خفگی خاموش

شاید همه شما ندانید که مواد سمی موجود در هوای آلوده تا چه میزان می‌تواند کشنده باشد اما در این گزارش درباره این مواد سمی، عوارض ناشی از آن می‌خوانید و با راهکارهای مقابله با آن آشنا می‌شوید. بیش از 80 تا 85 درصد آلودگی هوا ناشی از حمل و نقل است. افزایش استاندارد خودروها، استاندارسازی سوختها و تسهیل حمل ونقل عمومی می‌تواند از جمله راهکارهای موثر برای مقابله با آلودگی هوا باشد.

براساس آمار اداره کل حفاظت از محیط زیست خراسان رضوی که ارگانی نظارتی است و بر نحوة اجرای قوانین کاهش آلودگی هوا و آیین نامه‌های اجرایی ابلاغی توسط هیات دولت که براساس آن تکالیفی برعهده ارگانهای مسئول گذاشته شده نظارت می‌کند، (تا 17 آبان ماه سال 96) شهر مشهد 9 روز پاک، 180روز سالم، 41 روز ناسالم برای گروههای حساس و 3 روز ناسالم برای تمامی گروهها را تجربه کرده است. این درحالیست که در مدت مشابه سال گذشته (17/8/95) 17 روز پاک، 175 روز سالم و 37 روز ناسالم برای گروههای حساس و 4 روز ناسالم برای تمامی گروهها را داشته‌ایم.

این آمار تکان‌دهنده اعتراض شدید شهردار مشهد را هم برانگیخته است، تقی‌زاده خامسی هفته گذشته در بخشی از سخنان خود در صحن علنی مجلس شورای اسلامی مشهد گفت: آلودگی هوا با جان مردم سر و کار دارد و شوخی بردار نیست. شهرداری و اعضای شورای شهر باید به این موضوع وارد شوند و وضعیت هوا را رصد کنند. من تعجب می‌کنم که گاهی آلودگی هوا در شرایط هشدار قرار می‌گیرد و جان بچه‌ها به خطر می‌افتد اما هیچ اتفاقی نمی‌افتد.

در ادامه  در گفتگو با کارشناسان و مسئولان به سوالاتی که درباره آلودگی هوا ممکن است برایتان پیش بیاید پاسخ دادیم.

صحبتهای پدر علم سم‌شناسی از عملی نشدن تحقیقاتش

من  با 45 سال سابقه دانشگاهی و پژوهش زندگی راحتی را آنسوی دنیا رها کردم و به‌خاطر کمک به جانبازان شیمیایی به ایران برگشتم و آنچه فکر می‌کردم درست و لازم است انجام دادم اما آن قسمتی از کار که مربوط به خدمات اجرایی بوده کارش را درست انجام نداده است. این بخشی از سخنان پدر علم سم‌شناسی ایران است که به بهانة معضل آلودگی هوا در مشهد پای سخنانش نشستم.

پدر علم سم‌شناسی ایران که تاکنون تحقیقات گسترده‌ای در زمینه ارائه راهکار برای کاهش آلودگی هوا انجام داده است، می‌گوید: متاسفانه هیچگاه تحقیقات کتابخانه‌ای ما عملی و اجرایی نشد. سال گذشته قرار بود یک طرح ملی با همکاری نهادهای ذیربط ارائه دهیم اما هماهنگی‌های بین بخشی انجام نشد و متولی اصلی که نماینده استانداری بود برای سومین روز متوالی به جلسات ما نیامد.

مهدی بلالی مود می‌گوید: مساله آلودگی هوا را از زمانی که تا این حد خطرناک نبوده و از سه دهه پیش بارها و بارها در سمینارهای مختلف داخلی اعلام کرده و از مسئولان ذیربط دعوت کردیم که نسبت به این مساله هوشیار باشند.

وی با بیان اینکه مشکل آلودگی هوا در ایران ریشه‌ای است می‌گوید: متاسفانه فکر نمی‌کنم این مشکل به این زودی حل شود، اما باید جلو پیشرفتش گرفته شود.

استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد و نیوکاسل انگلستان تصریح می‌کند: در تحقیقاتی که ما به‌صورت پراکنده انجام دادیم مشخص شده که اکنون 85 درصد آلودگی کلان شهرها ناشی از ترافیک شهری است که متاسفانه نه وسایل نقلیه و بنزین ما استاندارد است و نه ترافیک به‌خوبی کنترل می‌شود در نتیجه یک سیکل معیوبی تشکیل شده که منجر به آلودگی هوا می‌شود.

ترکیبات هوای آلوده

عضو کمیته برنامه‌ریزی ایمنی شیمیائی و سم شناسی (IPCS) سازمان بهداشت جهانی در تشریح عوارض ناشی از آلودگی هوا می‌گوید: در هوای آلوده مانند دود سیگار 3 دسته آلاینده و مواد سمی وجود دارد که متشکل از 4 هزار ماده سمی است.

وی ادامه می‌دهد: از سمی‌ترین گازهای سمی مونوکسید کربن یا قاتل نامرئی است که هیچ‌گونه رنگ و بویی ندارد. بعد گازهایی چون نیتروژن، گوگرد و دی اکسید کربن و ...از دیگر گازهایی بسیار سمی آلاینده هوا هستند. دسته دیگر ذرات معلق در هواست که از اگزوز اتوموبیلها مخصوصا از ماشینهای گازوئیلی به صورت ذرات آلوده هیدروکربن نظیر فیلتر سیگار آزاد می‌شوند و یک دسته دیگر فلزات سنگینی مثل سرب هستند که هنوز هم در هوا وجود دارد. حال اگر پدیده وارونگی هوا هم اتفاق بیفتد و باران هم ببارد این ترکیبات تبدیل به باران اسیدی می‌شوند.

بیماریهای اعصاب و روان مهمترن عارضة آلودگی هوا

رئیس جامعه سم‌شناسی پزشکی آسیا و اقیانوسیه مهمترین بیماری ناشی از آلودگی هوا را بیماریهای اعصاب معرفی می‌کند و می‌گوید: بی‌خوابی، بی‌حوصلگی، پرخاشگری، تندخویی، افسردگی و اختلالات رفتاری از جمله عوارض ناشی از آلودگی هوا بر روی اعصاب است.  وی همچنین تنگی نفس، بیماریهای پوستی، خارش و سوزش چشم، بی اشتهایی و اختلالات گوارشی را از دیگر عوارض آلودگی هوا می‌داند.

وی با بیان اینکه سالانه 6 هزار نفر عمدتا با اختلالات تنفسی و قلبی بر اثر آلودگی هوا در تهران جان خود را از دست می‌دهند، می‌گوید: عوارض و مرگ دیررس صدبرابر این آمار است که به این زودیها تشخیص داده نمی‌شود.

بلالی می‌گوید: در تهران استاندار هر هفته جلسه کاری برگزار می‌کند و نهادهای ذی‌ربط اقداماتی که برای کاهش آلودگی هوا انجام می‌دهند را گزارش می‌دهند اما همین کار را بعید می‌دانم استانداری خراسان رضوی هم انجام دهد.

پدر علم سم شناسی ایران می‌گوید: ما تاکنون 14 کنگره سم شناسی تشکیل دادیم و همواره مسئولان سازمان حفاظت از محیط زیست را دعوت می‌کردیم که در این کنگره‌ها شرکت کنند، ما راجع به آلودگی هوا، عوارض و راهکارهای مقابله با آن صحبت می‌کردیم اما هیچ وقت پاسخ مناسبی را از مسئولان دریافت نکردیم.

عضو جامعه سم شناسان بالینی اروپا ادامه می‌دهد: در دولت گذشته رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست یک فرد دانشگاهی مثل خانم ابتکار بود اما گویا مساله آلودگی هوا در اولویت کاری این سازمان قرار نداشت. در تمام این مدت تنها یک بار خانم ابتکار در یکی از سمینارهای ما آن‌هم در زمان دولت اصلاحات شرکت کرد و ما توانستیم نظراتمان را به ایشان منتقل کنیم.

این دکتر سم شناسی و فوق تخصص مسمومیت با بیان اینکه ما طرح پیشنهادی مقابله با آلودگی هوا را در قالب مقاله منتشر کردیم و در نشریات معتبر خارجی به چاپ رسید، می‌گوید: همه جای دنیا بنزین و نفت را از ما می‌خرند، در خارج شهر کارخانه تولید برق می‌زنند و مترو، قطار، اتوبوس و عموم وسایل حمل و نقل عمومی را با برق به‌کار می‌اندازند و بسیاری از ماشین‌ها هم هیبریدی هستند. ما هم می‌توانیم این کارها را انجام دهیم و همه این حرفها با برنامه ریزی و سرمایه‌گذاری قابل اجراست.

دلایل آلودگی هوا به روایت مسئولان

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز، آلودگی هوای مشهد را ناشی از منابع ثابت و متحرک می‌داند و می‌گوید: باتوجه به برنامه‌های صورت گرفته در منابع مختلف از جمله طرح جامع کاهش آلودگی هوای مشهد، بیشتر آلودگی هوا در مشهد منشا خودرویی دارد.

حمید صالحی تصریح می‌کند: آلودگی هوا متاثر از پارامترهای جوی است که عموما در نیمه دوم سال به دلیل افزایش پدیده اینورژن (وارونگی هوا) غلظت آلاینده‌ها در سطح زمین افزایش می‌یابد.

وی متذکر می‌شود: در کنار فاکتورهای جوی، رفتارهای انسانی نیز در آلودگی هوا و تغییر شرایط کیفیت هوا تاثیرگذار است. صالحی تغییر الگوی تردد در سطح شهر و همکاری مردم در کاهش استفاده از خودرو شخصی و استفاده از خودروهای حمل و نقل عمومی را از عوامل موثر در کاهش آلودگی هوا اعلام می‎کند.

صالحی آلودگی هوای چند روز اخیر مشهد را بیشتر از نوع ذرات معلق کمتر از دو و نیم میکرونی به صورت گرد و غبار می‌داند و می‌گوید: این آلودگی ناشی از فعالیت کانون غبار برون مرزی صحرای قره قوم است. این در حالی است که رضا اسماعیلی، مدیر اجرایی مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی مشهد در این خصوص به دنیای اقتصاد گفته است: منشا آلودگی هوای مشهد داخلی و محلی است و گردو غباری مثل صحرای قره قوم تنها موجب تشدید این آلودگی می‌شود.

سلامتی بچه‌ها مهمتر از هر چیزی

معاون سلامت و تربیت بدنی اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی نیز با بیان اینکه سلامتی بچه‌ها برای ما مهمتر از هر چیزی است، می‌گوید: براساس بخشنامه وزارت کشور در وضعیت هوای نارنجی یا همان ناسالم برای گروههای حساس، کاهش فعالیت بدنی دانش آموزان در فضای باز ممنوع است و در وضعیت قرمز یا ناسالم برای تمام افراد مدارس تعطیل می‌شود.

جواد پورجاهد ادامه می‌دهد: ما بخشنامه‌ای را به تمام مدارس ارسال کردیم تا براساس آن مدیران و معلمان نرم افزار مرکز پایش را در موبایلشان نصب و سایت مرکز پایش را نیز رصد کنند و در صورت مشاهده وضعیت نارنجی دستورالعملهای لازم را انجام دهند.

وی با بیان اینکه برای تعطیل شدن مدارس نیاز است اطلاعات به موقع به ما داده شود می‌گوید: در مشهد هم مثل تهران باید از روز قبل به ما اعلام شود که در هر ایستگاه وضعیت هوا چگونه است، اما ما دستگاهها و زیرساختها و امکانات لازم را در مشهد نداریم و بر اساس احتمالات هم نمی‌توانیم مدارس را تعطیل کنیم.

پورجاهد تاکید می‌کند: مدیریت بعضی مهدکودکها در محدوده فعالیتهای اداره کل بهزیستی است و تعطیلی آنان جز وظایف ما نیست اما آنها هم باید این فرایند را رعایت کنند. آسیبی که در اثر فقر حرکتی برای دانش آموزان ایجاد می‌شود در آینده خودش را نشان خواهد داد، ما باید برای مقابله با آلودگی هوا مقابله کنیم و فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه عمومی را ترویج دهیم تا شرایط بهتر شود.