راهکار رونق اقتصاد تئاتر مشهد

هرچند تئاتر مشهد این ظرفیت را دارد که هرشب سالنهای نمایش درآن پرفروغ باشد اما در ماه‌ها و مناسبتهای مذهبی عملا بازار تئاتر مشهد رونقی ندارد. طی تحقیقات میدانی دنیای اقتصاد از وضعیت اقتصادی تئاتر مشهد مشخص شد که صفر تا صد هزینه‌های یک نمایش و همچنین فروش آن به عوامل بسیاری مثل سالن نمایش، سلیقه تهیه کننده، کلاس کار بازیگران و ... بستگی دارد. چند تن از تهیه‌کنندگان فعال تئاتر در مشهد در توضیح این موضوع به دنیای اقتصاد می‌گویند: هزینه کردن برای یک نمایش مانند ساختن یک ساختمان است که کارفرما می‌تواند با به کار بردن مواد اولیه گوناگون قیمت تمام شده را تغییر دهد. پس نمی‌توان معیار مشخصی برای هزینه‌های یک نمایش در نظرگرفت.

 اما اینگونه می‌توان گفت که برای به روی پرده بردن هر نمایش در مشهد حداقل 5میلیون تومان باید هزینه کرد. در مشهد بیشترین هزینه‌ای که برای یک نمایش صرف شده است تا کنون چیزی بالغ بر 150 میلیون بوده اما در واقع اکثر تئاترهای مشهد بین 5 تا 25 میلیون تومان هزینه می‌برند.

از طرفی این هزینه ها باید از طریق فروش بلیت تامین شود، بر همین اساس هزینه بلیت هر نمایش متفاوت و از 15 هزارتومان تا 80 هزار تومان (نمایش‌هایی که از تهران به مشهد می‌آیند) متفاوت است.

نحوه توزیع درآمد یک نمایش نیز از قانون واحدی پیروی نمی‌کند. سهم گیشه بین 5 تا 15 درصد بسته به نوع نمایش در نوسان است. سهم عوامل نمایش نیز کاملا توافقی است. مثلا بازیگری مثل بهاره رهنما برای بازی در نمایشی در مشهد 80 میلیون تومان دریافت می‌کند و بازیگری که نام و نشانی ندارد حاضر است برای بازی در یک نقش هیچ دستمزدی دریافت نکند و بعضا مشاهده شده که هزینه‌های بخشی از کار را هم به‌عهده گرفته است.

صرف حضور هنرمندان و تماشاگران حرفه‌ای، چراغ صحنة نمایش در این شهر روشن مانده است، اما چرخ تئاتر مشهد به واسطة مشکلات ازهمگسیخته اقتصادی و عدم برنامه و قانون مشخص، به‌کندی می‌چرخد. برآن شدیم تا در جست‌وجوی ارائة راهکاری برای حل این معضل، نظر کارشناسان و اهالی تئاتر را جویا شویم. آنچه همگی برآن اتفاق نظر دارند، عرض اندام شهرداری به‌عنوان متولی اقتصادی تئاتر در شهر و توجه به مسئله آموزش به‌صورت اصولی و آکادمیک است. قطعا زمانیکه یک ارگان مسئول به پای کار بیاید و از آن طرف به واسطه آموزش نگاه‌ها به تئاتر حرفه‌ای تر شود، اوضاع اقتصادی این هنر ریشه‌دار در شهرمان بهتر از پیش خواهد شد.

تئاتر مشهد، هنرمندان و تماشاگران خوبی دارد

پدر تئاتر خراسان در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد با تاکید بر اینکه تئاتر مشهد تا آنجاییکه در ارتباط با هنرمندان است، چیزی کم‌وکسر ندارد و می‌توان گفت هنرمندان به‌خوبی همة توانشان را به کار بسته‌اند و نتیجتا روزبه‌روز بر رونق تئاتر مشهد افزوده شده است، تصریح می‌کند: از نظر شور، حرارت و استقبال تماشاگران تئاتر نیز وضعیت مشهد خوب است؛ اما وضعیت اقتصادی تئاتر این شهر خوب نیست و هنرمندان از این بابت رنج می‌برند.

محمدعلی لطفی می‌گوید: من و همکارانم در زمان‌های دیدار با مسئولان، همواره مشکلات اقتصادی تئاتر را مطرح می‌کنیم، اما نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود. چندی پیش یکی از افراد شاخص تئاتر مشهد با من تماس گرفت و گفت برای تهیة شیرخشک فرزندم دچار مشکل شده‌ام.

وی با بیان این مهم که شهرداری در همة امور مربوط به شهر صاحب اختیار است، همة مسائل شهر هم به شهرداری مربوط می‌شود؛ برای سروسامان گرفتن وضعیت اقتصادی تئاتر مشهد، دو راهکار پیشنهاد می‌کند: نخست اینکه شورای عالی هنر و تئاتر به ریاست استاندار برگزار شود و دبیران این شورا را شهردار، رئیس آموزش پرورش و مدیرکل اداره ارشاد و تمام کسانیکه می‌توانند در تئاتر صاحب‌نظر باشند تشکیل دهند و متولی اقتصادی تئاتر باشند. پیشنهاد دوم او ایجاد دانشکده تئاتر یا تعریف واحد درسی هنرهای دراماتیک در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی است، پدر تئاتر مشهد با تاکید بر اهمیت آموزش اصولی تئاتر، یکی از راهکارهای رونق این هنر را توجه به آموزش می‌داند.

این استاد پیشکسوت از مورد استفاده قرار نگرفتن سالن‌های نمایشی که در اختیار سازمان‌ها یا ارگان‌های خاصی است انتقاد می‌کند و می‌گوید: تئاتر در مشهد اشتغال زا هست ولی درآمدزا نیست. از نظر اخلاقی وقتی کاری روی صحنه می‌رود، در یک زندان بسته می‌شود، چراکه صحنه درس اخلاق با چاشنی هنر است.

وی ادامه می‌دهد: متاسفانه تئاتر یک هنر پرخرج است. در همه جای دنیا نیز دولت به‌صورت مستقیم تئاتر را حمایت می‌کند. اما در کشور ما اینگونه نیست، اگر یک گروه هنری در خارج از مرزها افتخار آفرینی کند هیچگونه حمایت مالی از سمت دولت نمی‌شود.

لطفی در خصوص افزایش تعداد گروههای نمایش نیز خاطرنشان می‌کند: گروه‌ها باید غربالگری شوند، هرچند اکثر گروه‌ها اندیشه و فکری پشت کارشان است و برای تظاهر و خودنمایی به‌روی صحنه نیامدند.

شهرداری، متولی اقتصادی تئاتر در شهرهای مدرن

رئیس سابق و عضو انجمن نمایش خراسان رضوی با بیان اینکه اقتصاد تئاتر توسط ما هنرمندان ایجاد می‌شود، می‌گوید: در حال حاضر قدرت مالی انجمن نمایش ما از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان هم بیشتر است.

سید جواد اشکذری تصریح می‌کند: متولی اقتصادی تئاتر در شهرهای پیشرفتة جهان، شهرداری است نه وزارت فرهنگ و هنر، به‌اعتقاد من یکی از دلایل پیشرفت و رشد تئاتر کشورهای توسعه‌یافته نیز همین است.

 وی ادامه می‌دهد: اگر تئاتر بخواهد حمایت شود باید نهادی مثل شهرداری که هم مردم نهاد است و هم ثروت کافی دارد آن را مدیریت و حمایت کند. اما متاسفانه اکنون در کشور ما نهادی که از همه کم‌پول‌تر است متولی تئاتر است، برای همین تئاتر و هنر ما رونق ندارد.

اشکذری با بیان اینکه ایجاد خانه هنرمندان در پروسه بهره برداری است و نیز مدتی است شهرداری در حال تدوین شوه‌نامه‌ای برای حمایت مالی از تئاتر شهرمان است؛ می‌گوید: الان هم اینگونه نیست که تئاتر حمایت تبلیغاتی نشود، بیلبوردها کمرنگ شده اما قرار است زین‌پس این حمایت بر اساس شیوه‌نامة اصولی صورت گیرد. 

سه ضلع پیشرفت و رونق اقتصادی تئاتر

این کارگردان و نویسندة تئاتر معتقد است: تئاتر هنر اقتصادی است، چون نیروی انسانی بلقوة بسیاری دارد، تئاتر مشهد قطب دوم تئاتر کشور است؛ اجراهای فرامرزی دارد و مجموعا پتانسیل بالایی برای اقتصادی شدن و درآمدزا بودن دارد.

 وی از هنرمندان، تماشاگران و مسئولان به‌عنوان سه ضلع پیشرفت و رونق اقتصادی تئاتر یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: خط اتصال هنرمندان و تماشاگران مدیران هستند که با برنامه ریزی و فراهم آوردن امکانات سخت‌افزاری مناسب می‌توانند در این وادی تعیین‌کننده باشند.

اشکذری با تاکید بر لزوم استمرار و بقای نمایش‌های روی صحنه می‌گوید: وقتی به چرخه تولید و تقاضای تئاتر نگاه کنیم، هنرمند اگر کیفیت کالایی که ارائه می‌کند خوب باشد مشتری خود را دارد. ذات تئاتر مشهد با کیفیت است. اهالی تئاتر جسور هستند و مستمر کار می‌کنند. اگر چراغ تئاتر مشهد ده روز خاموش باشد تماشاگر خود را از دست می‌دهد. در هیچ شهر ایران مثل مشهد تماشاچی فرهنگ تماشا را ندارد.

اشکذری در خصوص نحوة فعالیت گروه‌های نمایش در مشهد نیز توضیح می‌دهد: استمرار تولید در تئاتر نشان می‌دهد این هنر اشتغال‌زایی داشته. اما این دلیل نمی‌شود که منکر لزوم حمایت دولتی شویم. ما 41 گروه ثبت شده داریم که هرکدام می‌توانند یک بنگاه اقتصادی باشند. باید تقاضای مردم را به سمتی ببریم که آثار تولیدی در همة زمینه‌ها و براساس تمامی ذائقه‌ها باشد. گروههای نمایش ما تشکیلات درستی ندارند، ما کم‌کم باید کارها را به خود گروه‌ها واگذار کنیم و هرکسی حوزه فعالیتش مشخص شود. گروه‌ها باید هدفمند و طبق آیین نامة اجرایی داخلی خاص خودشان و بر اساس خط فکر خود، کار کنند. 

نحوة توزیع درآمد بین عوامل نمایش، یکی از مشکلات تئاتر مشهد است

عضو هیات رئیسة انجمن نمایش استان در بخش دیگری از سخنان خود می‌گوید: نحوة توزیع درآمد بین عوامل نمایش، یکی از مشکلات تئاتر مشهد است، ما در انجمن نمایش تلاش کردیم کانون‌های تخصصی راه بیندازیم تا فعالان هر حوزه یک نمایش در کانون تخصصی خود قرارداد ببندند. مشکل ما این است که 90 درصد فعالان تئاتر قرارداد نمی‌بندند. باید این اوضاع سروسامان یابد و قراردادها درست شود؛ یک وکیل هم بر قراردادها نظارت داشته باشد تا مشکل حقوقی پیش نیاید. 

مشهد پس از تهران بهترین اجراکننده تئاتر در کشور است

سرپرست گروه تئاتر باران نیز در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد می‌گوید: مشهد پس از تهران بهترین اجرا کننده تئاتر در کشور است. حمید کیانیان با بیان اینکه این اتفاق خودجوش است و هیچ ارگانی به اهالی نمایش کمک نمی‌کند، می‌گوید: شهرداری باید تئاتر شهری در خور مردم این شهر ایجاد کند که گویا اقداماتی هم انجام شده است. آستان قدس هم می‌تواند در این زمینه موثر باشد.

وی با بیان این مهم که در تمام دنیا شهرهای بزرگ با تئاتر شهرشان شناخته می‌شوند، تاکید می‌کند: ماندگاری شورای شهر و شهرداری فعلی وابسته به فرهنگی است که ایجاد می‌کنند. فرهنگ چیزی است که سال‌ها و نسل‌ها در اذهان مردم باقی می‌ماند و این فرهنگسازی جز با هنر امکان پذیر نیست.

این کارگردان تئاتر تصریح می‌کند: اگر این اتفاق بی‌افتد به اقتصاد شهر کمک می‌شود و جوانان زیادی شاغل می‌شوند. حمید کیانیان می‌گوید: درصد زیادی از دانشجویان هنر در سطح کشور خراسانی هستند، خیلی از بزرگان سینما و تئاتر مشهدی هستند. برادرم (رضا کیانیان) می‌گوید:« اگر موقعیت کاری برای من در مشهد فراهم باشد چرا باید در تهران بمانم؟» اگردر مشهد یک شهرک سینمایی ساخته شود به اقتصاد شهر کمک شایانی خواهد شد. چون هر فیلمی که ساخته می‌شود حداقل یک میلیارد تومان هزینه دارد. وی ادامه می‎دهد: اگر شرایط کار در مشهد مهیا باشد قطعا خیلی از هنرمندان برای کاهش هزینه‌هایشان، به مشهد می‌آیند.

هنرمند باید تمام هوش و حواسش به کارش باشد و صرفا کار هنری انجام دهد. من به یاد دارم یکی از گریمورهای سرشناس کشور، بنایی هم می‌کرد؛ متاسفانه چون متولی درستی برای هنر در سطح مشهد وجود ندارد و هرکسی در حوزه خودش مستقل کار ‌می‌کند یکسری رانت خواری به وجود آمده است. عده‌ای تحت عنوان تهیه‌کننده کارها را می‌خرند و پس از اتمام نمایش، به سایر دست اندرکاران پولی نمی‌رسد. این یکی از معضلات تئاتر مشهد است، تهیه کننده بر چه اساسی انتخاب می‌شود؟ صرف اینکه پول دارد؟ بدون اینکه درک درستی از تئاتر داشته باشد؟

همانگونه که تهیه‌کنندگان سینما انجمن و دانش اقتصاد سینما دارند، در تئاتر مشهد هم باید این اتفاق بی‌افتد. اما متاسفانه تاکنون ارتباط، به‌جای قانون حاکم بوده است.

وی با انتقاد از تشکیل نشدن خانه هنرمندان پس از گذشت 8 ماه از روی کار آمدن شهرداری فعلی، می‌گوید: شهرداری با بودجه هایی که دارد می‌تواند شهر را منقلب کند. هرچند باید از شهرداری تشکر کرد که فضای هنری مشهد به نسبت گذشته فرق قابل توجهی کرده و بهتر شده است اما بازهم ناکافی است.

کیانیان در ادامه سخنان خود به حرفه‌ای نبودن مقوله آموزش در مشهد اشاره و تصریح می‌کند: استعدادها به خاطر ناآگاهی مدرسان نابلد کور می‌شود و هیچ کس هم نیست که جلوی این اتفاق را بگیرد. مثلا در تهران بنیاد تئاتر کودک وجود دارد که سکان آن را بزرگان تئاتر کشور در دست دارند و هرکسی بخواهد تئاتر کودک کار کند باید از این فیلتر بگذرد؛ امادر مشهد علی‌رغم اینکه سالهاست بنیاد تئاتر کودک در تهران اعلام آمادگی کرده که به مشهد در این زمینه کمک می‌کند، اما این اتفاق نمی‌افتد و ما آموزش اصولی تئاتر نداریم.

اقتصاد تئاتر وابسته به تبلیغات

کارگردان گروه تئاتر کربن نیز در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد همچون سایر همکاران خود تاکید می‌کند: همه جای دنیا شهرداری‌ها حامی اصلی تئاتر هستند و در اختیار قرار دادن فضاهای مناسب تبلیغاتی، فرهنگسراها به اهالی تئاتر، بزرگترین حمایت اقتصادی از این هنر است.

 عبدلله برجسته ادامه می‌دهد: در دنیای امروز هنر نقش تبلیغات بسیار جدی است و می‌تواند به اقتصاد تئاتر کمک کند. اما متاسفانه مدتی است تئاترهای روی صحنه با استقبال آنچنانی مواجه نمی‌شوند، برای آنکه ما ابزار مناسبی برای تبلیغ نداریم. تبلیغات بسیار حائز اهمیت است و تاثیر مستقیمی بر اقتصاد تئاتر دارد.

وی با بیان این نکته که شورای شهر جدید تقریبا فرهنگی است، دربارة مشکلات فعلی اهالی تئاتر در حوزة تبلغات شهری می‌گوید: اگر همان ابتدای کار نگاه تخصصی به این جریان می‌شد و جریان کار منطقی پیش می‌رفت، این اتفاق نمی‌افتاد که زمانی همه تئاترها بیلبورد داشته باشند و بعد از مدتی نداشته باشند.

برجسته معتقد است، تئاتر مشهد به‌نسبت ده سال گذشته از نظر جذب مخاطب و اشتغال‌زایی خیلی پیشرفت کرده و شاهد نمایش‌هایی بودیم که بالای 200 میلیون تومان فروش داشته است، اما علی‌رغم این موضوع، دستمزد بازیگران شاید صرفا درحد پول تو جیبی باشد و بازیگران تئاتر نمی‌توانند به این هنر به‌عنوان یک شغل ثابت و درآمدزا نگاه کنند.

وی با بیان اینکه تئاتر شغل ثابت،  قابل‌پیش بینی و مطمئنی نیست، می‌گوید: اکنون اعضای انجمن نمایش باید درگیر مسائل کلان شوند و پل ارتباطی هنرمندان با مسئولان باشند تا تعاملات سازنده‎ای اتفاق بی‎افتد.