سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو، ضرورتی در گیر و دار کاغذبازی‌ها

خراسان رضوی تنها استان کشور است که تولید برق در آن بیش از میزان مصرفش است؛ میزان تولید برق خالص در این استان در سال گذشته 22,415 گیگاوات ساعت بوده و میزان مصرف مشترکان برق آن 19,268 گیگاوات ساعت بوده است و این نشان می‌دهد که خوشبختانه از این نظر مشکلی در استان وجود ندارد. اما سوال اینجاست که تا کی می‌توانیم از سوختهای فسیلی برای تولید انرژی استفاده کنیم؟ از طرفی، افزایش میزان مصرف برق، کاهش تولید به دلیل کمبود آب و کاهش راندمان کار توربین‌های آبی به گونه‌ای است که اگر روند موجود تداوم یابد در سال 1400باید واردکننده انرژی باشیم. این موضوع، ضرورت توجه به افزایش ظرفیت‌های تولید و بهره‌گیری از منابع جدید برای این امر را ضروری می‌سازد.

در استان خراسان مناطق بادخیز خوبی مثل خواف و بینالود وجود دارد که شرایط خوبی برای تامین انرژی از طریق انرژی باد دارند و در زمینه انرژی خورشیدی هم شرایط خوبی داریم اما به اندازه کافی به این موضوعات پرداخته نشده و شاید بتوان یکی ازمهمترین دلایل آن را عدد بالای سرمایه‌گذاری لازم در این حوزه دانست. نیروگاه بادی 3 برابر و خورشیدی 7 تا 10 برابر نیروگاه گازسوز هزینه دارد و شاید به همین دلیل بخش خصوصی به سمت نیروگاههای کم هزینه‌تر و نیروگاههای زودبازده مثل نیروگاههای گازسوز می‌رود. اما در مقابل، اقداماتی توسط دولت برای تشویق سرمایه‌گذاران به سوی این حوزه انجام شده که می‌توان به خرید تضمینی برق تولیدی این نیروگاهها و دوره 20 ساله این خرید اشاره کرد و فقط تاخیر در پرداختهای دولت به پیمانکاران در سالهای گذشته است که تا حدی دست و دل سرمایه‌گذاران برای ورود به این عرصه را می‌لرزاند.

به گفته مزینی، مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق خراسان رضوی، این شرکت 820 قرارداد با مجموع ظرفیت هفت هزار و 500 کیلووات نیروگاه خورشیدی منعقد کرده که حدود 50 درصد آنها به شبکه متصل شده اند. بر همین اساس این شرکت به عنوان برترین شرکت توزیع برق ایران در توسعه انرژیهای پاک و تجدیدپذیر معرفی شده است.

خراسان توان تامین 20 درصد انرژی برق کشور را از طریق توربین‌های بادی دارد

هاشم اورعی که ریاست انجمن انرژی بادی ایران را برعهده دارد، مطالعات زیادی در زمینه ظرفیتهای تولید انرژی بادی در شرق کشور و به ویژه استان خراسان داشته است. او درباره لزوم سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی بادی به دنیای اقتصاد می‌گوید: هم اکنون ظرفیت نصب شده انرژی الکتریکی کل نیروگاههای کشور 79 هزار مگاوات است که میزان مصرف پیک بار امسال 57 هزار مگاوات در تابستان بود؛ این یعنی کل نیاز برقی کشور 57 هزار مگاوات است و استان خراسان رضوی توان تامین 20 درصد این نیاز را از طریق انرژی بادی دارد و در شرق کشور 20 هزار مگاوات نیروگاه بادی با ضریب بالا می‌توان راه‌اندازی کرد. با این وجود سرمایه‌گذاری قابل توجهی در شرق کشور در حوزه انرژی بادی انجام نشده و فقط دو سرمایه‌گذاری قابل توجه در قزوین صورت گرفته است.

این استاد دانشگاه صنعتی شریف تصریح می‌کند: کل نیروی حاصل از باد در نیروگاههای کشور 200 مگاوات است و این نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این زمینه انجام نمی‌شود. در استان خراسان هم تنها دو نیروگاه بادی وجود دارد که حدود 30-40 مگاوات برق تولید می‌کنند؛ نیروگاه بینالود که به صورت خصولتی اداره می‌شود و یک توربین 1.5 مگاواتی در خواف که الان فعال نیست.

سرمایه‌گذاری انرژی بادی اعداد سنگین و چند صد میلیارد تومانی است اما قرارداد خرید تضمینی 20 ساله دارد. اورعی با بیان این مطلب می‌افزاید: این نوع انرژی سرمایه بر، درازمدت و با سوددهی بالاست اما برای سرمایه گذاری بالا، نیازمند ثبات قوانین هستیم؛ وقتی یک شبه نرخ ارز سه برابر میشود، این نوع سرمایه گذاری دیگر توجیهی ندارد و به ویژه سرمایه گذاران خارجی دیگر راغب نیستند با این نرخ ارز چنین کاری در ایران انجام دهند. از طرفی به دلیل تحریم ایران باید ریسک سیاسی کنند و هیچ بانکی هم پول ایران را نمیپذیرد، به همین دلیل سازندگان بزرگ دنیا دیگر جرات کار کردن با ایران را ندارند.

رئیس انجمن انرژی بادی ایران خاطرنشان می‌کند: دولت و وزارت نیرو کماکان به دنبال ایجاد نیروگاه حرارتی است؛ نیروگاههایی که سالانه 220 میلیارد لیتر مصرف آب داشته و 20 درصد آلودگی هوا ناشی از عملکرد آنهاست. این درحالیست که نیروگاه تجدیدپذیر مصرف آب و آلودگی زیست محیطی ندارد. بنابراین وزارت نیرو نباید اجازه ایجاد نیروگاه حرارتی را داشته باشد.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری برتر در حوزه انرژی استان خراسان (ایجاد مزرعه بادی و خورشیدی)

اما کمیسیون سرمایه‌گذاری و تامین مالی اتاق بازرگانی خراسان رضوی از سال گذشته به بررسی فرصتهای سرمایه‌گذاری در حوزه انرژیهای نو ورود کرده و در همین راستا، پروژه «مطالعه و تعیین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی و گاز خراسان رضوی» به درخواست این کمیسیون، با همراهی شرکت گاز استان و توسط تیمی تخصصی در دانشگاه صنعتي سجاد مشهد به سرپرستی دکتر علی حائریان اردکانی و دکتر ابراهیم رضایی‌نیک انجام شده است. انجام این طرح نزدیک به 8 ماه زمان برده و در نهایت مجریان این طرح مطالعاتی با استناد به بررسی‌های صورت گرفته روی تمام گزینه‌های سرمایه‌گذاری انرژی و گاز استان، سرمایه‌گذاری در دو عرصه سیستمهای خورشیدی (فتوولتائیک) و بادی (مزرعه بادی) را دارای ظرفیت‌های مطلوب‌تر و زیرساختهای مناسب‌تر در استان اعلام کردند.

هر چند به گفته مجریان این پروژه، زمانی که این طرح مطرح شد برجام پابرجا بود و امکان سرمایه گذاری خارجی در این دو حوزه انرژی وجود داشت و امروز که خروجی طرح مهیا شده، وضعیت کشور متفاوت است.

به گفته مرتضی مهاجر، کارشناس اجرایی پروژه، در این طرح مطالعاتی با تحلیل میزان تولید برق در استان خراسان (نیروگاههای دیزلی، گازی، تجدیدپذیرو ...)، تحلیل میزان استحصال گاز از پالایشگاه خانگیران، بررسی میزان تقاضا و مصرف برق و پیش‌بینی مصرف استان و نیز تحلیل میزان صادرات و واردات انرژی در خراسان رضوی، وضعیت استان در حوزه انرژی یعنی تولید و مصرف برق و گاز مستندسازی شد و در کنار تعیین متدولوژی تحقیق، مقالات داخلی و خارجی مربوط به اولویت‌بندی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی نیز بررسی شد.

مهاجر می‌گوید: برای تحقیق بیشتر در امر سرمایه‌گذاری در این حوزه، اسناد بالادستی کشور که به نوعی به سرمایه‌گذار خط می‌دهد را هم بررسی کردیم؛ در این مطالعات، سند چشم‌انداز 1404، برنامه‌های توسعه پنجم و ششم و ... مورد بررسی قرار گرفت.

کارشناس اجرایی این پروژه می‌افزاید: در نهایت مشخص شد که برای ایجاد مزرعه بادی در بینالود و برای نصب 10 دستگاه توربین 5_/1 مگاوات بادی در آن، 14,040 میلیون دلار سرمایه لازم است. این تعداد توربین بادی، 55،180 مگاوات ساعت برق در سال تولید می‌کند و بیش از 49 هزار تن کاهش گازهای آلاینده را به دنبال خواهد داشت. همچنین346,972 میلیون ریال صرفه‌جویی سالانه در مصرف سوخت به همراه دارد. ضمن اینکه نرخ بازگشت سرمایه در این طرح 27 درصد و مدت بازگشت سرمایه 4سال و 2 ماه ارزیابی شده است. نرخ خرید تضمینی دولت از مزرعه بادی با ظرفیت 50 مگاوات و کمتر برای هر کیلووات ساعت انرژی برق 4,200 ریال است.

وی با اشاره به بررسی‌های مجریان پروژه در زمینه ساخت مزرعه خورشیدی در شهر انابد استان خراسان رضوی، هزینه سرمایه‌گذاری برای ساخت این مزرعه را 46 میلیارد تومان (با نرخ 4200 تومانی دلار) و میزان انرژی تولیدی آن را سالانه 18,252 مگاوات ساعت عنوان و اضافه می‌کند: سرمایه‌گذاری و اجرای این طرح، 114,769 میلیون ریال صرفه‌جویی در مصرف برق را به همراه خواهد داشت و نرخ بازگشت سرمایه در این طرح 06_/25 درصد و مدت بازگشت سرمایه 6 سال و 2 ماه ارزیابی شده است. همچنین نرخ خرید تضمینی دولت برای هر کیلووات ساعت برق تولیدی مزرعه خورشیدی با ظرفیت 10 مگاوات و کمتر 4900 ریال است.

مهاجر خاطرنشان می‌کند: سایر گزینه‌های تولید برق مانند زمین گرمایی، پیل هیدروژنی، بخاری، گازی، نیروگاه آبی، هسته‌ای و... که از ابتدا در سبد سرمایه‌گذاری این پروژه قرار گرفتند، در نظرسنجی خبرگان اتاق بازرگانی و دانشگاهی کشور امتیازات پایینی گرفته و در نهایت حذف شدند. از جمله دلایل امتیاز پایین به این گزینه‌ها می‌توان به عدم تامین منبع اولیه و نبود پتانسیل در استان، نبود برخی اطلاعات کلیدی، نبود نرخ خرید تضمینی، مشوق دولتی و کوچک بودن مقیاس سرمایه‌گذاری با توجه به هدف پروژه اشاره کرد.

صدور مجوز ایجاد نیروگاه در استان به سقف رسیده است؟!

با توجه به شرایط جغرافیایی استان ورود به بحث انرژیهای نو به نوعی مزیت است، از طرفی برخی از شرکتهای اروپایی با توجه به فاینانسی که روی فروش تجهیزاتشان در این راستا انجام میدهند، برای ورود سرمایه گذاران ما انگیزه ایجاد میکردند و این سرمایه گذاری رونق خودش را پیدا کرد.

اما علیرغم توجیه‌پذیری فنی و مالی دیگر این پروژه‌ها در استان اجرا نمی‌شود، برای یافتن علت این موضوع به سراغ ستاره بصیری، دبیر کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی خراسان رضوی می‌رویم؛ او می‌گوید: یکی از دلایل این موضوع این است که شرکت برق دیگر مجوزی برای ایجاد نیروگاه نمی‌دهد با این توجیه که سقف مجوز در استان پر شده است؛ این درحالیست که بسیاری از مجوزهای صادر شده به مرحله پروژه اجرایی نرسیده و ما به دنبال حل این مساله‌ایم تا نشان دهیم همه مجوزها به بهره‌برداری نرسیده‌اند و لازم است مجوزهای اخذ شده که اجرایی نشده‌اند منتفی اعلام شده و مجوزهای جدیدی به افراد متقاضی در این دو حوزه داده شود.

وی با بیان اینکه خرید تضمینی برق هم موضوع بسیار مهمی است، می‌افزاید: برای توجیه اقتصادی این نوع پروژه‌ها، مشتری اصلی که شرکت برق است باید به تعهدات خود به موقع عمل کند. اما مساله اصلی در استان این است که این پروژه باید در جایی اجرا شود که به محل اتصال به شبکه نزدیک باشد در غیر اینصورت هزینه‌های خط انتقال تماما به عهده سرمایه‌گذار است و بعد از سرمایه‌گذاری، باید مالکیت این خط انتقال را به شرکت برق بدهد که این مساله توجیه‌پذیری مالی ندارد.

بصیری به بوروکراسی و سختگیری ادارات استان در صدور مجوز و انجام مراحل کار برای ایجاد نیروگاه اشاره و تاکید می‌کند: در استان خراسان به قدری موانع بر سر راه ایجاد پروژه‌های سرمایه‌گذاری زیاد است که بسیاری از پروژه‌های قبلی که نتوانستند در استان ما همه مراحل را طی کنند، امروز در برخی دیگر از استانها اجرا شده‌اند.

وی یادآور می‌شود: امیدواریم حال که به توجیه‌پذیری فنی، مالی و اقتصادی دو طرح در استان رسیده‌ایم، متقاضیان این پروژه‌ها بتوانند با مساعدت دستگاههای ذیربط مجوز بگیرند. در این بین نباید مزیت همجواری استان با کشورهایی که می‌توانند مشتری این برق تولیدی باشند را فراموش کرد.

سال 98 خاموشی بیشتری خواهیم داشت

از ابتدای تابستان امسال شاهد قطعی برق در نقاط مختلف کشور از جمله استان خراسان بودیم؛ یکی از دلایل این امر کاهش حجم آب پشت سدهای کشور و در نتیجه پایین آمدن راندمان کاری توربینهای آبی است و شاید بتوان گفت که استفاده از انرژی باید و خورشیدی برای تامین برق می‌تواند راهکار مناسبی برای جلوگیری از خاموشی در سالهای آینده باشد.

محسن شادمان، رئیس سندیکای صنعت برق خراسان رضوی می‌گوید: خاموشی‌های امسال به کم‌کاری دولت در سرمایه‌گذاری در حوزه برق، بدقولی و بدهی به پیمانکاران خود و نیروگاهها تولیدکنندگان و در مجموع کم توجهی به صنعت برق برمی‌گردد درحالیکه در سالهای گذشته کارشناسان هشدارهای لازم را دادند اما ترتیب اثر داده نشده و با توجه به رشد مصرف برق در کشور، در سال 98 شرایط سخت‌تری خواهیم داشت و خاموشی بیشتری را تجربه می‌کنیم.

وی با اشاره به سختگیری دستگاههای دولتی در صدور مجوز و دستورات برای اجرای پروژه‌های برقی در استان اظهار می‌کند: به طور مثال ما سه سال پیش احداث یک نیروگاه تولید پراکنده را در استان تعریف کردیم و بعد از سه سال پیگیری و با وجود برخورداری از دو مصوبه ستاد تسهیل و مراجعات مکرر به مقامات دولتی، در نهایت پروژه به دلیل مشکلات تامین گاز و مجوز برق اجرا نشد. در حقیقت آنقدر درگیر مجوزها شدیم که عملا طرح اجرایی نشد و از این دست پروژه‌ها در استان زیاد است و متاسفانه در جهت تسهیل روند اقدامی انجام نمی‌شود.

شادمان با بیان اینکه سرمایه‌گذار خارجی و داخلی در این زمینه زیاد است اما مجوزها به سختی داه می‌شود، اذعان می‌کند: با تغییر قیمت ارز، عمده نیروگاهها که قیمت محصولشان متاثر از نرخ ارز است و تمام طرحهایی که در حال اجراست یا قرار بوده اجرا شود از توجیه اقتصادی می‌افتد و سرمایه‌گذار هم در این زمینه حرکت نخواهد کرد.

فعالیت شرکتهای خصوصی توزیع و انتقال نیرو محدود شده است

محمدکاظم ذبیحی، دبیر انجمن صنفی شرکتهای تولید، توزیع و انتقال نیرو در خراسان رضوی نیز می‌گوید: تا قبل از افزایش نرخ دلار 30 شرکت توزیع و انتقال فعال در حوزه انرژیهای بادی و خورشیدی در استان داشتیم اما الان فعالیت آنها محدود شده است. در مجموع افرادی که امکان دسترسی کمی به برق داشته اما نیاز به انرژی دارند، تولید انرژی بادی و خورشیدی را سفارش می‌دهند اما نیروگاههای کوچکی که در حد 5 تا 20 مگاوات فعالیت می‌کردند الان تقریبا فعالیتی ندارند.

وی با بیان اینکه هم اکنون برای خرید برق قیمت ثابتی وجود ندارد، میافزاید: قراردادی که قبلا دو میلیارد تومانی بود الان به دو و نیم میلیارد تومان رسیده و یا آهن و ترانس برق از ابتدای سال تا الان افزایش قیمتی دو برابری داشته و تامین مصالح کار شرکتها بسیار دشوار است.

خرید تجهیزات نیروگاهی با ارز آزاد، توجیه اقتصادی ندارد

نیک بین، مدیر شرکت توسعه تجارت تیران که شرکتش در حوزه واردات تجهیزات نیروگاهی، نصب و راه‌اندازی آنها فعال است، درباره مشکلات شرکتهای خصوصی تولید برق می‌گوید: در پایان سال گذشته علیرغم قراردادهای شرکت توزیع برای خرید تضمینی برق و پرداخت هزینه گاز، گاز نیروگاهها با اخطار قطع شد و برخی از نیروگاهها تا چندین ماه خاموشی داشتند و نتوانستند فعالیت کنند. البته با نامه وزیر نیرو گاز وصل شده اما معلوم نیست تا کی وصل است و یا دوباره قطع می‌شود یا خیر.

وی ادامه می‌دهد: در خرید تجهیزات نیروگاهی نیز که شامل ارز دولتی می‌شده از اردیبهشت ماه تاکنون کسی موفق به دریافت تجهیزات با این رقم نشده و خرید تجهیزات با ارز آزاد توجیه ندارد چون سرمایه‌ای که قرار بوده 3ونیم ساله برگردد به این شکل 5-6 ساله برمی‌گردد.

سرمایه‌گذاری نیازمند تثبیت اقتصادی است

با این تفاسیر و براساس آنچه از سوی کارشناسان امر مطرح شد، امروز سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی بادی وخورشیدی در استان جواب نمی‌دهد مگر اینکه تثبیت اقتصادی رخ بدهد و با اینکه مشوقهای دولتی مثل خرید تضمینی برای نیروگاههای بادی 2 برابر و برای خورشیدی تقریبا 7 برابر قیمتی است که به نیروگاههای گازسوز پرداخت می‌شود، اما چون تضمین پرداختها ضعیف است و پیمانکاران نگران این موضوع‌اند، لازم است مشوقها ضمانت اجرایی قوی‌تری داشته باشند.

البته در این میان، برخی از کارشناسان معتقدند سرمایه‌گذاری و یارانه‌هایی که دولت در حوزه انرژی‌های نو می‌دهد به لحاظ اقتصادی برای کشوری که دارای منابع عظیم نفت و گاز بوده و دومین دارنده گاز جهان و پنجمین کشور نفت‌خیز است، به صرفه نیست. آنها معتقدند کشوری که دومین دارنده گاز جهان است نباید 700 تا 800 میلیون دلار برای انرژی خورشیدی سرمایه‌گذاری کند. از طرفی نمی‌توان بعد زیست محیطی این موضوع را نادیده گرفت. جهان به سمت گرمتر شدن رفته و موضوع تغییر اقلیم مطرح است و مهمترین توجیه در ورود به موضوع انرژیهای خورشیدی و بادی همین تغییر اقلیم است.

تولید انرژیهای خورشیدی در گذشته مقرون به صرفه نبود اما اکنون وضعیت کمی بهتر شده و برخی از کارشناسان مخالف ورود ایران به موضوع انرژیهای نو معتقدند در آینده صفحات خورشیدی باید برداشته شود و از تکنولوژیهای جدیدی که می‌آید استفاده کنیم بنابراین در پایان فاینانس ارزش نیروگاه خورشیدی به دلیل قدیمی شدن تکنولوژی‌اش به صفر می‌رسد و این موضوع در وضعیت اقتصادی کشور ما به صرفه نیست.