روشهای تامین مالی کسب و کارها در ایران و موانع پیش روی آن

از این رو تلاش مسئولان هر کشور برای ایجاد تحرک، پویایی و رونق در کسب و کارها می‌تواند مستقیما روی رشد اقتصادی کشور، کاهش بیکاری و کنترل سطح قیمتها اثرگذار باشد. برای ایجاد پویایی در کسب و کارها باید تا حد امکان تلاش کرد موانع پیش روی کسب و کارها از جمله مقررات دست و پاگیر، مشکلات مالی و نظایر آن کاهش یابد. تامین مالی مناسب کسب و کارها از جمله راهکارهایی است که می‌تواند موجب ایجاد انگیزه‌های کارآفرینی و گسترش کسب و کارها در کشور گردد. تامین مالی کسب و کارها در شرایطی می‌تواند موجب رونق کسب و کارها گردد که ضمن ایجاد حاشیه سود مناسب برای کسب و کارها، درگیریها و موانع قبل و بعد از تامین مالی تا حد امکان کاهش یابد و بنگاههای تامین مالی کننده اجازه بدهند کسب و کارها حداکثر تلاش خود را برای بهره‌برداری بهینه از منابع مختلف از جمله منابع مالی به انجام رسانند. منابع مختلفی در کشورهای مختلف توسعه‌یافته و در حال توسعه برای تامین مالی کسب و کارها وجود داشته و دارد که بسته به حجم کسب و کار تا حدودی متفاوت است. در یک تقسیم‌بندی کلی اگر بتوان کسب و کارها را به کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم کرد، بدیهی است که منابع تامین مالی در هر کدام از کسب و کارها بسته به اندازه واحد اقتصادی یکسان نخواهد بود. در حالی که کسب و کارهای بزرگ می‌توانند از منابعی مثل تامین مالی خارجی و فروش سهام بهره‌برداری کنند، کسب و کارهای کوچکتر امکانی برای حضور در بازارهای مالی نداشته و بیشتر بر منابع داخلی و یا منابع محدود بانکی متمرکز می‌شوند. به طور کلی برخی از عمده‌ترین منابع مالی در تمامی کسب و کارها به قرار زیر است:

1- تامین مالی خانوادگی و یا تامین مالی از آشنایان (استقراض): ساده‌ترین روش تامین مالی است که از پس‌انداز خانوادگی و یا آشنایان برای راه‌اندازی و یا رفع مشکلات کسب و کار بهره می‌گیرد و معمولا کم هزینه‌ترین روش تامین مالی است. بدیهی است علیرغم مزیتهای متعدد این روش، محدود بودن منابع مالی آشنایان، گسترش فضای بی اعتمادی در جامعه، هزینه‌های فرصت منابع مالی مثل سودهای بانکی و نظایر آن به شدت این روش تامین مالی را محدود کرده و فقط در کسب و کارهای کوچک مقیاس آنرا امکان‌پذیر می‌سازد.

2- تامین مالی به صورت تعاونی: در این روش افراد علاقمند در یک حوزه با مشارکت یکدیگر و با سرمایه‌گذاری مشترک، کار تامین مالی کسب و کارها را انجام می‌دهند که معمولا روش مناسبی است ولی مستلزم وجود شرکتهای تعاونی قدرتمند و موثر در اقتصاد است.

3-  تامین مالی از صندوقهای قرض‌الحسنه: یکی از مزیتهای این صندوقها نرخهای بهره مناسب است ولی بازهم محدودیت منابع مالی در این صندوقها دامنه کسب و کارها را به کسب و کارهای کوچک محدود می‌سازد.

4- تامین مالی از بانکها و موسسات اعتباری: شاید رایج‌ترین منبع تامین مالی برای کسب و کارهای کوچک و متوسط در ایران تامین مالی از بانکهای تجاری و موسسات اعتباری باشد که نرخهای بهره بانکی بالا که در سالهای اخیر به بالای 25 درصد نیز رسید، مشکلات جدی را برای کسب و کارها ایجاد کرد. نرخهای بهره بالا به همراه شرایط ضمانت و اعتبارگیری سنگین از جمله محدودیتهای اصلی این روش در ایران به شمار می‌آید که هنوز حاکمیت نتوانسته است برای رفع آن چاره‌اندیشی کند.

5- تامین مالی از طریق فروش سهام: این روش بیشتر در مورد شرکتهای سهامی مطرح می‌شود و چنانچه شرکت اعتبار و سابقه خوبی در این زمینه داشته باشد می‌تواند یکی از راههای مناسب تامین مالی محسوب گردد. علاوه بر این در شرکتهای سهامی، سود سهام توزیع نشده نیز می‌تواند یکی دیگر از منابع تامین مالی محسوب گردد.

6- تامین مالی از طریق مشارکتهای دولتی: معمولا دولتها برای راه‌اندازی کسب و کارهای خاص و یا استارتاپ‌ها، منابعی را با کارمزد اندک اختصاص می‌دهند و در صورت داشتن شرایط لازم می‌توان از این منابع برای راه‌اندازی کسب و کار بهره جست. استفاده از این منابع مستلزم داشتن شرایط خاصی است از جمله داشتن یک کسب و کار خلاقانه و نظایر آن.

7- تامین مالی از طریق کمکهای خارجی و فاینانس: در مواردی که کسب و کارها بزرگ مقیاس بوده و نیاز به منابع مالی نسبتا بالایی برای راه‌اندازی کسب و کار وجود داشته باشد، پس از طی یکسری مراحل قانونی و اداری می‌توان روی فاینانس از منابع مالی خارجی نیز حساب کرد. نرخهای بهره این منابع معمولا از منابع مالی بانکهای داخلی کمتر است ولی نیازمند ارتباطات گسترده‌تر و جلب شرکای علاقمند و رفع موانع قانونی و حقوقی است.

لازم به ذکر است که کسب و کارها معمولا چهار دوره شروع، رشد، بلوغ و افول را طی می‌کنند و تامین مالی کنندگان به این مراحل توجه زیادی دارند. معمولا در مرحله شروع کسب و کار، ریسک بیشتر است ولی در مراحل رشد و بلوغ، ریسک تامین مالی کمتر خواهد بود.

در نهایت به نظر می‌رسد با توجه به شرایط امروز اقتصاد ایران، تامین مالی کسب و کارها بیشتر به منابع بانکی و موسسات اعتباری وابسته شده است که آن هم به دلیل مشکلات مختلف از جمله سختیهای دریافت و بازپرداخت اعتبارات، نرخهای بهره بالای بانکی، رکود موجود در کسب و کارها و هزینه فرصت منابع مالی، به دشواریهای کسب و کار اضافه می‌کند و این مسیر را دشوارتر از همیشه ساخته است. استفاده از طرحهای جدید و تشویقی برای تامین مالی کسب و کارها مخصوصا کسب و کارهای کوچک در مناطق کمتر توسعه یافته با کمک روشهایی مثل ایجاد تعاونیهای کوچک و حمایت مالی از آنها، توانمندسازی اتحادیه‌ها، ایجاد انگیزه‌های کارآفرینی و توسعه کسب و کار و نظایر آن می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد.

*دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد