حاصل هجرت همسایة شرقی

هرچند برخی از ما ایرانیان با نگاه از بالا به پایین، خودمان را برتر از خواهران و برادران افغانستانی می‌دانیم اما واقعیت به استناد تاریخ، چیزی جز ریشه‌های مشترک نیست.

حضور افغانستانی‌ها در ایران به یکباره اتفاق نیفتاده است؛ پس از جدایی سیاسی دو کشور و تعیین مرزهای جغرافیایی روابط همچنان از دو سوی مرزها برقرار بوده است. پس از انقلاب اسلامی در ایران و کودتا در افغانستان که منتهی به جنگ مجاهدین با نیروهای شوروی و طرفداران آنها شد، دولت ایران از افغانستانی‌ها حمایت کرد و مرزهای ایران را برایشان باز گذاشت. بیشترین موج مهاجرتها نیز در این دوره آغاز شد و تداوم جنگ در این کشور به افزایش مهاجرتها دامن زد. از آنجایی که افغانستان همسایه شرقی ایران است، عموما بیشترین مهاجران افغانستانی در شرق ایران و مشخصا در مشهد ساکنند. از میان 3 میلیون مهاجر افغانستانی، 400 هزار نفر در استان خراسان زندگی می‌کنند، که از این میان 70 هزار نفر دانش آموز و 5 هزار نفر دانشجو هستند. یک رقم قابل توجه که دو راه نگرشی را پیش روی ما می‌گذارد، تهدید یا فرصت؟

سی سال از حضور مردم افغانستان در ایران گذشته است، اما هنوز ما نتوانستیم مهاجران را در قالب مشخصی و با شرایط، ضوابط و قوانین یکسان اداره کنیم. مشکلات کاری، مشکلات تحصیلی، نداشتن امتیازات حقوقی، اجتماعی و مدارک شناسایی از جمله مسائلی است که هنوز برای مهاجران که عموم آنان را افغانستانیها تشکیل می‌دهندT حل نشده است. شرایط قانون کار برای مهاجران پیچیده است، بطوریکه این افراد به سختی می‌توانند مجوز کار بگیرند. جالب است بدانید که پیش از دستور رهبری مبنی بر آزادی تحصیل برای مهاجران، این افراد با دایر کردن مدارس خود گردان و با مشکلات بسیار به تحصیل خود ادامه می‌دادند.

افغانستانیها در ایران به چند گروه تقسیم می‌شوند؟

شاید برایتان جالب باشد که بدانید افغانستانیها در ایران چگونه تقسیم بندی می‌شوند؟ 3 میلیون افغانستانی در ایران یا با گذرنامه، یا با کارت آمایش و یا بصورت غیرقانونی زندگی می‎کنند. کسانیکه در ایران دارای گذرنامه هستند وضعیت بهتری به نسبت سایر هموطنان خود دارند، به‌جز افرادی که موفق به دریافت گذرنامه اقامتی می‌شوند، روحانیون به‌صورت مادام‌العمر و دانشجویان نیز تا زمان پایان تحصیل خود گذرنامه دریافت می‌کنند. سایر افغانستانیهایی که بصورت قانونی در ایران حضور دارند دارای کارت آمایش هستند که باید هرسال برای تمدید اعتبار آن اقدام کنند. کسانیکه کارت آمایش دارند از امکانات محدودتری برخوردارند، مثلا نمی‌توانند گواهینامه رانندگی داشته باشند و برای تردد در شهرهای ایران باید سلسله مراتب اخذ برگه تردد را طی کنند اما از آنجاییکه این افراد زیر نظر سازمان ملل متحد در امور پناهجویان جنگی هستند و سازمان ملل در قبال این افراد خودش را مسئول می‌داند، لذا ممکن است برای دریافت گذرنامه تعلل کنند.

طی گفتگوهای میدانی که با مهاجران افغانستانی در مشهد داشتم به این نتیجه رسیدم که این مهاجران بیشترین مشکلات را در دولت نهم و دهم تجربه کرده‌اند و اکنون چند سالی است که با تسهیل در امر تحصیل و نیز رایزنیهایی مبنی بر امکان دریافت گواهینامه رانندگی روزهای بهتری را تجربه می‌کنند. از دیگر اقدامات مفیدی که این روزها در حال انجام است، تعویض گذرنامه‌های دست‌نویس با گذرنامه‌های الکترونیکی است که برای نخستین بار در مشهد و با همت کنسولگری افغانستان در کشور آغاز شده و همچنان در حال پیگیری است.

چند روز گذشته نیز مدیرکل امور اتباع و مهاجران خارجی استان در یک نشست خبری، از احتمال صدور گواهینامه رانندگی برای اتباع دارای کارت آمایش، خبر داده و گفته هماهنگیهای لازم در این خصوص انجام شده اما هنوز این موضوع ابلاغ رسمی نشده است. محمد عجمی یادآور شده که این مهم در دست پیگیری کمیسیون سامان‌دهی اتباع خارجی کشور است.

اما پس از آنکه حرف و حدیثهایی به گوش رسید مبنی بر اینکه احتمال صدور گواهینامه برای این افراد بسیار کم است، بر آن شدم تا شناخت بیشتری از شرایط زندگی خواهران و برادران مهاجری که سالهاست دست‌کم همشهری ما هستند پیدا کنم و نتایج آن را با شما خوانندگان در میان بگذارم. با مهاجران بسیاری در مشهد گفتگو کردم که نتایج آن مکالمات از نظرتان گذشت، اما برای ملموس‌تر شدن موضوع بحث در ادامه سخنان دو افغانستانی ساکن مشهد را نیز می‌خوانید. محمدکاظم کاظمی شاعر نامی افغانستان و  نورالله راغی سرکنسول افغانستان در ایران.

امیدواریم به سمتی پیش رویم که نسلهای جدیدمان احساس نکنند مهاجرند

محمدکاظم کاظمی شاعر و نویسنده اففانستانی به دنیای اقتصاد می‌گوید: علیرغم اینکه مدت اقامت مردم ما در ایران طولانی است اما مثل اکثر کشورها که مهاجران پس از زمانی مقرر، عضوی از آن جامعه به‌شمار می‌روند ما در ایران از حقوق اولیه برخوردار نیستیم.

عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بیان اینکه  علاوه بر رنج مهاجرت، محدودیتهای موجود فرد مهاجر را از لحاظ روحی فرسوده می‌کند و هیچ سودی هم از این فرسودگی عاید کسی نمی‌شود، می‌گوید: تصور شاید این است که ما باید بهای زیادی برای مهاجرت خود پرداخت کنیم تا انگیزه برای ماندن نداشته باشیم اما چه بسا مهاجرانی که در ایران به‌دنیا آمدند و کشور اجدادشان برایشان بیگانه است و نسل اول مهاجر نیز دیگر به مرحلة پیری رسیده است.

کاظمی خاطرنشان می‌کند: شاید بسیاری از انرژی و توانی که می‌شود صرف کمک به مهاجر شود صرف سختگیری برای او می‌شود. ما همچنان امیدواریم نگاه مثبتی که در سالهای اخیر در بین مسئولان و رسانه‌ها نسبت به مهاجران ایجاد شده، تنگناها و محدودیتهای مهاجرت را کاهش دهند.

وی تصریح می‌کند: ما امیدواریم به سمتی پیش برویم که نسلهای جدیدمان احساس نکنند که مهاجر هستند و به جامعه مقیم خدمت کنند و توان و انرژیشان را صرف کار کنند نه مسائل و مشکلات مهاجرت.

کاظمی از اشتغال به عنوان مهمترین معضل مردم افغانستان یاد می‌کند و می‌گوید: بسیاری از افغانستانیها مجبورند بصورت پنهان و غیرقانونی کار کنند، مساله دوم ما تحصیل است تحصیلی که منجر به اشتغال نشود عملا بی‌فایده است. خدمات درمان، تردد، دریافت گواهینامه و سند مالکیت از دیگر مسائل و مشکلات ماست. ما حتی برای داشتن یک خط تلفن اعتباری امکان مالکیت نداریم. قبلترها کسیکه گذرنامه داشت  سند اتوموبیل به نامش ثبت می‌شد اما امروز دوباره این امکان وجود ندارد.

دبیر علمی یازدهمین جشنواره شعر فجر می‌گوید: من غالبا به خاطر ممنوعیت اشتغال همیشه به صورت آزاد کار می‌کنم و نمی‌توانم در جایی استخدام شوم هرچند که علاقه و نیاز به استخدام من و امثال من در جامعه وجود داشته باشد. مثلا یکی از روزنامه‌های معتبر از من خواست تا مسئول صفحه فرهنگ و هنرش باشم اما اداره کار ممنوعیت ایجاد کرد.

 کاظمی ادامه می‌دهد: نویسندگی من هم شغل غیر مجاز است. عضویت و همکاریهای ما افتخاری است. من عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی  هستم ولی این عضویت بار حقوقی نداشته و هیچ تسهیلات قانونی برای من ندارد. می‌توان گفت من یک فرد روزمزد فرهنگی هستم چون افغانستانی‌ام.

این نویسنده در خاتمه می‌گوید: دغدغه‌های امنیتی و اجتماعی که نسبت به مهاجران وجود دارد باعث شده که به‌عنوان یک آسیب اجتماعی تلقی شوند، اما مقدار زیادی در این دیدگاه اغراق شده است و می‌شود تواناییهای این افراد را به‌عنوان فرصت دید.

صدور بیش از 3 هزار گذرنامه الکترونیکی برای افغانستانیهای مقیم ایران

سرکنسول افغانستان در مشهد نیز در گفتگو با دنیای اقتصاد می‌گوید: طرح صدور پاسپورت الکترونیکی در دست اجراست و آمادگی کامل برای پذیرش افراد بیشتر وجود دارد.  تا کنون بیش از 3 هزار گذرنامه برای افغانستانیهای مقیم ایران توزیع شده است.

سید نورالله راغی با اشاره به مشکلات اخذ گواهینامه رانندگی می‌گوید: گواهینامه رانندگی فقط به کسانیکه گذرنامه داشته باشند داده می‌شود. صدور گواهینامه برای افرادی که کارت آمایش دارند نیز هم‌اکنون از خواسته‌های ماست. 

وی با بیان اینکه گواهینامه بین المللی که خود افغانستان به مردمش می‌دهد نیز در ایران اعتبار ندارد و این خلاف توافقنامه‌های دو کشور است، می‌گوید: یکی از خواسته‌های ما این است که همانطور که صدها کامیون ایران با گواهینامه‌های بین‌المللی ایرانی وارد افغانستان می‌شوند، گواهینامه‌های مردم افغانستان نیز در ایران معتبر باشد. راغی ممنوعیت دریافت گواهینامه برای خانمهای مجرد را نیز از دیگر مشکلات موجود دانسته و ادامه می‌دهد: افراد زیر 65 سال نیز همه مجبورند کارت کار دریافت کنند، اما مشکل اینجاست که تمام این افراد کار پیدا نمی‌کنند.

سرکنسول افغانستان در مشهد با ذکر این مهم که به لطف مقام معظم رهبری مشکل تحصیل دانش آموزان ما حل شده و خدمات بسیاری در ایران به ما ارائه شده است می‌گوید: اما پس از طی مدارج تحصیلات عالی سند و مدرک معتبر به فرزندان ما داده نمی‌شود. 

شاید دیگر وقتش رسیده با شنیدن نام افغانستان و مردمش، تصویر طالبان، کارگر افغانی و مجرم افغانی را از جلو چشمانمان دور کنیم. مگر کشورهای توسعه یافته و جهان اول از کجا شروع کردند؟ از همین تغییر نگرشهایشان و رسیدن به واژة برابری. برابری سفید و سیاه، برابری زن و مرد و برابری آدمها و نژادهایشان. فرهنگ چیزی نیست که جز با اصلاح و تغییر نگرش فرد شکل بگیرد. پس باید از خودمان شروع کنیم.