صنعت سنتی؛ مانع رشد اقتصادی

خراسان شمالی صنایع کوچک و متوسط زیادی را در خود جای داده است و علاوه بر این بخش کشاورزی و معدن نیز در این استان پررنگ است. این استان از جمله استانهای محروم و کم برخوردار کشور به شمار می‌رود و مسئولان و فعالان اقتصادی آن معتقدند دولت باید نگاه ویژه ای به این مناطق داشته باشد.

برای جویا شدن وضعیت این روزهای صنایع خراسان شمالی با رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت این استان به گفت‌وگو نشستیم. «امید حیدریان» که نایب رئیسی خانه صنعت و معدن جوانان ایران را نیز در کارنامه دارد، عضو کنونی هیات امنای این تشکل است و علاوه بر این، عضو هیئت مدیره شرکت شهرکهای صنعتی خراسان شمالی است. دو دوره به عنوان صادرکننده نمونه کشوری و 12 سال به عنوان صادرکننده نمونه استانی انتخاب شده است.

-درباره وضعیت سرمایه‌گذاریهای صنعتی در خراسان شمالی برایمان توضیح دهید، آیا نوع سرمایه‌گذاریها در این زمینه از نظر شما رضایت‌بخش است؟

متاسفانه در این زمینه مشکل از جایی شروع شد که در برهه‌ای از زمان بدون امکان‌سنجی و نیازسنجی و فقط با هدف بالا بردن آمارها، به هر بهانه‌ای به مردم وام داده شد تا صنعتگر بشوند و برخیها در حوزه‌هایی پروانه فعالیت گرفتند که ظرفیت و گنجایش آن منطقه را نداشت. مثل واحدهای شن و ماسه که کالایی که فقط در منطقه مصرف می‌شود را تولید می‌کنند و نه می‌توان محصولات آنها را صادر کرد و نه می‌توان خارج از استان به فروش رساند.

در دولت قبل مجوزهای صنعتی به صورت بی‌رویه صادر شد به طوری که همان واحدهایی که مشغول به کار بودند از رونق افتادند و واحدهایی که به تازگی ایجاد شدند هم نتوانستند کار کنند و این رفتار نسنجیده و صرفا به خاطر بالا بردن آمارهای کذایی، چنین بلایی بر سر منطقه ما آورد. علاوه بر این، بسیاری از صنایع نیز به خاطر وامهایی که دریافت کردند نتوانستند کار کنند و در نتیجه در بازپرداخت تسهیلات دچار مشکل شده و صاحبان آن صنایع و کسانی که ضامن دریافت وام شده بودند دچار آسیب شدند.

- حال و روز صنایع استان را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در حال حاضر با توجه به وضعیتی که تماما به عدم مطالعه دقیق در صدور پروانه‌های تاسیسی و صدور مجوزهای لازم برای ایجاد واحدهای صنعتی برمی‌گردد، دچار وضعیتی شدیم که بسیاری از واحدهای ما به دلیل اینکه بیش از نیاز هستند و یا به دلیل نداشتن مهارت و ماشین‌آلات به‌روز، دچار چالش شده‌اند. تعدادی از واحدهای صنعتی ما به هر توانی که شده کار خود را انجام می‌دهند اما چالشهایی را پیش‌رو دارند، برخی از واحدها هم که به دلیل اینکه امکان سنجی نشده بودند و طرح توجیهی آنها قابل اجرا نبود و فقط به خاطر دریافت تسهیلات وارد بخش تولید شدند، با مشکلات بسیاری روبرو هستند که متاسفانه انرژی و توان همه را گرفته و اگر دولت خدماتی ارائه بدهد، آن واحدها هم در قالب این خدمات گنجانده می‌شوند. بنابراین خدمات نه واقعا به نیازمندان در این حوزه می‌رسد و نه دردی از درد آنها را درمان خواهد کرد و اکثر واحدهای ما به جز تعداد محدودی دچار تنش هستند.

• به نظر شما با واحدهایی که بدون نیازسنجی ایجاد شده‌اند چه باید کرد؟ آیا تعطیل کردن آنها امکان‌پذیر است یا باید با روش دیگری به حل این مشکل پرداخت؟

متاسفانه کاری که 12 سال پیش باید انجام می‌شد را امروز باید با هزینه‌های بیشتری انجام بدهیم؛ تک تک واحدهایی که ایجاد شده‌اند باید عارضه‌یابی شوند تا واحدهایی که توجیه اقتصادی نداشته و انرژی‌بر هستند و با افزایش نرخ دلار و هزینه حاملهای انرژی از توجیه اقتصادی افتاده‌اند، شناسایی شوند. زیرا هر چه کمکهای مالی و غیرمادی به این واحدها صورت بگیرد و تسهیلات تزریق شود، به دلیل اینکه ماهیت کار از توجیه افتاده، قادر به حرکت نخواهند بود.

پیشنهاد ما این است که واحدها از یکدیگر تفکیک شوند و سازمانی باشد که نه در حد آمار و ارقام بلکه در حد اجرایی، واحدهایی که توان کار کردن ندارد را از آنهایی که کارایی دارند، تفکیک کند و آنها را با تغییر کاربری یا اجاره انبارهایشان کنار بگذارند و واحدهایی که توجیه اقتصادی دارند و می‌توانند کار انجام دهند مورد توجه قرار گیرند. با این کار، می‌توان حدود 30 تا 50 درصد واحدهایی که دچار چالش شده‌اند را احیا و فعال کرد اما اگر بودجه و اعتبارات را به همه واحدهای صنعتی  اختصاص بدهند، به کسی چیزی نمی‌رسد و اگر به آنهایی که نمی‌توانند فعالیت کنند برسد، باز چالش جدیدی ایجاد می‌شود.

• آیا تاکنون اقدامی برای راه‌حل مدنظر شما صورت گرفته؟ و مسئولان دولتی در استان، با این مشکل به طور جدی برخورد می‌کنند؟

خوشبختانه مسئولان استان همه در این زمینه هم‌پا هستند. کار آسیب‌پذیری و عارضه‌یابی در حال انجام است و واحدها از یکدیگر  تفکیک می‌شوند و آنهایی که توان انجام کار ندارند در حال جداسازی هستند. از طرفی ستاد رفع موانع تولید و رونق تولید استان هم در حال اقدام است و در سایت بهین‌یاب تشخیص می‌دهند که واحدی می‌تواند ادامه حیات دهد یا خیر. با این اقدامات امیدواریم تا پایان سال حرکتی در این زمینه انجام شود و واحدهایی که به چالش افتاده‌اند از چالش خارج شده و بار دیگر فعالیت کنند.

• چه واحدهایی و با چه کیفیتی هم‌اکنون در خراسان شمالی فعال هستند؟

هم‌اکنون بیش از 300 واحد صنعتی در استان ما وجود دارد که حدود 100 واحد از این تعداد با بیش از 70 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند، حدود 30 درصد واحدها با کمتر از نیمی از ظرفیت کار می‌کنند و مابقی تعطیل هستند و اگر هدفمان را روی واحدهایی که با ظرفیت بیشتری کار می‌کنند، متمرکز کنیم و کاری برای آنها انجام دهیم، می‌توان گفت برای کمک به صنعت استان کاری کرده‌ایم. در استان ما به دلیل محدودیتهای موجود، اکثر واحدهای بخش خصوصی زیر 50 نفر ظرفیت دارند و از صنایع کوچک و متوسط به شمار می‌روند و واحدهای صنعتی بزرگ مربوط به دولت هستند.

بیشتر واحدهایی که با ظرفیت بالا کار می‌کنند در صنایع شیمیایی، پلاستیک و فلزی فعال هستند، همچنین صنایع لبنی به خوبی در حال احیا بوده و خوشبختانه به خوبی کار می‌کنند اما صنایع ساختمانی به شدت دچار چالش شده‌اند و به دلیل صدور جوازهای بیش از حد و نیز رکود صنعت ساختمان، بسیار ضعیف کار می‌کنند و صنایع عمده‌ای که به خوبی در حال فعالیت بوده و فرااستانی کار می‌کنند، زیاد نیستند و تعداد کمی داریم.

• به نبود صنایع بزرگ به عنوان یکی از مشکلات در صنعت خراسان شمالی اشاره کرده بودید، در این باره توضیح دهید.

وقتی صنعت بزرگی شکل بگیرد می‌توانیم از صنایع زیردستی آن استفاده کنیم و به منطقه رونق اقتصادی و صنعتی بدهیم اگر چند صنعت بزرگ داشته باشیم که های‌تک باشند و بتوانند صنایع دیگر را پوشش دهند و برخی از صنایع کوچک هم بتوانند بخشی از نیازهای واحد بزرگ را تامین کنند، این موضوع به اقتصاد منطقه کمک زیادی می‌کند.

- در سالهای اخیر از موضوع بازاریابی و به فروش نرسیدن محصولات، به عنوان یکی از مهمترین مشکلات صنایع در خراسان شمالی نام برده بودید، آیا این مشکل همچنان وجود دارد؟

بله، متاسفانه در این زمینه کار زیربنایی توسط واحدهای صنعتی یا حمایتی از سوی مسئولان صورت نگرفته است. با رایزنیهایی که ما در خانه صنعت و معدن استان انجام دادیم قرار شد تمام دستگاه‌های اجرایی در خراسان شمالی اولویت خرید خود را از تولیدات داخلی استان قرار دهند البته در صورتی که محصولات با شرایط قیمتی و کیفیت یکسان با سایر محصولات خارج از استان باشد. این اتفاق رخ داد و تا حدودی روی بخشی از بازارها تاثیر گذاشت اما در مجموع واحدهای صنعتی ما در زمینه بسته‌بندی و بازاریابی‌ها دچار مشکل بوده و تمام اینها به بحث عارضه‌یابی کارشناسی برمی‌گردد.

ما به تیمهای فوق حرفه‌ای کارشناسی نیاز داریم تا راه درمان درد صنایع تشخیص داده شود، درمان این درد نه در دریافت تسهیلات است و نه در بخشودگی مالیات. بلکه ما نیاز به متخصصانی داریم تا برای هر واحد صنعتی نسخه‌ای مجزا بدهند. برخی از واحدها نیازمند تجهیز ماشین‌آلات بوده و برخی بسته‌بندی مجدد و برخی دیگر تغییر و تنوع محصولات خود؛ هر واحد برای احیای مجدد نیازمند تحقق موضوعی است. اکثر واحدهای ما سنتی هستند و صنایع تکنولوژیک کمی داریم و صنایع های‌تک تاثیرگذار در استان وجود ندارد. این در حالی است که الان در کشور صنایع به سمت های‌تک رفته‌اند و متاسفانه در صنعت استان ما همچنان بحث محلی بودن و سنتی بودن قالب است و این موضوع تا حدودی موجب عدم دستیابی به رشد اقتصادی در استان شده است.

• به صدور بی‌رویه مجوز برای ایجاد واحدهای صنعتی در سالهای گذشته اشاره کردید، آیا در حال حاضر سازمان صنعت خراسان شمالی در این زمینه عملکرد مطلوبی دارد؟

موضوع صدور بی‌رویه مجوزها اگر به صورت کارشناسی حل نشود از دو طرف دچار چالش هستیم؛ اگر دستور باشد که سازمانها بر عدم صدور جواز بیش از حد نظارت کنند، ممکن است موجب ایجاد رانت شود و آن رانت خیلی خطرناک است و مجوزها دارای ارزشی می‌شوند که نباید باشد و یک برگ کاغذ بسیار ارزشمند می‌شود. از طرفی اگر مجوزها به طور بی‌رویه صادر شود صنایع آسیب می‌بینند.

پیشنهاد ما این است که سرمایه‌گذاران در انجمنهای تخصصی مورد مشاوره کامل قرار بگیرند و اگر سرمایه‌گذار به این نتیجه رسید که در آن صنعت می‌تواند رشد کند و سرمایه‌اش را در آن زمینه فعال کند آن وقت نتیجه خوبی خواهیم گرفت، اما تا زمانی که سرمایه‌گذار به صورت چشم‌بسته اقدام کند و براساس اینکه یک نفر در شهرک صنعتی در یک زمینه موفق عمل می‌کند با این فکر که او هم موفق خواهد شد، از کار او تقلید کند قطعا با شکست مواجه می‌شود و هم کار خودش خراب می‌شود و هم بازار فرد دیگری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

پیشنهاد ما کمک گرفتن از NGOهاست، این انجمنها را می‌توان در موضوع صدور جوازها دخیل کرد تا به صورت مشاوره‌ای به افرادی که به دنبال سرمایه‌گذاری هستند مشاوره رایگان بدهند و سرمایه آن افراد هم از بین نرود. چون اگر قرار باشد آنها سرمایه‌های خود را به آهن، آجر و ماشین‌آلاتی بدون استفاده بدهند، ضرر خواهند کرد. استفاده ازNGO ها بهترین کار است که خوشبختانه در استان ما این اتفاق در حال رخ دادن است و جایگاه خوبی یافته و به مشاوران خوبی برای دستگاه‌های دولتی تبدیل شده‌اند و فقط اگر رویه آن قانونمند شود و مصوب شود که صدور مجوزها از کانال انجمنها عبور کند، مشکل خیلی بهتر حل خواهد شد و مشکلات کمتری خواهیم داشت.

-

بله، اینجا تعامل خوب است اما چون قانونی در این زمینه نداریم نمی‌توانیم اجبار کنیم که سرمایه‌گذار حتما از کانال انجمنها عبور کند و مجوزهای لازم را بگیرد. اگر این تبدیل به قانون شود و سرمایه‌گذاران مکلف شوند که حتما به بخش خصوصی ورود پیدا کنند و مشاوره بگیرند و اگر انجمن و تشکل خاصی این سرمایه‌گذاری را تایید یا رد کرد، آن را ملاک قرار دهند، می‌توان نه تنها به صنعت استان بلکه به کشور کمک کرد. اما تا زمانی که تعاملات در حد رایزنی و معادلات روزمره و تعاملات روزمره بدون درنظر گرفتن قانون باشد، نتیجه خوبی نخواهیم گرفت.

• در بحث سرمایه در گردش که به گفته فعالان اقتصادی مشکل صنایع در اکثر استانهاست، دولت چقدر به صنایع استان خراسان شمالی به عنوان استانی کم‌برخوردار کمک می‌کند؟

در این زمینه اتفاقی که اخیرا رخ داد این بود که با ثبت‌نام واحدهای صنعتی در سایت بهین‌یاب بانکها مکلف شدند تسهیلات لازم برای سرمایه در گردش را بدون در نظر گرفتن چکهای برگشتی، معوقات بانکی و بدهیهای مالیاتی و بیمه‌ای در اختیار سرمایه‌گذاران و واحدهای صنعتی قرار دهند و هفته‌ای یکی دو جلسه به طور مرتب برگزار می‌شود و استانداری در این زمینه پیگیر به ثمر رسیدن موضوع است و خوشبختانه حمایت خوبی صورت می‌گیرد.

اما سرمایه‌گذاران هم باید وقت را غنیمت بدانند و صرفا برای دریافت تسهیلات و گرفتن مبلغی ریالی و ارزی وارد نشوند. آنها باید بحث کارشناسی را داشته باشند و پول را در جای درست هزینه کنند تا واحد صنعتی‌شان احیا شود، اما اگر هدفشان دریافت پول برای پرداخت بدهیهای قبلی و یا موارد دیگر باشد، جز اینکه خود را به سیستم بانکی بدهکارتر و در نتیجه گرفتارتر کنند، نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت.

• پس شما می‌گویید در استان خراسان شمالی بانکها همکاری خوبی با صاحبان صنایع دارند؟

بله خوشبختانه در یکی دو ماه اخیر تعامل خوبی صورت گرفته و بانکها و بخش دولتی همسو هستند و بخش خصوصی هم خواسته‌هایش را می‌گوید و تمام تلاش این است که به بخش صنعت کمک شود.

• درباره ظرفیتهای صادراتی خراسان شمالی و مهمترین مشکلات در این حوزه برایمان بگویید.

در حال حاضر استان ما واحدهای خوبی دارد که در بخش صنایع غذایی، پلاستیک و پتروشیمی صادرات خوبی انجام می‌دهند و پتانسیل منطقه ما بسیار خوب است اما مشکلی که وجود دارد سیاستهای کلی کشور است که مشکلاتی را برای صادرکنندگان ما به وجود آورده؛ اولین موضوع بحث برگشت پول و ارز حاصل از صادرات است که چون سیستم بانکی ما هنوز به حدی نرسیده که تبادلات ارزی از این طریق انجام شود قطعا وجوه توسط خود صادرکنندگان به طور چمدانی جابجا می‌شود و این موضوع خطر قاچاق ارز و... را به همراه دارد و این کار را برای صادرکنندگان سخت کرده است.

بخشی از مشکلات هم مربوط به زیرساختهای استان ماست، ما به دلیل نداشتن زیرساختهای حمل‌ و نقل مثل ریل که هزینه حمل کالا را کاهش می‌دهد، بخشی از نقاط قوتی که باید در بخش صادرات داشته باشیم را از دست دادیم و پتانسیلی که در این زمینه می‌توانست ایجاد شود مغفول مانده و هنوز فعال نشده و بسیاری از کالاهای ما مثل محصولات کشاورزی صرفا به خاطر هزینه بالای حمل‌ و نقل از توجیه می‌افتند و توان صادرات را ندارند.

• بعد از برجام با توجه به تغییراتی که در روابط بین‌‎الملل ایجاد شده، در حوزه صادرات از منطقه خراسان شمالی هم تغییراتی حاصل شده است؟

تغییرات چندان چشمگیر نبود اما شرایط نسبت به گذشته خیلی بهتر شده و تاجران و بازرگانان توانسته‌اند به بسیاری از کشورهایی که نمی‌توانستیم ورود پیدا کنیم وارد شوند. اما به دلیل موضوع [مراودات]بانکی همچنان همه دچار چالش هستند. برجام بی‌تاثیر نبود و دیدگاهی که نسبت به کالای ایرانی در دنیا وجود داشت بعد از این توافق و تعاملات خوبی که اتفاق افتاد عوض شد و اگر این روند ادامه داشته باشد و به همین سمت و با همین شیب رو به بالا حرکت کنیم، تا چند سال آینده قطعا ما همه چالشها را پشت سر خواهیم گذاشت و می‌توانیم پتانسیل و توان خودمان را نشان دهیم و شاهد تحول اقتصادی باشیم.

• وضعیت مالیات‌ستانی در استان شما چگونه است؟ آیا صاحبان صنعت از وضعیت کنونی راضی هستند؟

متاسفانه یکی از چالشهای بزرگ استان ما بحث مالیات است و با وجود اینکه اکثر واحدهای ما از رونق افتاده و زیان‌‎ده هستند، توان تولید و کار کردن ندارند، به سیستم بانکی و دولتی بدهکار و ورشکسته هستند، اما متاسفانه سازمان امور مالیاتی استان زیاد به این موضوع توجه نمی‌کند که جمعیتی که مقابلش هستند دارای چه وضعیتی هستند. این سازمان صرفا به دلیل قوانین مالیاتی موجود و ماده و تبصره‌هایی که دارد حکم صادر می‌کند و این حکم کاملا ناعادلانه بوده و اصلا با وضعیت صنعت ما متناسب نیست. در این زمینه به طور حتم باید تجدیدنظر شود، هیچکس از وضعیت صدور برگه‌های مالیاتی راضی نیست و نمی‌توانند مالیاتی که تعیین می‌شود را پرداخت کنند.

• در مجموع، وضعیت صنایع استان خراسان شمالی را در سال آینده چطور پیش‌بینی می‌کنید؟

من به سال آینده خوش‌بینم چون بسیاری از واحدهایی که در سایت بهین‌یاب ثبت‌نام کرده‌اند در حال اخذ تسهیلات هستند و می‌توانند در سال آینده تحولی در واحد صنعتی خود ایجاد کنند و این خیلی خوب است چون آنها تا پیش از این نمی‌توانستند تسهیلات دریافت کنند و منابع مالی محدودی داشتند اما قرار است این منابع تزریق شود و قطعا سال خوبی را پیش‌رو خواهیم داشت.