سد گفتگوها شکست

تشدید بحران آب با افزایش جمعیت

رئیس دانشکدة کشاورزی دانشگاه فردوسی در این نشست که به مناسبت 13 اسفند ماه و روز ملی آب در قالب همایش 6 روزة «آب و زندگی» (10 تا 16 اسفند) برگزار شد، با تأکید بر این که مباحث مطرح‎شده در این جلسات و همایشها جنبة کارشناسی دارد و به هیچ مقوله‎ای نگاه سیاسی نمی‎شود، رسالت رسانه را جهت‌دهی به ذهن جامعه دانست و گفت: شاهد لجام‎گسیختگی در حوزة رسانه هستیم؛ از طرفی در رسانه‎ها مسئلة بحران آب مطرح می‎شود اما در مقابل اخبار مسائلی مطرح می‎شود که وجود مسئلة بحران آب را نقض می‎کند.

ناصر شاهنوشی به گزارش فائو دربارة بحران آب در خاورمیانه به دلیل رشد جمعیت و توسعة شهرنشینی اشاره و اظهار کرد: به ازای هر یک درصد افزایش جمعیت، مصرف آب چهار درصد افزایش می‎یابد؛ با علم به این که بحران آب داریم و ظرفیت زیستی ما یک‎سوم میانگین جهانی است، آیا ظرفیت این را داریم که جمعیت کشور به 150 میلیون نفر برسد؟

وی با تأکید بر این که در حال حاضر افزایش جمعیت باعث تشدید بحران آب می‏شود، خاطرنشان کرد: رسانه وظیفه دارد به صورت کارشناسی این قبیل موضوعات را بررسی کند.

نقش رسانه در بروز بحران آب

رئیس اتاق فکر خراسان رضوی نیز در این نشست با اشاره به نقش رسانه‎ها در بروز بحران، اظهار کرد: یکی از رویکردها برای بررسی مسئلة آب و رسانه از منظر کارزارهای رسانه‌ای و ارتباط آن با تغییر در نگرش، دانش، رفتار و نگاه مخاطبان و کنشگران اجتماعی است که رسانه در این مسیر باید سه اقدام شناخت وضع موجود و چیستی مسئله، طراحی و تولید کارزارهای رسانه‎ای و ارائة اطلاعات درست، دقیق و شفاف را انجام دهد.

حسین انصاری تولیدات کارزارهای رسانه‎ای را ناقص و غیرشفاف دانست و خاطرنشان کرد: رسانه‎ها حاضر به ارائة اطلاعات صریح، جامع، شفاف و دقیق در کشور نیستند و آشنایی درست و کاملی با موضوع و مسئلة آب ندارند؛ تولیدات رسانه‎ای هدفگذاری درستی نداشته و ندارند و جامع و متناسب با سلیقة تمام مخاطبان نیست؛ رسانه‏ها در ارائة اطلاعات نیز عملکرد دقیق و شفافی ندارند و عمدتاً به دنبال تبلیغ نظرات خاصی هستند؛ رسانه راهکارهای درست و مبتنی بر داده و واقعیت ارائه نمی‎دهد و سعی می‎کند به دنبال تحمیل نظر دولت و حکومت باشد و به دنبال ارائة نظرات واقعی دانشگاهیان، نخبگان، نهادهای مردمی و اهالی فرهنگ نیست.

وی با بیان این که این قبیل رفتارهای رسانه‌ها باعث تشدید بحران آب شده است، تصریح کرد: رسانه‎ها مقصر بخش عمده‎ای از بروز بحران آب در وضعیت فعلی هستند؛ حوزه‎های بحران آب، حوزه‎های تخصصی و حرفه‎ای است و رسانه‎ها باید به صورت حرفه‌ای به این مسئله ورود پیدا کنند.

تشدید بحران آب با ضعف دستگاههای حکمروایی

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این نشست با تأکید بر این که باید از «همایش‌درمانی» به «جامعه‎درمانی» برسیم، مسئلة آب را مسئله‌ای جدی دانست و افزود: اما ارزیابیهای علمی و فنی این را ثابت می‌کند که هنوز این مسئلة جدی فنی و علمی به مسئلة جدی اجتماعی تبدیل نشده و هنوز جامعه نسبت به این بحران حساس نیست و هر بخشی به فرافکنی مسئله به بخش دیگر می‎پردازد.

هادی خانیکی با بیان این که بیشترین دغدغة ما این است که جامعة در مخاطره را به تصویر بکشیم، بیان کرد: مخاطره‎ای که در زمینة آب در جامعة ما وجود ندارد، تنها زیست‎محیطی نیست بلکه مخاطره‎های اجتماعی و سیاسی را نیز به دنبال دارد.

وی با اشاره به این که کاهش منابع مادی آب خطر اصلی نیست، تصریح کرد: کاهش منابع اصلی آب زمانی که با ضعف دستگاههای حکمروایی همراه باشد، باعث تشدید بحران آب می‎شود.

نبود سیاست آب                       

این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر این که با وجود جدی بودن بحران آب، هنوز این مسئله به سطح نخبگان ما نرسیده و دغدغة آنها نیست، گفت: در جامعه شبه‎مسئله یا آسیبی به نام آب عرضه و در حاشیه به آن پرداخته می‌شود.

خانیکی نبود سیاست آب را از دیگر مشکلات برشمرد و تصریح کرد: تنها برای ترس از منازعه بر سر آب دور هم جمع می‎شویم اما چرا این دور هم جمع شدنها برای فرهنگسازی صورت نمی‎گیرد؟ آیا نمی‎شود بر سر آب ایجاد همبستگی و ترک منازعه کرد؟

وی سیاست آب را یک سیاست اجتماعی دانست و تأکید کرد: زمانی باید به بحران آب پرداخت که این مسئله به یک گفتمان تبدیل شده باشد؛ این گفتمان نیز در گفتگوی آزاد شهروندان و مخاطبان ساخته می‌شود و نیازمند حوزة عمومی توانمند است و این حوزة عمومی توانمند با حضور رسانه‏‎های توانمند ایجاد خواهد شد؛ بدون وجود گفتمان آب با محوریت فرهنگی و اجتماعی تلاش برای حل مسئلة آب بی‎نتیجه خواهد بود.

ضعف سرمایة اجتماعی مانع گفتمان‌سازی برای نجات آب

این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ضعف سرمایة اجتماعی را از موانع بزرگ برای ساختن گفتمان آب بیان و اظهار کرد: مسئله، گفتمان و سیاست اجتماعی آب را فارغ از نهادهای مدنی، سازمانهای مردم‎‏نهاد، بخش خصوصی فعال، انجمنهای علمی و ... نمی‎توان حل و ایجاد کرد.

خانیکی به این نکته هم اشاره کرد که رسانه‎ها می‎توانند این را مطرح کنند که جامعه، نخبگان یا نهادهای حاکمیتی دربارة مسئلة آب به چه چیزی بیندیشند اما چگونه اندیشیدن آنها کار رسانه نیست و افزود: بیشترین کمبود ما «روزنامه‎نگاران آب» یا متخصصان حوزة آب است که روزنامه‎نگاری بدانند بنابراین نیازمند تربیت این قبیل کارشناسان هستیم و می‎توان با برگزاری کارگاههای آموزشی مرکب از این دو گروه این فقدان را رفع کرد.

وی با تأکید بر این که باید رسانه‌ها را به‌صورت یک منظومه در نظر گرفت که بدون حرف مشترک، پیام آنها ناقص منتقل می‎شود، گفت: رسانه‎ها را باید به عنوان امکانی برای گفتگوی بین ذینفعان در نظر گرفت.

نگرانی برای آب شرب

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی هم در این نشست کمترین میزان سرانة مصرف آب کشور را در بخش شرب متعلق به خراسان رضوی اعلام و اظهار کرد: در حوزة آب شرب نگرانی بسیاری داریم زیرا به‌شدت به منابع آب زیرزمینی متکی هستیم اما حدود یک میلیارد و 100 میلیون مترمکعب کسری مخازن آب زیرزمینی داریم.

حسین اسماعیلیان با اشاره به این که 30 شهر استان در وضعیت تنش آبی قرار دارند و بر اساس پیش‎بینیها در افق بلندمدت 71 شهر استان با کسر آب جدی مواجه خواهند بود، تصریح کرد: نیاز به افزایش تأمین ظرفیت آب تا افق 1420 وجود دارد در حالی که حوزة توسعه و افزایش ظرفیت تأمین آب در بسیاری از شهرها فراهم نیست و در وضعیت فعلی تنها راهکار افزایش میزان بهره‎وری است.

برخورد محافظه‎کارانة برخی مدیران

مدیرمسئول روزنامه خراسان نیز در بخشی از پنل این نشست با اشاره به این که برداشت احتمالی از عنوان نشست «آب، فرهنگ و رسانه» این است که رسانه باید در زمینة مصرف بهینه و مناسب آب فرهنگسازی کند، اظهار کرد: اما آیا در راستای این فرهنگسازی درست‎ترین راهکار، نزدیکترین و آسانترین راهکار است؟

محمدسعید احدیان با تأکید بر این که باید بیشتر از راهکارهای ساده به مسئله فکر کنیم، خاطرنشان کرد: رسانه‏ها نمی‎توانند خبرنگاران تخصصی در تمام حوزه‎ها داشته باشند؛ نمی‎توان در حالی که حتی کارشناسان آب نظرات متفاوت، متعدد و متناقضی دربارة مسئلة آب دارند، از رسانه انتظار داشت به صورت کاملاً کارشناسی به آن بپردازد؛ مسئولیت اصلی بر عهدة مدیران و کارشناسان است که به رسانه در جهت طرح درست مسئله و ارائة راهکار به رسانه جهت دهند.

وی با اشاره به این که چند سال پیش سراغ مدیران مربوطه در حوزة آب رفتیم اما به هر دلیلی وجود بحران آب را انکار کردند، افزود: اگر آن زمان که این مسئله مطرح شد، مدیران مربوطه حاضر بودند از مصلحتها یا شاید منفعتهای خود بگذرند و برخورد کارشناسانه داشته باشند، امروز بحران فعلی را نداشتیم؛ صحبتهایی از این قبیل که امروز نمی‎توان کاری برای بحران آب انجام داد، امروز مطرح می‌‎شود در حالی که تا چند سال پیش عنوان می‎شد بحرانی در کار نیست و مشکل برطرف خواهد شد.

راهکار استفادة غیرشعاری از رسانه

مدیرمسئول روزنامه خراسان با طرح این سؤال که «رسانه باید داده‎های خود را از چه کسی، غیر از افرادی که اطلاعات دارند، دریافت کند؟» خاطرنشان کرد: رسانه وقتی می‏تواند مؤثر باشد که بداند درست و غلط چیست؛ ما نه می‎ترسیم و نه دولتی هستیم؛ رسانه داده‌های خود را از منابع دریافت می‌کند؛ منابع آگاه داده‎های خود را برای پیگیری در اختیار ما بگذارند.

احدیان اضافه کرد: برای رفع مشکل متولیان آب و کارشناسان باید به سند نجات آب برسند و سپس با تنظیم پیوست رسانه‎ای این سند، در تعاملی مثبت با پذیرش تمام هزینه‎های احتمالی، داده‎ها و اطلاعات را در اختیار رسانه‎ها قرار دهند و مصاحبه‎های صریح داشته باشند؛ در این صورت می‎‏توان از رسانه به صورت مفید و نه شعاری برای حل مسئله استفاده کرد.

ارائة اطلاعات متناقض از سوی مسئولان

نمایندة صدا و سیمای مرکز خراسان رضوی نیز در واکنش به اظهارات انصاری به رسالت «آیینه‌گون» رسانه اشاره و کرد و گفت: در مواردی رسانه مسئول است که بدون داشتن اطلاعات درست، اظهارنظر کند؛ آماری که منعکس می‎کنیم، از سوی مسئولان مربوطه اعلام می‎شود؛ در بسیاری از موارد دست‏اندرکاران و مسئولان مربوطه آمار درست و محکمی ندارند.

آرش رهبر با اشاره به بخشی از صحبتهای شاهنوشی مبنی بر ارائة اطلاعات متناقض در رسانه‎ها، خاطرنشان کرد: این اطلاعات متناقض نیز از سوی مسئولان و دست‎اندرکاران در اختیار رسانه قرار می‎گیرد؛ برای مثال از طرفی صحبت از بحران آب و کوچ اجباری می‎شود اما از طرف دیگر از افزایش جمعیت سخن گفته می‎شود؛ اینها از بدیهیاتی است که مردم هم آن را درک می‏کنند.

وی به ملاحظات و محافظه‎کاری برخی کارشناسان و مسئولان در طرح مشکلات و مسائل اشاره و تصریح کرد: تا زمانی که مسئولان و کارشناسان چیزی نگویند از رسانه کاری بر نمی‎آید؛ به جای مباحث واگرایانه و تقصیر را گردن رسانه انداختن، به همگرایی فکر کنیم.

عدم پیگیری در رسانه‎ها

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران هم یکی از معضلات رسانه‎ها را به ویژه در حوزة مسئلة آب، عدم پیگیری دانست و گفت: چطور می‎شود رسانه خبری را مطرح می‎کند اما آن را پیگیری نمی‎کند.

محمدحسین پاپلی‎یزدی ادامه داد: رسانه‎های ما خیلی ساکت هستند برای مثال در زمینة حقابة ایران از هریرود رسانه‎ها پیگیر نیستند؛ در سال 86 معاون وقت وزیر نیرو برای انعقاد قراردادی با افغانها در زمینة ورود حقابة ایران از هریرود به کشور فشار آورد اما در آستانة به نتیجه رسیدن این قرارداد، تغییرات مدیریتی ایجاد شد و مدیر جدید اعتقادی به این قرارداد نداشت که در نتیجه پیگیری اقدامات لازم برای ورود حقابة ایران از هریرود رها شد اما همان مدیر بارها به تهران سفر کرد تا قرارداد فاز صفر مطالعات انتقال آب از تاجیکستان به خراسان با سه شرکت منعقد شود!