که زعفران آنجا از بین رفته و سرمایه او از دست میرود. اینجا دولت به جای تشویق برای کشت زعفران باید اطلاعات لازم را بدهد و او را راهنمایی کند زیرا وقتی کشاورز به حال خودش رها بوده و میبیند قابلیت کشت سایر محصولات را دارد اما قیمت زعفران همواره بالا میرود، به کشت آن میپردازد.

همه به دنبال محصولی که قیمتش به صورت افسارگسیخته افزایش یابد، می‌روند. بنابراین باید بازار زعفران را به درستی مدیریت کرد. وقتی قیمت بیش از اندازه بالا برود بازارها را از دست خواهیم داد و میدان به دست رقیب می‌افتد اما اینها را به مردم نمی‌گویند و اینکه 90 درصد محصولی که مردم کشت می‌کنند، قابلیت صادراتی دارد و باید بازارهای دنیا و هدف را ارزیابی کنیم تا براساس خواسته و نیاز آنها زعفران را تولید و عرضه و قیمت‌گذاری کنیم. مدیریت صحیح یعنی این و اگر اینها را انجام بدهیم نگران نیستیم. اگر کشاورز به هر نوع و هر مقداری که دلش خواست زعفران بکارد و به بازار عرضه کند بازار به هر ریخته‌ای داریم و عاقبتی نخواهیم داشت.

- در حال حاضر همکاری بخش دولتی و خصوصی در مدیریت تولید و صادرات زعفران چگونه است؟

مدیریت یعنی اینکه بخش دولتی و فعالان و تشکلهای بخش خصوصی با هم همدل و همزبان باشند اما بخش دولتی بخش خصوصی را دشمن خود تلقی می‌کند، بخش خصوصی، دولتیها را جدای از خود میداند و یکدیگر را قبول ندارند و در نتیجه وضعیت از هم گسیخته است.

متاسفانه بخش دولتی بدون مشورت با تشکلها و دست‌‌اندرکاران و نخبگان موجود، برای زعفران برنامه‌ریزی می‌کند حال آنکه ما در تولید و تجارت زعفران نخبگانی داریم که عمرشان را در این مسیر صرف کردند و سوال است که چقدر از آنها نظر گرفته شده؟ نظرات خوب و سازنده باید به کار گرفته شود. اگر همدلی و وفاق ملی به وجود بیاید در تولید و تجارت و رقابت نگرانی وجود نخواهد داشت. در غیر اینصورت همانطور که 25 سال پیش بازار تولید زعفران را از اسپانیا گرفتیم باید منتظر باشیم که بازار جهانی را به رقیب دیگری واگذار کنیم. 25 سال پیش وضعیت به نوعی بود که ما کمتر از اسپانیا تولید زعفران داشتیم؛ اسپانیا در دهه 60 نزدیک به 40 تن زعفران تولید می‌کرد و ما حدود 30 تن اما الان آن کشور یک تن تولید زعفران دارد و ما بیش از 300 تن.

- چطور توانستیم بازارهای جهانی زعفران را در اختیار بگیریم؟

ما توانستیم زعفران را با کیفیت قابل عرضه در بازارهای جهانی و با قیمت رقابتی تولید و عرضه کنیم. رقیب توانایی رقابت با ما را نداشت و نتوانست ایستادگی کند، بنابراین میدان را گرفتیم و اگر این اتفاق بالعکس بیافتد و نتوانیم زعفران را با قیمت مناسب و رقابتی تولید کرده و کیفیت ایده‌آل را به دست آوریم و به بازارهای دنیا عرضه کنیم، بازار را به دیگری خواهیم داد و فرقی نمی‌کند آن کشور افغانستان باشد یا هندوستان، مراکش، باکو یا آذربایجان.

به نظر من کسی که چند صد کیلوگرم زعفران را به افغانستان می‌برد و با اسم و برند افغان زعفران، آن را به هندوستان می‌فروشد فقط به این دلیل که از تعرفه پایین ورود به هندوستان استفاده کند، خائن است. او با این کار به طور ناآگاهانه برای آینده بازار افغانستان بسترسازی و بازارسازی می‌کند و کسی که در اسپانیا، هند و چین هم همین کار را می‌کند خائن است.

- و برای جلوگیری از این قبیل کارها چه باید کرد؟

یکی از مسائلی که در بازارهای جهانی باید اشراف داشته باشیم همین است که ببینیم زعفران ما به کجا می‌رود. زعفران ما الان شناسنامه‌دار نیست و باید با یک کد رهگیری اصالت که در هر جای دنیا قابل پیگیری باشد، معرفی شود تا همه بدانند متعلق به ایران است. ما سالهاست در شورای ملی زعفران به صورت پایلوت در بیش از 100 روستای خراسان رضوی و جنوبی این کار را انجام دادیم و کد 13 رقمی به زعفران هر کشاورز دادیم و با این اقدام زعفران او در هر جای دنیا قابل شناسایی است اما شورای ملی زعفران فقط یک تشکل است بدون هیچ بودجه و حمایت مادی و معنوی از جایی و حتی برخی از سازمانها ما را غریبه می‌دانند و حاضر نیستند حرف ما را بشنوند. ما شناسنامه‌دار کردن زعفران  را به طور پایلوت انجام دادیم و یک سازمان و یا ارگانی باید مسئولیت این کار را برعهده گیرد. نباید در این زمینه موازی کاری کرد بلکه مسئولان باید نقاط ضعف و قوت کار ما را بگیرند و زعفران را شناسنامه‌دار کنند تا دیگر نگرانی برای خروج زعفران ایران نباشد. می‌توان به خوبی این موضوع را مدیریت کرد و برندسازی و شناسنامه‌دار کردن یکی از راهکارهای مدیریت بعد از تولید است.

برند یعنی همین که به محصول اصالت بدهیم و آن را نشانه‌گذاری کنیم تا از هویتش دفاع کنیم. متاسفانه وقتی بحث برند می‌شود مسئولان از زیر بار موضوع شانه خالی می‌کنند و سالهاست که برند زعفران ایران می‌خواهد ثبت شود و هنوز در پیچ و خم اداری مانده است. برند یعنی هویت دادن به یک محصول و از آن دفاع کردن و قابلیت رصد کردن آن محصول در هر جای دنیا و این کار باید هر چه زودتر برای زعفران ایران انجام شود.

- شورای ملی زعفران گامی برای همراه کردن جهاد کشاورزی و دولت در این زمینه برداشته است؟

ما به عنوان شورای ملی زعفران تمام فعالیتهایی که در بحث فراوری و شناسنامه‌دار کردن و برند ملی زعفران انجام داده‌ایم را به اطلاع سازمانهای دولتی از جمله جهاد کشاورزی رساندیم و در مقابل هیچ عکس‌العملی ندیدیم.

- منظور شما این است که بحث اهمیت و استراتژیک بودن زعفران هنوز برای مسئولان دولتی جا نیافتاده است؟

نه، به نظر من این موضوع برای آنها جا افتاده اما کسی نیست که قضیه را اجرا و دنبال کند. متاسفانه در برخی موارد بخشهایی از بخش دولتی به بخش خصوصی که می‌خواهد کار خاصی انجام دهد، به عنوان یک دشمن نگاه می‌کنند. اما باید برادرانه رفتار کرد، ما در سازمان جهاد کشاورزی انگار بیگانه هستیم و حتی در برخی موارد با اکراه ما را شناسایی می‌کنند و وقتی می‌گوییم شورای ملی زعفران ما را شورای تجار می‌دانند در حالی که در شورای ملی زعفران از بخشهای تولید، توزیع و فراوری صنعت و صادرات افرادی حضور دارند. سوال این است که اگر شورای ملی زعفران از تجار باشند گناه است؟ مگر تجار چه کردند؟ اگر آنها نباشند زعفران نمی‌تواند وارد بازارهای جهانی شود.

در حال حاضر 9 نفر عضو هیئت رئیسه شورای ملی زعفران‌اند؛ آنها نخبگان این بخش هستند و هرکدام40 تا 50 سال سابقه فعالیت در بخش تولید، فراوری و یا صادرات زعفران را دارند. گناه ما این است که تجارت و تولید را بلدیم و در این زمینه تجربه داریم. چرا باید در ذهن برخیها این باشد که تجار منافع خود را حفظ می‌کنند؟ حل آنکه شورای ملی زعفران منافع تولیدکننده، مصرف کننده و صادرکننده را باید در نظر بگیرد چون هر یک حقوقی دارند و باید به آن برسند.

- در موضوع طرح جامع زعفران که اجرایی نشدن آن مورد انتقاد بسیاری از فعالان این حوزه است، دولت یا مجلس چه اقدامی باید انجام دهند؟

دراین طرح که هفت سال پیش تهیه شده همه موضوعات مربوط به این محصول در نظر گرفته شده و جهاد کشاورزی، سازمان استاندارد، بهداشت و سازمانهای ذیربط در تهیه آن دخالت داشته‌اند و شورای ملی زعفران هم نظرات خود را ارائه داده است. این طرح تهیه شده و به تصویب مجلس رسید اما بودجه‌ای برای آن در نظر گرفته نشده است. طرح نیاز به بازنگری دارد و اگر از همان سال اجرا می‌شد یک سال پیش به اتمام می‌رسید و دلیل این موضوع را باید از کسانی که پیگیر طرح هستند، پرسید و جهاد کشاورزی باید به مردم در این‌باره توضیح دهد.

- در صنایع تبدیلی زعفران تاکنون اقدام خاصی صورت گرفته است؟

در این زمینه می‌توان با کشورهایی که از زعفران فراورده آرایشی و بهداشتی تولید می‌کنند، همکاری کرد. به طور مثال ما می‌توانیم به آنها مواد اولیه را بدهیم و آنها فراورده‌ها را تولید کنند. آن وقت دیگر نگران افزایش تولید نخواهیم بود چون جایی برای مصرف آن وجود دارد. ولی الان با توجه به اینکه در این زمینه اقدامی صورت نگرفته اگر 300 تن تولید محصول به 400 تن برسد، نگران مازاد تولید زعفران هستیم و بهبود وضعیت مستلزم مدیریت بازار و تولید است.

-  در بحث فراوری زعفران چه مشکلی وجود دارد؟ روشهای سنتی خشک کردن محصول چقدر از کیفیت آن کم می‌کند؟

فراوری زعفران به روش سنتی است و ما در کمیته فراوری و بسته‌بندی شورای ملی زعفران طرح بهبود کیفیت را تهیه و در 100 روستا هزینه کردیم و آموزش دادیم. این کار را 4 سال است که انجام داده‌ایم و ثابت کردیم کیفیت می‌تواند به طور جهشی افزایش یابد. اما فکر می‌کنم ادامه کار وظیفه ما نیست زیرا در مدت یک ماه تا 700 کیلومتر راه طی کردیم و لوازم بهداشتی و خشک‌کن را به روستاها دادیم و دیدیم موضوع برای بقیه اهمیت چندانی ندارد و آنها تجارت خودشان را می‌کنند. من این کار را برای رضای خدا انجام می‌دادم اما نیازمند حمایت است تا جا بیافتد. امروز زعفران معروف به نوین نگین در بازار که کیفیت بالا و قیمت خوبی دارد، حاصل همین کار است.

- در مجموع، کیفیت زعفران ایران نسبت به دیگر کشورها را چطور ارزیابی می‌کنید؟

زعفران ایران به لحاظ کیفیت بر بام زعفران دنیا ایستاده. زعفرانی که در ایران تولید می‌شود با برخی مراقبتها و رعایت اصول، می‌تواند به نوعی باشد که هیچ کشوری توان رقابت با آن را نداشته باشد چون شرایط اقلیمی و طبیعی ما به گونه‌ای است که زعفران ما بالاترین میزان رنگ‌دهی را دارد و این ویژگی بسیار مهمی است. علاوه بر آن، عطر و طعم محصول کشور ما مثال‌زدنی است. زعفران ایران در دنیا یک برند است و خیلی از کشورها به دنبال خرید زعفران ایرانی هستند و این یک امتیاز است و خود به خود ایجاد نشده بلکه کیفیتهای بالا و بسته‌بندیهای مطلوب و در شان نام ایران، یک ویژگی و امتیاز برای این موضوع است.

- درباره نحوه قیمت گذاری محصول و نقش دلالان و واسطه‌ها در این زمینه توضیح دهید.

قیمت‌گذاری هر روزه و براساس عرضه و تقاضاست. زعفرانی که در بازار عرضه می‌شود تفاوت چندانی با قیمتی که از کشاورز خریداری می‌شود، ندارد و کمتر از 100 هزار تومان در هر یک کیلوگرم است. اما دلال‌بازی در زعفران به گونه‌ای دیگر است؛ افرادی هستند که پولهای سرگردان دارند و نان را به نرخ روز می‌خورند. آنها در ابتدای فصل برداشت محصول، وقتی قیمتها کاهش می‌یابد زعفران را خریداری کرده و در شرایط نامناسبی نگهداری می‌کنند و با ایجاد کمبود کاذب در بازار و شایعه‌‌پراکنیهای دروغین، وضعیت را ملتهب می‌کنند و سپس زعفرانی که با قیمت ارزان خریداری کردند را به قیمتهای گرانتر وارد بازار می‌کنند. امیدواریم دلالان با ضررهای فراوان دست از این کار بردارند و اجازه دهند عرضه زعفران دست کشاورز و خریدار صادرکننده باشد.

- پس دستهای پشت پرده در بازار زعفران هم نقش دارند؟

دلالان وقتی ضرر می‌کنند صادرکننده می‌شوند و با دلالانی که از چین و دبی و هند به ایران می‌آیند، هم‌دست شده و اجناس بی‌کیفیت را وارد بازار می‌کنند و زعفران ایران را بدنام می‌کنند. این افراد قابل شناسایی هستند و باید جلوی آنها گرفته شود.