چاره‌ای کوتاه‌مدت برای آلودگی‌های شدید هوا در مشهد

وارونگی هوا زمانی رخ می‌دهد که در طول یک شب صاف آرام، دمای هوای لایه مجاور سطح زمین سردتر از لایه‌های بالاتر می‌شود. در چنین شرایطی و نیز در موارد بسیار اندک دیگری گسترش زبانه پرفشار سیبری به روی شمال شرق ایران در عدم حضور سیستم‌های جوی مرطوب که از غرب و شمال غرب کشور می‌رسند، هوای پایدار در منطقه حاکم می‌شود.

وقتی در نتیجه هر کدام از موارد فوق هوا پایدار باشد بدین معنی است که جریانهای صعودی هوا مختل می‌شوند و غالبا باد هم نمی‌وزد. بنابراین تمام آلودگیهایی که به وسیله منابع آلوده کننده وارد هوا می‌شوند، به دلیل عدم وجود جریان‌های جوی، در همان لایه‌های پایینی هوای روی شهر باقی می‌مانند و باعث افزایش غلظت آلودگیها تا حد غیر مجاز و خطرناک می‌شوند.

مسلما راه حل اساسی برای آلودگی شهر مشهد، کاهش منابع آلوده‌کننده است. اما پرواضح است که انجام این کار نه بدین سادگی است و نه به این زودی قابل حصول می‌باشد.

پس چه باید کرد؟!

پیشنهاد اینجانب که چند سال قبل هم در مصاحبه با روزنامه شهرآرا مطرح کردم (البته همین قسمت مصاحبه متاسفانه از قلم افتاد و چاپ نشد) این است که باید یک طرح جامع کاهش آلودگی محیطی برای مشهد تدوین شود. از این رو عنوان طرح جامع را بر آن می‌گذارم که هر سر این کلاف سر در گم در یک سازمان و اداره است. اگرچه بخشی از آن هم به عموم مردم برمی‌‎گردد که جلب مشارکت آنهاست و باز هم در گرو سازمانهای اداری. پیشنهاد من این است که مسئولیت این طرح جامع را باید استانداری خراسان رضوی و یا فرمانداری مشهد بپذیرد تا قدرت ستادی کافی برای هماهنگیهای لازم وجود داشته باشد.

اما تا زمانیکه چنین طرح جامعی تهیه و اجرا نشده است، پیشنهاد می‌کنم بر اساس پیش‌بینی‌هایی که باید سازمان هواشناسی مشهد برای اعلام شرایط پایداری جوی طی ساعات آینده در هر روز اعلام کند، روزهایی که انتظار می‌رود هوا پایدار بوده و در نتیجه غلظت آلودگی جوی تا حد خطرناک افزایش خواهد یافت، برخی از سازمانهای پر رفت و آمد مانند آموزش و پرورش تعطیل اعلام شوند.

تاکید می‌کنم که این کار باید بر اساس پیش‌بینی و قبل از وقوع پایداری هوا و در نتیجه افزایش آلودگی تا مرحله خطرناک انجام شود. آنچه گاهی تاکنون به صورت موردی انجام شده است اعلام تعطیلی پس از رسیدن آلودگی به مقدار خطرناک بوده است که اگرچه بی‌تاثیر نبوده ولی دیر هنگام و غالبا نوش داروی پس از مرگ سهراب بوده است!

اقدام دیگری که هرگز انجام نشده و می‌تواند در دستور کار قرار گیرد، اعلام شروع کار اداری با دو ساعت تاخیر است. این اقدام برای مواردی از پایداری هواست که حاصل وقوع پدیده وارونگی باشد. زیرا پدیده وارونگی هوا پس از طلوع آفتاب به تدریج ضعیف شده و جریانهای صعودی هوا تا حدود دو تا سه ساعت پس از طلوع، دوباره از سرگرفته شده و کاهش آلودگی را به همراه خواهد داشت. پیش‌بینی چنین وضعیتی نیز به وسیله اداره هواشناسی مشهد قابل انجام است.

*عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد