«روستا، کانون ثروت ملی»؛ راهبردی چندوجهی برای تولید و اشتغال

تولید و اشتغال به عنوان دو عامل  مهم محرك رشد اقتصادي محسوب می‌شوند و همواره از آنها به منزلة پایـه و اسـاس توسعه در جوامع مختلف یاد مـی‌شود؛ دستیابی به سطح تولید و اشتغال مطلوب و پایدار هر چند مستلزم برخورداری از منابع طبیعی، انسانی، سرمایه‏ای و نیز ساز و کارهای نهادی و قانونی لازم است اما در بسیاری از جوامع علیرغم مهیا بودن برخورداری فیزیکی از منابع، رکود در تولید و موضوع عدم اشتغال و بیکاری از موانع اصلی در مسیر رشد و توسعة آنهاست.

از آنجایی که اشتغال مولد همانا آگاهی از فرصتهاي سودآور و کشف نشده است، در واقع مشکل اصلی این جوامع ناشی از عدم آگاهی از فرصتها و امکاناتی است که می‌تواند منابع موجود در آنها را به یک جریان ممتد و فرایند پویای مولد و اشتغالزا در جهت رفع نیازهای جامعه رو به رشد تبدیل کند.

در تاریخ چهار دهة اخیر کشورمان اگر بپذیریم که مسیر توسعه ما با فراز و نشیبهایی مواجه بوده و رفته رفته با پدیدة بحران توسعه و آثار مخرب آن از تورم شتابان گرفته تا رکود تولیدی در بخشهای قابل توجهی از نظام اقتصادی و در نهایت بیکاری آزاردهندة اجتماعی مواجه شده‌ایم، همگی حکایت از همین واقعیت ساده عدم درک فرصتها دارد زیرا هم مردم آگاه و فهیم و هم نخبگان جامعه به خوبی می‎دانند که به طور نسبی کشور ما، حداقل برای به راه انداختن چرخ تولید و اشتغال مولد در جهت تأمین رفاه اجتماعی، اقتصادی و مهیا کردن بستر توسعة پایدار برای یک جمعیت حدود صد میلیون نفری، با کمبود منابع از هر  نوع و شکلی مواجه نیست.

بر این اساس یکی از راهبردهای اصلی در زمینة تحقق شعار تولید و اشتغال در شرایط کنونی جامعه ما، توجه و چرخش به سمت و سوی روستاها به عنوان کانونهای اصلی تولید ثروت ملی است که به نوبة خود می‌تواند مولد زنجیرة ارزش بسیار گسترده و مؤثر در هر سه بخش اصلی اقتصاد یعنی کشاورزی، صنعت و خدمات باشد؛ این راهبرد چند وجهی، ضمن مهیا ساختن فضای کسب و کار در مناطق روستایی، رونق تولید کشاورزی را به دنبال داشته که به نوبة خود منجر به تحرک صنایع جانبی وابسته به آن(بخش پیشین و پسین) می‎شود و در نتیجه فرایند متراکمی شکل‎گیری ارزش افزودة حاصل از آن در نهایت رونق تولید و اشتغال در کل جامعه را به همراه خواهد داشت که  خود از الزامات پایه‎گذاری توسعة پایدار در کشور هستند.

به موازات عمران و آبادانی روستاها، از دیگر آثار این راهبرد چند وجهی می‎توان از بهینه‎سازی مصرف و ایجاد تعادل در منابع محدود به ویژه آب، کاهش مهاجرتهای مخرب از مناظق روستایی، جلوگیری از پدیدة بیابانزایی و کاهش فشار اجتماعی، فرهنگی و هزینه‎های سربار بسیار سنگین حاشیه‎نشینی کلانشهرها که از موانع انکارناپذیر توسعة کشور است، نیز نام برد.

برنامه‎ریزی جهت اجرای این راهبرد مستلزم یک نهضت نرم‌افزاری در زمینة ساماندهی منابع موجود بر پایة شناخت فرصتهای مطلوب، آن هم در جهت رفع نیازهای ملموس و حیاتی جامعه رو به تحول ماست؛ ایجاد اشتغال مولد در مناطق روستایی در اصل نیازمند درک و آگاهی از شرایط خاص حاکم بر مناطق روستایی از جمله سختی شرایط کار و تولید، کمبود امکانات و ضعف مدیریت سنتی در این نواحی است؛ این شناخت و درک متقابل به نوبة خود زمینه را برای کارآفرینی مولد روستایی از طریق شناسایی فرصتهـاي مطلوب، خلاقیت و نوآوري در فعالیتهاي کـشاورزي و غیـرکـشاورزي، بهبود کـاربري اراضـی و استفادة بهینه از مواهب و منابع طبیعی فراهم خواهد ساخت.

از سوی دیگر یکی از عوامل مؤثر در توسـعة روسـتایی، فراهم کردن زمینة لازم برای کـارآفرینی اسـت که می‌تواند با ایجاد فرصتهاي جدید اشتغال و درآمد مولد، نقش مـؤثري در بهبـود شرایط اقتصادي و معیشتی روستاها داشته باشد؛ بر این اساس سنجش ظرفیت کـارآفرینی روستاییان و گسترش و تقویت کارآفرینی در فراینـد توسـعة روسـتایی از طریق ایجاد بستر مناسب و طراحی و استقرار یک فرایند پویا و پایدار از اهمیت دو چندانی برخوردار است.

بدیهی است هماهنگی بین مجموعة نظامهای سیاستگذاری، نظارتی و علمی کشور در اجرای این راهبرد نقش تعین‌کننده و کلیدی بر عهده داشته که از تلاقی این ارکان سه‏گانه می‌توان به آموزش و تجهیز منابع انسانی هدفمند  و مجرب به عنوان «عاملان توسعة پایدار روستایی» به منزلة یک خروجی مشخص آن اشاره کرد که مؤلفه اصلی در بسترسازی کارآفرینی روستایی است.

از این رو راهبرد چند وجهی «روستا کانون ثروت ملی» در یک افق میان‎مدت زمینه‎ساز الگوی توسعة پایدار روستایی و کشاورزی به عنوان زیربنای استواری برای توسعه اقتصادی کشور قرار خواهد گرفت که ضمن خنثی‎سازی ترفندهای مخرب و بازدارندة بین‌المللی تکیه‎گاه اصلی آن مبتنی بر اهرمهای درونزای جامعه باشد.

* استاد اقتصاد توسعه و سیاست کشاورزی