لمس بحران آب زیر پوست اخلمد!
همه این مشاهدات حکایت از لمس بحران آب زیر پوست اخلمد به عنوان یکی از زیباترین مناطق ییلاقی اطراف مشهد دارد؛ بحران ناشی از کاهش بارندگی و اضافه برداشت آب از کوه برای آبیاری باغات روستا.
بیبی معصومه یکی از اهالی و باغداران روستای اخلمد است که به گفته خودش چون باغش میوه چندانی نمیدهد، بخشی از زمینش را برای اقامت به گردشگران اجاره میدهد؛ از او درباره چگونگی آبدهی به باغ میپرسم، میگوید: در این باغ درختان آلبالو، گیلاس، هلو و گردو داریم که البته امسال گردویی برای برداشت نداشتیم. برای آبیاری باغات از آب کوه استفاده میکنیم و تقریبا نوبت هر کسی در هفته مشخص است. روزی که نوبت آبدهی ماست، باید صبح زود به باغ بیایم تا اولین نفر باشم و مسیر آب را هدایت کنم. در تابستان هر باغداری 50 هزار تومان برای حق آب پرداخت میکند. زمانی که نوبت باغ من است باید آب را در مسیر باغ هدایت کنم و تا زمانی که پای درختان پر از آب نشود، نباید جلوی آب را ببندیم.
به گفته بیبی معصومه آبی که از کوه میآید به دو بخش تقسیم میشود یک راهش به طرف رودخانه و برای استفاده گردشگران است و یک راه آن به سمت باغ اهالی است و هرکس که نوبت آبدهی باغش باشد، مسیر آب را میبندد. او میگوید: امسال مقدار آب کمتر است چون بارندگی نداشتیم اما قدیم که آب فراوان بود به باغها بیشتر و زودتر از یک هفته آب میدادیم و البته اگر بارندگی باشد، آب نمیدهیم. ما همیشه در روز باغ را آبیاری میکنیم چون شب ممکن است آب بیشتر شود و رخنههای باغ را تخریب کند.
از این باغدار اخلمدی درباره میزان مصرف آب در محصولاتش و رسیدگی مسئولان کشاورزی برای آموزش روشهای کاهش مصرف آب میپرسم، میگوید: درختهای هلو، گیلاس و آلبالو نسبت به گردو به آب بیشتری احتیاج دارد وگرنه خشک میشود و محصولی نمیدهد. تا به حال از جهاد کشاورزی به ما سری نزدهاند و باغداری و آبیاری ما مثل قدیم است.
تا دو سال پیش آب برای کشاورزی و باغداری مجانی بود
در مسیر بازگشت، به روستای خواجه جراح در سه کیلومتری جاده اخلمد میروم، روستایی که از نظر بعد مسافتی، به دلیل نزدیکی به شهر چناران و مسیر نه چندان دور تا مشهد، حدس میزدم تمام و یا بخش زیادی از برنامههای سازمان جهاد کشاورزی برای اصلاح الگوی کشت در آن پیاده شده باشد؛ اما مشاهدات، تمام پیشبینیهایم را نقش بر آب کرد؛ در این روستا نه از آبیاری تحت فشار و قطرهای خبری هست و نه از کشت نشایی و زیر پلاستیک و احداث گلخانه!
آقای میرنیا یکی از باغداران روستای خواجه جراح است که زمینی به مساحت 2000 متر مربع دارد و حدود 20 نوع محصول در باغش کشت میکند؛ اکثر محصولات باغ او، هلو، زردآلو، بادام، گردو، آلو و آلبالو است و کشاورزان روستا هم به کشت محصولاتی چون جو، گندم، چغندر، ذرت و گوجهفرنگی میپردازند و دو سالی هم هست که برخیها در زمین خود زعفران میکارند.
او درباره وضعیت آب کشاورزی و باغداری روستایش میگوید: روستای خواجه جراح دارای سه حلقه چاه است که دو حلقه برای مصرف کشاورزی و یک حلقه برای آبیاری باغات به کار میرود. این چاهها دو سال است که دارای کنتور شده و میزان مصرف آب هر کشاورز و باغدار مشخص شده است اما تا پیش از آن میزان برداشت آب مشخص نبود، هزینهای بابت آب پرداخت نمیشد و فقط حق موتوربان را میپرداختیم و هر کسی در ساعت آبدهیاش هر مقداری که میخواست آب برداشت میکرد و وارد باغ و زمینش میکرد. از زمان کنتورگذاری، هر ساعت آب به مبلغ 15 هزار تومان به ما فروخته میشود و کسی که میزان کشت بیشتری دارد، ممکن است در صورت کمبود آب، از دیگری خریداری کند. باغ دو هزار متری من هر 12 روز دو ساعت حق آب دارد.
آقای میرنیا خاطرنشان میکند: به دلیل خشکسالیهای اخیر، سه روستای نزدیک به خواجه جراح دچار کمبود آب شدهاند و هر دو ساعت یکبار، چاه روستای ما منبع آنها را برای تامین آب شرب پر میکند. آبیاری باغات و زمینهای کشاورزی در روستای ما به روش قدیم است؛ در بخش کشاورزی آب زیادی هدر میرود اما در باغ، پای درختان جوی آب ایجاد میکنیم و وقتی پر میشود مسیر آب را میبندیم.
وی میگوید: آب شرب در روستا تا سه سال قبل رایگان بوده و الان پولی شده که در انضباط اهالی هم تاثیر داشته چون قبلا آب بیهوده هدر میرفت و برای روستایمان جوابگو نبود اما از وقتی کنتور گذاشتهاند، چند بار بازرس آمده و کسانی که آب اضافی میگرفتند و آب لوله را به باغ میدادند جریمه شدند، نظم بیشتری ایجاد شده است. در حال حاضر برای میزان مصرف ما هزینه آب شرب حدود 24 هزار تومان محاسبه میشود.
تعلل جهاد کشاورزی در راهاندازی آبیاری تحت فشار
به سراغ یکی از کشاورزان روستای خواجه جراح میروم. او در حال درو کردن علفهای هرز مزرعه چغندرش است، میزان رشد چغندرها نشان میدهد که از بهار کشت شدهاند و برخلاف گفتههای مسئولان جهاد کشاورزی خبری از کشت پاییزه این محصول نیست.
آقای کریمی که غیر از چغندر، ذرت، یونجه و گوجهفرنگی در زمینش میکارد، درباره میزان مصرف آب چغندر و اینکه آیا برای اصلاح الگوی کشت این محصول از سازمان جهاد کشاورزی به روستا سر زدهاند، میگوید: چغندر حدود 90 درصد بیشتر از گیاهان دیگر آب مصرف میکند اما نوع کشت ما نسبت به گذشته هیچ فرقی نکرده و هیچ کس از هیچ سازمانی به سراغ ما نیامده تا زمان کشت یا نوع کشت را تغییر بدهیم. مسئولان جهاد کشاورزی شاید در اتاق خودشان جلسه گذاشتهاند و حرفهایی زدهاند اما در روستای ما هیچ برنامهای پیاده نشده و تا الان هیچ رسیدگی نشده است.
او که ریاست شورای اسلامی روستا را نیز برعهده دارد، ادامه میدهد: سال 95 به ما گفتند قرار است برای آبیاری تحت فشار تا زمینها لولهکشی بشود؛ ما از تیر و مرداد سال قبل هم کارهای لازم را انجام دادیم و با همه کشاورزان پروندهسازی کردیم و به جهاد کشاورزی دادیم و قرار بود طرح آن را آماده کنند و نهایی بشود اما هنوز به نتیجه نرسیدهایم. درباره آبیاری قطرهای هم چون هزینهاش بیشتر است و کشاورز باید 15 درصد هزینه را بپردازد، روستاییان استقبال نمیکنند. الان آبیاری زمینها به روش غرقابی است و حداقل30 درصد هدر رفت آب داریم و برای آبیاری تحت فشار هم جهاد کشاورزی میگوید اعتبار نداریم.
کریمی با بیان اینکه خشکسالی را در سالهای اخیر احساس کردیم و میزان آب خیلی کم شده، میگوید: الان میزان مصرف آب مشخص است و کسی نمیتواند اضافه برداشت انجام دهد به طوریکه سال گذشته یک نفر برای اضافه برداشت از یک چاه 7 میلیون تومان پرداخت کرد و جالب است وقتی مسئولان شرکت آب پول دریافت میکنند، موضوع هدر رفت آب زیرزمینی مطرح نیست اما اگر بدون پرداخت پول کشاورز این کار را انجام دهد، آب هدر رفته است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا در روستای خواجه جراح اقدامی برای احداث گلخانه و کشت محصولات در آن فضا برای کاهش میزان مصرف آب شده است، اظهار میکند: ما یکسال است که برای اخذ مجوز گلخانه در حال تلاشیم اما متاسفانه بعد از پیگیریهای بسیار وقتی مجوز گرفتهایم و در سامانه کارا برای دریافت وام با سود 6 درصد ثبت نام کردیم و وام حاضر شد، به ما گفتند تبصره 4 که درباره تغییر کاربری زمین است را نگرفتهاید و برای این کار هم 5-4 ماه دوندگی داشتیم. سوال من این است که چرا وقتی این تبصره را نگرفتهام به من مجوز میدهند؟ و وقت کشاورز را تلف میکنند؟ از طرفی 5 میلیون تومان بابت طرحنویسی گلخانه به نظام مهندسی کشاورزی پرداخت کردیم. اگر وضعیت همینطور باشد بسیاری از روستاییان از احداث گلخانه منصرف میشوند.
آبیاری به روش کاملا سنتی و غرقابی
پس از صحبت با آقای کریمی، به سراغ مزرعهای میروم که نوبت آبدهی دارد تا از نزدیک و به چشم، نحوه آبیاری زمین را مشاهده کنم؛ اما مشاهده وضعیت آبیاری جز آه حسرتم چیزی به دنبال ندارد. حجم زیادی از آب در آبراهههایی عریض وارد زمین کشاورزی میشود و نوع آبیاری مزرعه ذرت مصداق بازر کلمه غرقابی و غرق در آب است. وضعیتی که هدر رفت آب در آن کاملا مشهود است و این سوال پیش میآید که پس کی قرار است این وضعیت پایان یابد؟
آبیاری تحت فشار و قطرهای برای خرده مالکان صرفه اقتصادی ندارد
پس از مشاهده مزارع و باغات دو روستای شهرستان چناران و صحبت با باغداران و کشاورزان، به سراغ مجتبی مزروعی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی میروم تا توضیحات او درباره اینکه چرا در این روستاها هیچ برنامهای برای اصلاح الگوی کشت صورت نگرفته را بشنوم.
مزروعی با اشاره به توریستی بودن روستای اخلمد میگوید: در این روستا کسی از نظر تمکن شرایط آن را ندارد که 5 هکتار گیلاس یا خربزه و یا چغندر قند بکارد و به همین دلیل آبیاری تحت فشار برای کشاورز و باغدار آن روستا که خرده مالک هستند، صرفه اقتصادی ندارد. وی میافزاید: در این چند سال 55 هزار هکتار آبیاری تحت فشار را در استان اجرا کردهایم و 25 هزار هکتار نیز هماکنون در دست اجراست؛ این موضوع مربوط به تمام شهرستانهای استان بوده و منحصر به مشهد و اطراف مشهد نیست اما در اطراف مشهد به دلیل خرده مالکی شدید و یا توریستی بودن برخی از روستاها مثل اخلمد و یا مزارع طرقبه و شاندیز، باغداران کمتر به سمت آبیاری تحت فشار میروند؛ چون قطعات زمین کوچک است و بیشتر جنبه توریستی دارند تا تولیدی. عمده کشاورزان تولیدکننده اصلی که تولید اقتصادی دارند و باید از محل برداشت محصول برای زندگی خود پول دربیاروند، به سراغ الگوی کشت و آبیاری تحت فشار میروند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی ادامه میدهد: ما الگوی کشت را در شهرستانها تهیه کردیم و در سال 93 به همه مدیران ابلاغ کردیم، در فیضآباد هم الگوی کشت تفصیلی تهیه کردیم و مزرعه به مزرعه مطالعات باغشناسی و اقلیمشناسی و... انجام دادیم اما آنچه الگوی کشت را به ما دیکته میکند، بحث بازار و اقتصاد است. باید روی بازار و اقتصاد کار کنیم، عدهای فکر میکنند خربزه محصول خوبی برای خراسان نیست و نیاز آبی بالایی دارد درصورتیکه وقتی به روش غرقابی و در فضای باز کشت شود مصرف آب این محصول بالاست اما عمده خربزههای ما به روش آبیاری دیم و قطرهای و زیر پلاستیک کشت میشود و آب بسیار کمتری صرف میشود. در طرح توسعه ما برنامه این است که با استفاده از سازههای سبک خربزه را زیر سقف تولید کنیم و گلخانههای سبک ایجاد کنیم که زیر پلاستیک و در فضای گلخانهای باشد و به ازای هر هکتار 100 تن خربزه با 4 هزار متر مکعب آب تولید کنیم. این درحالیست که در فضای باز در یک هکتار 10 هزار مترمکعب آب برای تولید 10 تن خربزه نیاز است.
مزروعی تاکید میکند: در کشاورزی برای کاهش مصرف آب و حضور اقتصادی در بازار باید ابزار و تکنولوژی مناسب داشته باشیم و این مستلزم سرمایهگذاری و توجه است. در 30 سال گذشته در خراسان رضوی کمتر از 3هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران داشتیم اما امسال 85 هزار هکتار زعفران کشت شده است. 30 سال قبل کمتر از 5 هزار هکتار سطح زیر کشت پسته داشتیم و الان 45 هزار هکتار باغ پسته داریم و اینها در طول زمان میسر است.
تمرکز ویژه روی دشت مشهد
روستای خواجه جراح چناران در دشت مشهد واقع شده و با توجه به کسری سالانه 88 میلیون متر مکعب آب در این دشت، از مزروعی میپرسم آیا برنامهای برای تمرکز بیشتر روی روستاهای این دشت دارید، او میگوید:
شهرستان مشهد 10 درصد تولید بخش کشاورزی استان را انجام میدهد و بیشتر تمرکز ما روی این دشت است؛ ممکن است مزرعهای که شما مشاهده کردید خرده مالک باشد. اما یکی از تولیدکنندههای نمونه کشوری از چناران است و مزارع آستان قدس که مزارع اقتصادی هستند نیز در چناران واقع شدند و گندم را با آبیاری قطرهای تولید میکنند و امکان ندارد کشت بهاره آنها با روش غرقابی باشد اما کسی که نیم هکتار محصول میکارد شاید آبیاری قطرهای برایش اقتصادی نباشد.
به رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی میگویم تعداد زیادی از روستاییان ممکن است خرده مالک باشند و اگر آبیاری قطرهای و تحت فشار برای آنها صرفه اقتصادی نداشته باشد و به روش غرقابی خود ادامه دهند، همین خرده مالکها در کنار هم جمعیت بزرگی را تشکیل میدهند و باز هم در هدر رفت آب بخش کشاورزی بسیار موثرند. مزروعی پاسخ میدهد: برای خرده مالکها توصیه ما ایجاد گلخانه با سازه سبک است تا آبیاری زیر پلاستیک داشته باشیم و میزان مصرف آب کاهش یابد. اگر کشاورز و تولیدکنندهای به سمت استفاده از روشهای نوین در سیستمهای آبیاری و توسعه کشتهای گلخانهای نرود، در آینده نزدیک تولیدش اقتصادی نخواهد بود چون آنقدر آب در اختیار ندارد که بتواند به روش کنونیاش ادامه دهد.
وی در پاسخ به اینکه چرا اخذ مجوز گلخانه برای روستاییان دشوار و زمانبر است، تصریح میکند: در استانداری خراسان رضوی مصوب شده که شهرداریها و دهیاریها در احداث گلخانه کمک کنند. البته برخیها به بهانه احداث گلخانه مجوز میگیرند و زمین خود را تغییر کاربری میدهند اما آن را تبدیل به باغ و ویلا میکنند. لذا ما میگوییم ابتدا باید سازه گلخانه را احداث کند و بعد از احداث گلخانه مجوز دیوارکشی هم میدهیم و سختگیریها تنها به دلیل سوءاستفادههای زیادی است که قبلا صورت گرفته است.
مسئولان آبی چه کردند؟
پس از مشاهده میدانی دو روستا و شنیدن سخنان و توضیحات رئیس سازمان جهاد کشاورزی به این نتیجه میرسم که اگر سالها پیش یعنی از همان دهه 70 و 80 تمامی اقدامات در اصلاح الگوی کشت و نحوه آبیاری در بخش کشاورزی با دور تندتری انجام میگرفت، الان در وضعیت آبی کنونی نبودیم. از طرفی، تنها نباید به مسئولان جهاد کشاورزی خرده گرفت زیرا نقش مسئولان شرکت آب منطقهای در دهههای اخیر نیز بسیار حساس بوده است، که اگر آنها هم از همان سالها به فکر بستن چاههای غیرمجاز و جلوگیری از اضافه برداشت آب میافتادند در کنار اجرای به موقع اصلاح الگوی کشت میتوانستیم شرایط بسیار بهتری را تجربه کنیم. اینکه کنتورهای هوشمند برای چاههای آب کشاورزی تنها دو سال است که نصب و راهاندازی شده، جای تاسف بسیار به خاطر از دست دادن این زمان طولانی و حجم آب فراوان دارد. در شماره بعد به سراغ کارشناسان و مسئولان آب میرویم تا دلیل این تعلل و برنامههای آنها برای بهبود وضعیت مصرف آب در بخش کشاورزی را جویا شویم.
| چرا تنها کاندیدای اتاق مشهد رای نیاورد؟ |
|---|
| رونمایی از کلید دار جدید اتاق مشهد |
| ترمز تورم مسکن در مشهد |
| موانع بزرگ مبادلات مهندسی |
| فرصت رونق هتلهای مشهد |
پیام شما با موفقیت ارسال شد .