گام بلند اتاق بازرگانی در شناخت بازارهای هدف

وظایف دفتر تحقیقات بازار و مشاوره تجاری در دو بخش تعریف شده است؛ در حوزه مشاوره تجاری، فعالان اقتصادی و کسانی که به دنبال صادرات بوده و یا در حال صادرات هستند و قصد ورود به بازارهای دیگری دارند، با مراجعه به این دفتر، مشاوره‌هایی درباره بازار هدف صادراتی خود دریافت می‌کنند. در واقع، گزارشی درباره اینکه آن کالا در حال حاضر از ایران به کجا صادر می‌شود، چه کشورهایی در بازار مورد نظر فعالند، تعرفه ورود کالا برای ایران و رقبا چقدر است و در مجموع نمایی کلی از بازاری که قصد ورود به آن را دارند، به صورت مکتوب به مراجعه‌کننده ارائه می‌شود.

سالهای گذشته اتاق بازرگانی ایران از فعالان اقتصادی نظرسنجی کرد و مشخص شد یکی از مهمترین دغدغه‏های فعالان بخش خصوصی، عدم شناخت کافی از بازارهای هدف موجود است و این عدم شناخت کافی به ویژه درباره کشورهایی که از ما دورترند، بیشتر صدق می‌کند؛ اما هدف دفتر تحقیقات بازار اتاق بازرگانی این است که شناختی از این بازارها برای فعالان اقتصادی ایجاد کند؛ این شناختها می‌تواند در قالب گزارشهای مدیریتی و یا مطالعه روی کشورها و تهیه گزارش‌هایی باشد که در نهایت تبدیل به یک کتاب می‌شود؛ نمونه این شناسایی مکتوب بازارها، کتابی درباره قزاقستان است که با تحقیق و مطالعه درباره اندازه بازار این کشور، الگوهای مصرف و فرصتهای تجاری و سرمایه‏گذاری موجود در آن به چاپ رسیده است و قرار است در مرحله بعد مطالعه بر روی کشورهای هند و روسیه نیز به طور دقیقی صورت بگیرد.

تنها یک درصد از صادرات خراسان رضوی هایتک و دارای تکنولوژی بالاست

برای جویا شدن از چند و چون فعالیت دفتر تحقیقات بازار و مشاوره تجاری اتاق بازرگانی خراسان رضوی به سراغ یاسر مهرآور، مدیر این دفتر رفتیم.

ابتدای شکل‌گیری دفتر تحقیقات بازار اتاق بازرگانی، وظیفه تدوین برنامه کمی توسعه صادرات استان در سالهای برنامه ششم توسعه کشور، از سوی کارگروه توسعه صادرات خراسان رضوی به اتاق بازرگانی مشهد و در نهایت به این دفتر محول شد؛ مهرآور در اینباره می‌گوید: براساس مطالعات و تحقیقات ما در تدوین این برنامه، یک درصد صادرات کشور هایتک، 33 درصد دارای تکنولوژی متوسط به بالا، 40 درصد تکنولوژی متوسط به پایین، 11 درصد تکنولوژی پایین و 15 درصد صادرات غیرصنعتی هستند. در استان خراسان رضوی نیز وضعیت تقریبا همینگونه است و تنها یک درصد صادرات استان از تکنولوژی بالا برخوردار بوده و هایتک هستند، 14 درصد دارای تکنولوژی متوسط به بالا، 29 درصد متوسط به پایین و 30 درصد تکنولوژی پایین هستند و 26 درصد از کالاهای صادراتی استان غیرصنعتی‌اند.

وی ارزش پایین هر تن کالای صادراتی را به عنوان یکی دیگر از ضعفهای صادراتی کشور نام برده و اظهار می‌کند: براساس بررسی‌های ما، از کل صادرات کشور در 87 درصد کالاها، ارزش هر تن زیر 5 هزار دلار است که البته از این میزان کالا، 62 درصد زیر هزار دلار ارزش دارد و در مجموع می‎‌توان گفت حدود 70 درصد صادرات کشور زیر هزار دلار ارزش دارد و به همین دلیل متوسط ارزش هر تن کالای صادراتی کشور بین 300 تا 400 دلار است و هدف ما این است که با شناسایی بازارهای هدف جدید و محصولات جدید این شاخص را ارتقا دهیم.

مدیر دفتر تحقیقات بازار و مشاوره تجاری اتاق بازرگانی خراسان رضوی با اشاره به بررسی تنوع محصولات صارداتی ایران با دیگر کشورها، تصریح می‌کند: سهم نخستین کشور هدف صادراتی از محصولات ما 20 درصد، 4 کشور نخست 58 درصد و 8 کشور ابتدایی 79 درصد است و  این در حالی است که سهم 8 کشور ابتدایی در صادرات ترکیه فقط 45 درصد سهم دارند و این سهم برای کشور چین 54 درصد است. چین نخستین کشور هدف صادراتی ایران و افغانستان اولین کشور هدف صادراتی استان خراسان رضوی است. این رقمها نشان می‌دهد که ریسک سبد صادراتی کشور بسیار بالاست و هر اتفاقی که در این 8 کشور رخ بدهد، در صادرات ما اثرگذاری زیادی خواهد داشت. ما در دفتر تحقیقات بازار به دنبال کمک به بهبود این شاخصها در زمینه بازارهای جدید، نیازهای مصرفی‌شان و انطباق نیازهای آنها با ظرفیتهای صادراتی استان و کشور هستیم تا بتوانیم پیشنهاداتی برای ورود به این بازارها ارائه بدهیم.

وی می‌افزاید: بیشتر اطلاعات ما به صورت میدانی جمع‌آوری می‌شود؛ بخشی از طریق مصاحبه با فعالان اقتصادی در کشورهای هدف صادراتی و بخشی با مطالعات بر روی کشورها و اطلاعات پایه‌ای از طریق گمرک و مرکز تجارت بین‌المللی و... که جمع شده و تبدیل به گزارشی می‌شود و در اختیار جامعه هدفمان قرار می‌گیرد.

لزوم تمرکز بر بازار کشورهای اطراف در دوره تحریم

مهرآور در پاسخ به این سوال که با توجه به نزدیک شدن به موعد تحریمهای آبان ماه، آیا دفتر تحقیقات بازار برنامه ویژه‌ای برای شناخت بازارهای جدید دارد، می‌گوید: قطعا تحریمها آثار منفی در صادرات کشور خواهد گذاشت؛ در حال حاضر با توجه به جهش خیره‌کننده‌ای که در قیمت دلار داریم، صادرات توجیه‌پذیر است و از همین‌رو، صادرات استان در 5 ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته 20 درصد رشد داشته است ولی اگر تجربه تحریمها و جهش ارزی سالهای 90 و 91 را به یاد بیاوریم، خواهیم دید که گسترش صادرات در ماههای آینده پایدار نخواهد بود؛ در واقع، وقتی بنگاه‌ها مواد اولیه را با قیمت بالاتری خریداری کنند، هزینه تولیدشان بالا می‌رود و در نتیجه قیمت تمام شده کالا افزایش می‌یابد و آن وقت صادرات تا این حد توجیه ندارد. اما به نظر می‌رسد در این شرایط بهتر است تمرکزمان بیشتر روی کشورهای اطرافمان باشد.

وی ادامه می‌دهد: حدود 60 درصد صادرات ما از طریق راههای دریایی صورت می‌گیرد و شاید با تحریمها نتوانیم از طریق کشتی صادرات زیادی داشته باشیم و از طرفی نباید خیلی امیدوار باشیم که به مسافتهای دور صادرات کنیم. ما باید بیشتر روی بازارهای عراق، افغانستان، آسیای میانه، روسیه، ترکیه، هند و پاکستان و دیگر کشورهای همسایه تمرکز کنیم تا حداقل در حمل و نقل کالا و انتقال پول با مشکلات کمتری روبه رو شویم. بنابراین قرار است شناسایی بازارها را به بازارهای اطراف متمرکز کنیم و به همین دلیل بعد از انتشار کتاب قزاقستان، به دنبال این هستیم که روی کشورهای هند و روسیه چنین تحقیقاتی را انجام دهیم و تلاشمان این است که تا پایان سال تهیه دو کتاب دیگر مربوط به این کشورها صورت بگیرد. 

رئیس دفتر تحقیقات بازار و مشاوره تجاری اتاق بازرگانی استان درباره دلیل انتخاب قزاقستان به عنوان نخستین کشور برای مطالعات اساسی و پایه‌ای این مرکز، بیان می‌کند: مطالعه بر روی قزاقستان را سال گذشته استارت زدیم؛ در آن زمان شرایط تجارت ما با ازبکستان در این حد فراهم نبود اما قزاقستان دارای شاخص های مهمی بود که می‌توانست ما را به بهتر شدن وضعیت در تنوع مقاصد صادراتی مان نزدیک کند. همچنین با توجه به جمیعت و سطح درآمد سرانه و تولید ملی این کشور به این نتیجه رسیدیم که بهترین و قدرتمندترین کشور از این نظر در آسیای میانه است که به اندازه کافی به آن توجه نشده است. ما در کتاب قزاقستان، اقتصاد کلان این کشور و الگوی مصرفی مردم قزاقستان در موارد مختلف را بررسی کردیم که به نظر می‌رسد در بخش الگوهای مصرفی، ایده‌های خوبی در زمینه تولید و تجارت و صادرات به فعالان اقتصادی منتقل شود.

وی خاطرنشان می‌کند: همچنین در 20 گروه کالایی به تفکیک، ظرفیت‌های مصرفی این کشور مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در زمینه نحوه انتقال پول، ذهنیت قزاقها نسبت به ایران و درآمد سرانه استانهای مختلف قزاقستان بررسیهای لازم را انجام دادیم. در بخش دیگری نیز بر مبنای تمامی کدهای HS گمرکی، مشخص کردیم که میزان واردات این کشور از جهان و ایران در هر کد به چه میزان است و تعرفه های ورود کالا برای ایران در هر کد کالا با سه رقیب اول در بازار قزاقستان مقایسه شده است.

هوشمندی رقبای ایران در بازارهای هدف

مهرآور با اشاره به هوشمندی کشورهای رقیب تجاری ایران در بازارهای هدف، می‌گوید: ترکیه یکی از این کشورهاست؛ هر جا محصول ایرانی وجود دارد، محصول ترکیه نیز با کیفیت مطلوب وجود دارد. اما یکی از وظایف اتاق بازرگانی به عنوان پارلمان بخش خصوصی، کمک به فعالان اقتصادی برای حضور در بازارهای هدف صادراتی است و قرار شده در 5 نقطه دنیا مراکز تجاری راه‌اندازی کند تا بتواند از طریق بررسی بازار فرصتها را در اختیار فعالان اقتصادی قرار دهد و این موضوع در دست مطالعه است. در این راستا، کاری که اکنون انجام می‌شود، بحث راه‌اندازی یک پایگاه تجاری در استان آستارا خان روسیه است تا بتوانیم کالاهای صادارتی و مزیت‌دار استانهای کشور را در آن به نمایش بگذاریم و بازاریابی کنیم. بخشی از امور مربوط به این مرکز تجاری به اتاق مشهد واگذار شده و اتاق از طریق اتحادیه صادرکنندگان پیگیر فعال سازی این مرکز در استان آستارا خان است. البته نباید فراموش کنیم که در فضای کنونی صادرات کردن کار بسیار سختی است و بخش خصوصی نیازمند حمایت جدی از سوی دولت و دستگاه‌های متولی حوزه تجارت است.

وی با اشاره به مشاوره تجاری به عنوان یکی دیگر از ارکان فعالیت دفتر تحقیقات بازار اتاق بازرگانی ابراز می‌کند: دو روز در هفته مشاوره‌های تجاری را به صورت حضوری به دارندگان کارت بازرگانی ارائه می‌دهیم و در صورت نیاز، گزارش مکتوبی از سوالات فرد متقاضی تهیه می‌کنیم و در اختیارش قرار می‌دهیم. در دو سال و نیم گذشته بالغ بر 300 مراجعه‌ حضوری داشتیم و حدود 170 گزارش مکتوب در رابطه با کالا و کشوری خاص برای درخواست‌کنندگان ارسال کردیم. این خدمات به صورت رایگان به دارندگان کارت بازرگانی داده می‌شود.

تحلیل ظرفیت تجارت با استان‌های مختلف روسیه

رئیس دفتر تحقیقات بازار و مشاوره تجاری اتاق بازرگانی از تجزیه و تحلیل استان‌های روسیه به عنوان یکی از برنامه‌های کنونی این دفتر نام برده و می‌گوید: 600 قلم کالای مزیت‌دار و پتانسیل‌دار صنعتی کشور را بررسی کردیم که ارزش دلاری صادرات آنها حدود 94 درصد کل صادرات کشور است و در کنار آن واردات استان‌های روسیه را استخراج کردیم، سپس این دو را با یکدیگر انطباق دادیم و مشخص کردیم کدام کالاها امکان توسعه صادرات به هر کدام از استان‌های روسیه را دارد. این مطالعات در بحث اعزام هیاتهای تجاری و حضور در نمایشگاه‌ها و مذاکره با طرف روس در زمینه تعرفه‌های گمرکی می‌تواند کمک قابل توجهی باشد.

وی به تهیه کتاب ظرفیتهای بازار هندوستان و روسیه به عنوان یکی از برنامه‌های این دفتر تا پایان امسال اشاره و اظهار می‌کند: شناسایی فرصتهای وارداتی در استانهای مختلف روسیه از مهمترین برنامه‌های ماست که در قدم اول مسکو، تاتارستان، سن‌پترزبورگ و آستاراخان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

مهرآور با اشاره به همکاری نزدیک این دفتر با کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی استان و اتحادیه صادرکنندگان، می‌افزاید: با هدف دسته‌بندی مسائل و مشکلات حوزه صادرات و انتقال تجارب تجار به نسل جوان، مصاحبه‌هایی با صادرکنندگان نمونه استانی و ملی در استان خواهیم داشت و نتایج آن در قالب کتاب منتشر خواهد شد.

مهرآور یادآور می‌شود: یکی دیگر از اقدامات مهم کمیسیون تجارت که ما هم در آن همکاری داریم؛ بررسی قیمت تمام شده و بازارهای هدف برخی کالاهای مزیت‌دار صادراتی استان است که در قدم اول، این بررسی‌ها بر روی کالای زعفران تقریبا انجام شده و سپس کالاهای دیگر نیز را در دستور کار قرار خواهد گرفت.

وی می‌گوید: زمانی که بحث مشهد 2017 مطرح بود، وظیفه‌ای به اتاق بازرگانی برای ایجاد پایگاه اطلاعات اقتصادی تجاری  کشورهای اسلامی محول شد؛ ما در فاز اول نه فقط کشورهای اسلامی بلکه تعدادی کشور دیگر را نیز بررسی و این پایگاه اطلاعات تجاری- اقتصادی را راه‌اندازی کردیم. فاز دوم این پروژه امسال انجام خواهد شد تا فعالان اقتصادی بتوانند از اطلاعات این پایگاه تجاری استفاده کنند. در کنار این، تهیه گزارشهای تحلیلی و مدیریتی که از وظایف روتین دفتر تحقیقات بازار است نیز انجام خواهد گرفت.