ضرورت توجه به بیمه محصولات کشاورزی

 فعاليت هاي توليدي بخش کشاورزي از آن دسته فعاليت هايي هستند که بنا به ويژگي هاي خاص خود در شرايط طبيعي و غيرقابل پيش بيني و پيشگيري جوي انجام مي شوند و بنابراين با وجود مديريت توليد، کماکان خطر آسيب پذيري به توليد محصولات در ضريب بالايي از ناامني قرار دارد. بنابراين ضرورت بهره مندي از خدمات بيمه به عنوان يک اصل در بخش کشاورزي کشور در زمينه توليد محصولات کشاورزي مورد توجه است. از طرفي با توجه به شرايط طبيعي و اقتصادي کشور، مخاطراتي که سرمايه گذاري در بخش کشاورزي را تهديد مي کند بسيار جدي است. امروزه با مطرح شدن توسعه پايدار در تمامي زمينه ها بخصوص در زمينه کشاورزي پايدار، بايد مخاطرات فعاليتهاي کشاورزي را به حداقل رسانده و زمينه توليد مداوم و با کيفيت محصولات توليدي آن را فراهم کند. اين موضوع با توجه به تامين امنيت غذايي خانوارها و ايجاد استقلال اقتصادي و همچنين حفظ روستاها به عنوان مرکز اصلي توليدات کشاورزي از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. ریسک عنصری گریزناپذیر ولی قابل مدیریت در کشاورزی است. بیمه کشاورزی از جمله برنامه‌های موثر مدیریت ریسک است. اما طرح‌های سنتی بیمه محصولات کشاورزی مشکلاتی همچون هزینه‌ اجرایی بالا، چالش ناشی از اطلاعات نامتقارن یعنی، انتخاب نامساعد و مخاطرات اخلاقی را دارند.

یکی از سیاستهای مهم در مدیریت ریسک، بیمه محصولات کشاورزی است. قانون بیمه محصولات کشاورزی در سال 1362 با هدف انجام بیمه محصولات کشاورزی، دام و طیور در مقابل خسارتهای ناشی از رویدادهای طبیعی و قهری برای دستیابی به هدفها و سیاستهای بخش کشاورزی تصویب و ابلاغ شد. در سال 1363 بیمه محصولات کشاورزی با دو محصول پنبه و چغندرقند آغاز و هم اکنون به بیش از 153 مورد بیمه ای رسیده است. براساس آمار و اطلاعات ارائه شده از جانب سازمان بیمه محصولات کشاورزی، توازن منطقی بین حق بیمه دریافتی و غرامت پرداختی وجود ندارد که این امر منجر به اتکای قابل ملاحظه به یارانه دولت در مقایسه با حق بیمه پرداختی شده است.

عمده قراردادهاي بيمه محصولات كشاورزي كه در ايران بسته مي شود مبتني بر هزينه توليد  است كه در ا ين نوع بيمه حداكثر تعهد پرداخت بر اساس هزينه انجام شده (هزينه توليد ) محاسبه مي شود و در صورت بروز خطر ميزان غرامت متناسب با مرحله پيشرفت عمليات زراعي و هزينه هاي انجام شده محاسبه و پرداخت مي شود؛ نوع ديگري از بيمه با عنوان بيمه ارزش توليد نيز در كشور اجرا ميشود كه در واقع جبران هزينه هاي جاري توليد بر مبناي ارزش توليد است. با اين اوصاف كاملاً طبيعي است كه صندوق بيمه كشاورزي به عنوان بيمه گر نتواند پاسخگوي نيازها و تقاضاهاي متنوع كشاورزان باشد. راكد ماندن صندوق بيمه و عدم استفاده از برنامه هاي متنوعتر، نوينتر و كارامدتر باعث شده كه عملكرد صندوق بيمه كشاورزي غيراقتصادي باشد.  براين اساس اهميت و ضرورت بررسي روش هاي جديد بيمه اي موفق در ساير كشورها و نيازسنجي اين روشها از كشاورزان جهت بكارگيري آن در كشور مشخص مي شود.  صندوق بيمه كشاورزي با آگاهي از نياز كشاورزان نسبت به روشهاي جديد بيمه اي و حركت به سمت اين نوع بيمه نامه ها مي تواند اين امكان را براي خود فراهم آورد كه ضمن افزايش مشتريان خود، سودآور شده و يا حداقل زيان خود را به كمترين مقدار ممكن برساند.

چنین هزینه هایی در طرحهای سنتی بیمه محصولات کشاورزی لازم است زیر چتر حمایت دولت باشد، اما معمولا در کشورهای در حال توسعه، دولتها منابع مالی کافی را به منظور کمک به چنین طرحهایی در مقیاس بزرگ ندارند. تجربیات کشورهای پیشرفته و در حال توسعه نشان داده است که تغییر نوع بیمه از سنتی به بیمه های  شاخص محور مانند محصولات کشاورزی براساس شاخصهای آب و هوایی  بسیاری از نارساییهای موجود در  نظام سنتی را برطرف کرده است. در این نظام بیمه ای برخلاف طرحهای سنتی حق بیمه و غرامت براساس مقدار شاخص و تاثیر آن بر افت محصول تعیین میشود و از آنجاییکه این شاخصها براساس منابع دادههای شفاف و مشخص هستند، بسیاری از نارساییهای ناشی از اطلاعات نامتقارن را برطرف میکند. با استفاده از بیمه شاخص آب وهوا، پرداخت خسارت به کشاورزان به حفظ یا شکست محصولات بستگی نخواهد داشت، بنابراین کشاورزان حداکثر تلاش خود را برای حفظ محصول انجام میدهند. بمنظور طراحی بیمه شاخص آب و هوا معمولا سه شاخص آب وهوایی بارندگی تجمعی، خشکسالی و شاخص کاهش بارندگی در نظر گرفته می شود. شاخص ها با استفاده از اطلاعات دما و بارش یک شهر طی یک دوره زمانی مشخص محاسبه شده اند.

از این رو پیشنهاد می شود نهادهای متولی بیمه محصولات کشاورزی از جمله صندوق بیمه محصولات کشاورزی، با بررسی دقیق نکات قوت و ضعف روشهای سنتی و روشهای جدید بیمه محصولات کشاورزی، اولا دامنه انتخاب کشاورزان برای بیمه را بیشتر کرده و ثانیا به سمت کاهش اتکا به منابع دولتی، افزایش پوشش بیمه ای کشاورزان و افزایش حمایت از آنها حرکت کنند.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد