افسوس که بی‌فایده فرسوده شدیم

آرامگاه خیام در دهة چهل و توسط مرحوم هوشنگ سیحون از اساتید برجستة معماری ایران طراحی شده است. آرامگاه  فردوسی، آرامگاه نادر، آرامگاه بوعلی سینا و آرامگاه کمال الملک نیز از جمله آثار به‌جای مانده از این هنرمند فقید کشورمان است که نزدیک به سه سال پیش از دنیا رفت.

حال این روزها گردشگران و مسافرانی که به دیدار خیام می‌روند با دیدن داربستهای اطراف بنای زیبای آرامگاه توی ذوقشان می‌خورد. از طرفی مرمت این بنای 44 ساله که از شاهکارهای معماری معاصر ایران محسوب می‌شود نیز لازم و ضروری است. خوشبختانه اسکلت این بنای 22 متری که تماما از بتن و فلز است آسیبی ندیده و تنها بخشهایی از سنگها و کاشیهای گنبد این اثر تخریب شده است. اما طولانی شدن بیش از حد این پروژه در شهری مثل نیشابور که به گفتة رئیس ادارة میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این شهر سالانه نزدیک به دو میلیون گردشگر دارد، ما را برآن داشت تا دلایل اصلی آسیب دیدن بنا و زمان آغاز و پایان پروژه را از مسئولان جویا شویم. برخی شاهدان محلی نیز در تماس با ما از نحوة نادرست مرمت بنا و وقفه‌های بسیار در اجرای پروژه شکایت می‌کردند، در ادامه پاسخ مسئولان و نظرات کارشناسان را در این زمینه جویا شدیم که می‌خوانید.

آرامگاه خیام حداقل تا نوروز در سیطرة داربست

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور با بیان اینکه بازسازی آرامگاه خیام از اواخر شهریورماه آغاز و اکنون 60 درصد کار انجام شده است، می‌گوید: پیش‌بینی ما این است که تا نوروز، داربستها جمع و کار تمام شود.

هادی شریفان تصریح می‌کند: امیدواریم اداره کل میراث فرهنگی استان همکاری لازم را جهت تخصیص اعتبار برای اتمام مرمت با ما داشته باشد.

وی با بیان اینکه از 52 سال پیش که آرامگاه خیام ساخته شده تاکنون هیچگونه مرمتی بر روی این بنا صورت نگرفته است، می‌گوید: برخی از سنگها از اصفهان خریداری شده و برخی کاشیها تعویض و برخی مرمت می‌شوند.

شریفان همچنین با بیان اینکه هزینة نهایی برای اتمام این پروژه مشخص و قابل پیش‌بینی نیست، اعلام می‌کند: با اعتبار کنونی مرمت آرامگاه خیام به اتمام نمی‌رسد.

وی با اشاره به 124 اثر ثبت ملی در نیشابور می‌گوید: به دلیل محدودیتهای مالی میراث فرهنگی، برخی مواقع برای حفظ ابنیه با مالکان بناها به صورت مشارکتی همکاری می‌کنیم.

صنعت گردشکری اولین عامل اشتغال در نیشابور

رئیس ادارة میراث فرهنگی نیشابور با بیان اینکه به این دلیل در این فصل از سال کار مرمت را انجام دادیم که تعداد گردشگران کمتر است، می‌گوید: سالانه حدود 7 تا 8 میلیون نفر از نیشابور برای سفر به مشهد عبور می‌کنند، که از این بین حدود 2 میلیون نفر از نیشابور بازدید می‌کنند و سالانه حدود هزار تا دو هزار گردشگر خارجی هم از نیشابور بازدید می‌کنند.

شریفان تصریح می‌کند: نیشابور یکی از قطبهای گردشگری استان است، باید زیرساختها برای حضور گردشگر در این شهر فراهم شود. این شهر به لحاظ دارا بودن از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی ظرفیتهای بالقوه بسیاری دارد. به طور مثال دو روز ملی از 5 روز ملی کشور به نیشابور اختصاص دارد.

 نیشابور اولین شهر پایدار ایرانی است که ثبت جهانی شده و جزو 5 شهر تاریخی جهان است، اما متاسفانه زیرساختهای لازم از جمله فضای اقامتی مناسب و کافی برای گردشگران در این شهر وجود ندارد.

وی خاطرنشان می‌کند: اولویت کاری در نیشابور صنعت گردشگری است زیرا با توجه به کمبود آب به نوعی کشاورزی دراین شهر تعطیل است و رونق صنعت گردشگری در تولید و اشتغال نیشابور بسیار حائز اهمیت است.

وعدة موزه شدن خانة ارزشمند امین اسلامی در نیشابور

از رئیس اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی نیشابور درخصوص آخرین وضعیت مسجد جامع نیشابور و بنای امین اسلامی نیز می‌پرسم، او می‌گوید: مرمت مسجد جامع نیشابور طی دو ماه آینده به پایان می‌رسد. خانه امین اسلامی نیز از بناهای ارزشمند نیشابور است. باتوجه به اینکه اختلافاتی بین مالک این خانه و شهرداری وجو دارد، رایزنیهای با مالک انجام دادیم تا آنجا را تبدیل به موزه کنیم.

دلیل آسیب دیدن آرامگاه خیام و بخشهایی که بیشترین آسیب را دیده

کارشناس ناظر تزئینات معماری و مرمت آرامگاه خیام در توضیح دلیل آسیب دیدن بخشی از آرامگاه می‌گوید: به خاطر فرمی که در انحنای بنا وجود دارد از سنگهای نازک برش‌خورده استفاده شده تا فرم و انحنای مورد نظر ایجاد شود، از اینرو عوامل آسیب‌رسان محیطی با مرور زمان در فصلهای بارندگی، به این بخشها که عموما گنبد بناست آسیب رسانده‌اند.

مژگان موسی‌زاده با بیان اینکه اسکلت بنا سالم است، تصریح می‌کند: در طرح اجرایی دو استاد کار داریم که متناسب با سازه و هویت بنا بدون هیچگونه دخل و تصرف در اثر کار می‌کنند. خوشبختانه آقای کوثری استادکاری که اکنون روی کاشی‌کاری این بنا نظارت دارد، کسی است که در دهة 40 و در زمان اجرای این پروژه روی این بنا کار کرده است.

 وی ادامه می‌دهد: ما سنگها و ملاتهای پوسیده را جمع‌آوری کردیم. حتی سنگهایی انتخاب کردیم که با رنگ و ضخامت سنگهای اصلی تشابه داشته باشد. کاشیهای آسیب دیده را نیز تغییر دادیم و کاشیهای سالم مرمت شدند.

موسی‌زاده زمان اتمام این پروژه را در دو ماه یا دو ماه و نیم آینده اعلام می‌کند و می‌گوید: مقبرة خیام هم از نظر موقعیت مکانی و هم از نظر افکار عمومی برای ما اهمیت بسیاری دارد، یک سال است که مرمت این بنا در دستور کار ماست و طرح مرمتش نیز از پیش تهیه شده بود.

تاکید و پیگیری یونسکو بر حفظ و نگهداری معماری معاصر

استاد مشاور دانشگاه لاسپینزا روم نیز با بیان اینکه امروزه سازمان جهانى يونسكو تاكيد، پیگیری و حساسيت بسیار زيادى به حفظ و نگهدارى معمارى معاصر دارد، می‌گوید: آثارى كه درگذشته تحت عنوان «انجمن مفاخر ايران» طراحى و اجرا شدند از همه نظر بسيار اصولى و ارزشمند هستند.

هدایت گواهی تصریح می‌کند: شروع عمليات حفظ، نگهدارى و مرمت بناى آرامگاه خيام نیز عمل مثبتى است، اما به همان ميزان شيوة اجراى آن ‌هم بسيار مهم است.

بنای دیگری با طراحی مرحوم سیحون که مورد بی‌مهری واقع شده

این متخصص مرمت ابنیه تاریخی متذکر می‌شود: در توس و دركنار آرامگاه فردوسى نیز بنايى با كاربرى موزه و با طراحى مرحوم مهندس سيحون قرار دارد كه فوق‌العاده زيبا، اصولى و ارزشمند است، اما بسيار باعث تاسف و شرمسارى است كه این بنايى كه مستقيما زيرنظر و مديريت سازمان ميراث فرهنگى است، با ساخت ورودى براى آن آسيب دیده است. اينكه هنرمند كم نظيرى چون مرحوم سيحون در طراحى اوليه، ایجاد چنين فضايى را لازم نديده‌اند باید برای مسئولان مربوطه قابل تامل می‎بود.

 وی تصریح می‌کند: خاطرم هست مرحوم سيحون تا زمانی که در قيد حيات بود به كوچكترين ارتباطات و نامه نگاری‌ها پاسخ مى‌داد اما هرگز این كار انجام نشده است.

گواهی با انتقاد از رویکرد سازمان میراث فرهنگی در حفظ و نگهداری ابنیه ارزشمند معاصر می‌گوید: به اعتقاد من ميراث فرهنگى از توجه به ارزشمندى ابنية معاصر دور است. با اين همه اميدوارم توجه به ابنية ارزشمند معاصر تنها مربوط به فضاهاى آرامگاهى نباشد و معمارى مسكونى و شخصى را در شهرها نیز تا دير نیست در بربگيرد؛ مثلا در مشهد كه به شدت بافت و هويت تاريخى‌اش تخريب شده است، توجه به معمارى ارزشمند معاصر باید صدچندان باشد، اما متاسفانه باید اعتراف کرد که به طور نمونه تخريب مهدية مرحوم عابدزاده نشان‌دهندة ميزان جديت سازمان ميراث فرهنگى نسبت به معمارى معاصر است.

اگر اعتبار کافی باشد مرمت آرامگاه خیام نباید زمان زیادی ببرد

یک کارشناس مرمت بنا نیز می‌گوید: میراث فرهنگی هرگاه که بودجه داشته باشد و نیاز ببیند، کار مرمت ابنیه تاریخی را انجام می‌دهد.

داوود نصرالهی خاطرنشان می‌کند:  ما دو مقوله مرمت و نگهداری داریم، گاهی برنامه نویسی روی مرمت کلی بناست، گاهی نیز میراث فرهنگی بودجه مصوب ندارد و از بودجه‌های اضطراری به منظور نگهداری از بنا استفاده می‌کند و مرمت مقطعی انجام می‌دهد تا بتواند بنا را حفظ و نگهداری کند.

وی ادامه می‌دهد: اگر اعتبارات کافی باشد مرمت بنای آرامگاه خیام نباید زمان زیادی ببرد و حداکثر ظرف دو تا سه ماه به پایان برسد چون به سازه اصلی یعنی بتن آسیبی نرسیده است.

نصرالهی تاکید می‌کند: با وضعیت مالی که میراث فرهنگی دارد طبیعی است که مرمت آثار زمان ببرد. ما بناهای تاریخی بسیاری داریم که در سطح استان پراکنده است و نیاز به مرمت دارد. من اطمینان دارم که میراث فرهنگی خواهان نگهداری و حفظ همه این آثار است اما گاهی شرایط این اجازه را به او نمی‌دهد. 

عکس: دنیای اقتصاد، حسام زردکانلو