گوگرد گوهر می‌شود اگر...

گوگرد بیش از چند هزار سال است که شناخته شده و در صنایع مختلف موارد استفاده متنوعی دارد؛ یکی از مصارف عمده آن تولید سولفوریک اسید است که در تهیه مواد شیمیایی آلی، معدنی و عمدتا کودهای کشاورزی کاربرد دارد. گوگرد همچنین برای تهیه مواد منفجره، نرم‌کننده‌های رنگ، لاستیک، کبریت، کودهای فسفاته، کودهای ازته مانند کود سولفات آمونیوم، آسفالت و بتن گوگردی و … استفاده می‌شود. این عنصر در کشاورزی نیز نقش مهمی ایفا می کند و به عنوان ماده دفع بیماری‌ها و آفات نباتی، پایدارکننده میوه‌های خشک، غذای گیاهی، تنظیم کننده اسیدیته خاک، ماده اصلاحی خاک‌های قلیایی و آهکی استفاده می‌شود. 92 درصد از گوگرد تولید شده در جهان برای تولید اسید سولفوریک استفاده می‌شود. 60 درصد اسید سولفوریک تولیدی نیز برای تولید کودهای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به طور کلی ۵۰ درصد گوگرد برای تولید کودهای کشاورزی مصرف می‌شود.

در استان خراسان رضوی گوگرد از گاز ترش خانگیران سرخس بدست می‌آید؛ این ترشی به علت وجود گوگرد است و باید از گاز جدا شود اما سالیان سال است که گوگرد در استان انبار شده و به فروش می‌رسد، این درحالیست که اگر این ماده تبدیل به محصولاتی با ارزش افزوده بالا شود، می‌تواند برای استان توجیه اقتصادی خوبی به همراه داشته باشد.

به گفته کارشناسان و متولیان امر، میزان تولید گوگرد پالایشگاه هاشمی‌نژاد خانگیران سرخس سالانه حدود 600 هزار تن است و در حال حاضر بیشترین حجم این ماده در داخل کشور به فروش می‌رسد. البته در سال‌های 93 و 94 حدود 80 درصد از گوگرد صادر می‌شد اما امروز میزان صادرات آن به 5 درصد رسیده است؛ علت این امر آن است که گوگرد ماده‌ای خام بوده و برای جلوگیری از خام فروشی آن، در بخش‌های داخلی به فروش می‌رسد تا با انجام تبدیل‌های لازم برای صادرات مهیا شود.

واردات بیش از یک میلیون تن کودفسفات

گوگرد دارای ارزش افزوده بسیاری است؛ در حال حاضر هر تن گوگرد استان بین 120 تا 150 دلار به فروش می‌رسد و با توجه به هزینه‌های حمل‌ونقل آن، که باید از خلیج فارس صادر شود، تنها حدود 120 دلار نصیب استان می‌شود و حدود 30 دلار هزینه حمل‌ونقل در داخل ایران است.

اما جالب است بدانید بعد از صادرات گوگرد، این ماده فرآوری می‌شود و تبدیل به یکی از محصولات مهم گوگرد به نام «کود فسفات» می‌شود که هر تن از این ماده با قیمت 600 تا 800 دلار به ایران وارد می‌شود. میزان مصرف سالانه کود فسفات ایران بین یک میلیون تا یک میلیون و 200 هزار تن است که تمامی این میزان از طریق واردات تامین میشود. این کود با ارز 4200 تومانی وارد می‌شود و در نهایت جهاد کشاورزی با در نظر گرفتن سوبسید برای این کود، آن را در اختیار کشاورز قرار می‌دهد.

مجید جعفرزاده، دبیر شورای گوگرد پالایشگاه هاشمی‌نژاد خانگیران خراسان رضوی، با بیان اینکه هزینه‌ای که دولت برای واردات کود فسفات انجام می‌دهد بین 700 و 800 میلیون تا دو میلیارد تومان است که بستگی به تغییرات قیمت کودها در بازار جهانی دارد، اظهار می‌کند: از طرفی، کود فسفات برای مبارزه با آفات نیز مصرف بسیاری دارد به طوریکه در خراسان رضوی 80 درصد سموم خود را کاهش داده و برای دفع آفات از گوگرد استفاده می‌کنند و گوگرد را جایگزین سموم مصرفی در کشاورزی کرده‌اند و بر همین اساس، بیشترین میزان واردات ما در خصوص این دسته از مواد مصرفی در حوزه کشاورزی و کاهش سموم صورت می‌گیرد. در پالایشگاه یک خانگیران فرآوری‌هایی اعم از تولید «کود بنتونیت» انجام می‌شود که این کود در مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دبیر شورای گوگرد پالایشگاه هاشمی‌نژاد خانگیران خراسان رضوی تصریح می‌کند: در راستای برون سپاری دولت، دو سال پیش پروژه‌ای با حضور بخش خصوصی آغاز شد که زیر ساخت‌های لازم در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گرفت تا محصولات خود را تولید کنند و بتوانند آن را صادر کنند. در حال حاضر سه شرکت ایرانی و دو شرکت چینی درکنار ما هستند؛ این پروژه تنها شش ماهه است که آغاز شده؛ شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری‌های خود، صفر تا صد کار را انجام می‌دهند و میزان سرمایه‌گذاری شرکتهای خارجی حدود 6 میلیون یورو است.

جعفرزاده با اشاره به اینکه امیدواریم با هاب منطقه‌ای گوگرد بتوانیم به خودکفایی در کود فسفات برسیم، عنوان می‌کند: تلاش ما این است که بتوانیم حدود 1.5 میلیون تن کود فسفات تولید کنیم. در این راستا، نزدیک به 100 درصد از سرمایه لازم را جذب کرده‌ایم و در مرحله نانو تکنولوژی هستیم؛ البته قابل توجه است که این تکنولوژی از قبل در ایران موجود بوده اما به دهه 50 بازمی‌گردد. در این هاب برنامه ما این است که درآمد 4 تا 5 میلیارد تومانی در سال داشته باشیم و بین 20 هزار تا 100 هزار اشتغال ایجاد کنیم و همه این اقدامات بیش از هر چیزی برای جلوگیری از خام فروشی صورت گرفته است.

وی با اشاره به همکاری برخی از شرکت‌های دانش بنیان با پالایشگاه، خاطرنشان می‌کند: شرکتهای دانش بنیان استان دستگاهی ساخته‌اند که مشابه کود وارداتی مورد نیاز را تولید می‌کند؛ اما اینکه صفر تا صد این اقدامات را خود شرکتهای دانش‌بنیان انجام دهند، امکان‌پذیر نیست چراکه این اقدامات نیازمند سرمایه سنگین و بیش از 10 میلیارد تومانی است و شرکتهای دانش‌بنیان چنین توانی را ندارند.

شهرک گوگرد؛ استراتژیک و سودآور

فرآوری گوگرد پرهزینه است؛ صنایع بالا دستی نفت صنایعی گران به شمار می‌روند و برخی از دستگاه‌ها در این صنایع قیمتی بیش از  1.5 میلیون یورو دارد. از طرفی، ضرروت وجود شهرک گوگرد که علی رسولیان، مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری و احسان قاضی‌زاده هاشمی، نماینده مردم سرخس در مجلس بارها بر لزوم ایجاد آن تاکید کرده‌اند، در ایجاد ارزش افزوده، ثروت، اشتغال و تولید کودها مشخص است؛ چرا که کودها یک کالای استراتژیک هستند و تنها چندین کشور بزرگ در دنیا این کودها را تولید می‌کنند. اگر  این کودها را وارد نکنیم، دیگر چیزی به نام کشاورزی در کشور نخواهیم داشت زیرا کشاورزی کاملا به این کودها وابسته است. بنابراین این شهرک دارای ارزش استراتژیک و مالی است.

به گفته جعفرزاده، احداث شهرک گوگرد سرخس بین یک تا 3 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و تمام این هزینه توسط بخش خصوصی تامین می‌شود و دولت هیچ هزینه ای در خصوص این شهرک پرداخت نخواهد کرد.

وی در خصوص زمان بهره‌برداری از این شهرک تصریح می‌کند: اگر همکاری‌های ما با بخش دولتی به نتیجه برسد، برنامه ما این است که آغاز به کار هاب را در پایان سال جاری داشته باشیم؛ از پنج کارخانه‌ای که قرار است در این شهرک فعالیت ‌کنند، دو تا سه کارخانه به بهره‌برداری خواهد رسید و بدین ترتیب اولین محصولات در پایان سال جاری تولید خواهد شد. تکمیل این پروژه به مدت پنج سال در نظر گرفته شده اما این امر بستگی به این دارد که دولت چقدر با ما همکاری دارد و قوانین چقدر ثابت بماند.

فروش بیش از ۸۰ درصد گوگرد تولیدی پالایشگاه در داخل کشور

پالایشگاه هاشمی نژاد فضایی را برای تحقیقات و پژوهش آماده کرده تا توسعه گوگرد در آنجا ایجاد شود. همچنین برخی زیرساخت‌ها و امکانات اداری در اختیار محققان قرار داده است تا در حوزه گوگرد، پژوهش‌هایی را انجام دهند. اطلاعات مورد نیاز نیز از سوی پالایشگاه در اختیار این پژوهشکده قرار می‌گیرد. همچنین پالایشگاه زمینی را در اختیار افرادی که قصد سرمایه‌گذاری در این حوزه دارند، قرار خواهد داد؛ این بدان معناست که کارخانه‌ای که ایجاد می شود، کاملاً در مجاورت گوگرد قرار دارد و این موضوع ارزش افزوده‌ای در حوزه گوگرد به وجود خواهد آورد.

به گفته داوود تفضلی، معاون ایجاد و توسعه واحدهای فناور پارک علم و فناوری خراسان رضوی، در پالایشگاه هاشمی‌نژاد خانگیران سرخس، گوگرد بسیاری تولید می‌شود که این گوگرد در گذشته به صورت خام به فروش می‌رسید؛ این ماده از طریق حمل‌ونقل ریلی به بندرعباس منتقل شده و پس از صادر شدن آن به محصولاتی با ارزش افزوده بالا تبدیل می‌شد و با هزینه بسیار بالاتر این پروسه به کشور بازمی‌گشت اما در حال حاضر بیش از ۸۰ درصد از گوگرد تولیدی پالایشگاه در داخل کشور به فروش می‌رسد تا به محصولاتی مانند اسید سولفوریک و کودهای شیمیایی تبدیل می‌شود.

وی با اشاره به تخفیف 20 درصدی پالایشگاه هاشمی‌نژاد برای شرکتهای دانش بنیان، سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان در زمینه‌هایی شامل گاز، آب و برق، اظهار می‌کند: اغلب شرکت‌های دانش بنیان ما سرمایه‌ای ندارند و باید فضایی برای آنها ایجاد شود؛ این شرکتها با ظرفیت نیروی انسانی خود می‌توانند محصولات متنوعی اعم از اسید سولفوریک، کودهای شیمیایی، مواد آرایشی و بهداشتی، تجهیزات پزشکی و کاتالیست‌های مورد استفاده در پالایشگاه تولید کند که دارای ارزش افزوده بسیاری است. اما باید زنجیره‌ای ایجاد کنیم که این شرکت‌های دانش بنیان در کنار سرمایه‌گذار علاقه‌مند در این حوزه قرار گیرند.

چهار محصول گوگردی با کاربردهای بسیار

در شهریور ماه گذشته چهار محصول گوگردی رونمایی شد و هم‌اکنون اقداماتی برای صنعتی شدن این محصولات در حال انجام است. این چهار محصول گوگردی دارای کاربردهای بسیاری اعم از استفاده در ترکیبات نانو گوگردی و کامپوزیت، ذخیره کردن انرژی الکتریسیته، ترکیبات دارویی، تصفیه پساب‌ها وآلودگی آب و... است.

علی جاوید، مسئول کارگروه گوگرد دانشگاه آزاد در خراسان رضوی، می‌گوید: حدود ۳ ماه گذشته تفاهمنامه‌ای با مجموعه پالایشگاه خانگیران به امضا رسید. البته ما براساس هزینه‌های خود کار می‌کنیم تا زمانی که پروژه‌ها صنعتی شوند یعنی قرارداد با سرمایه‌گذار منعقد شود تا به خط تولید برسد. هر چند ممکن است درصدی از آن را دانشگاه آزاد و یا بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کند؛ این پروژه‌ سال آینده اجرایی خواهد شد.

وی تصریح می‌کند: ما چون مجموعه دانشگاه آزاد هستیم از سوی دولت حمایت نمی‎شویم. پروژه خود را از زمستان سال گذشته با پالایشگاه هاشمی‌نژاد خانگیران آغاز کردیم؛ همکاران ما بر روی برخی از ترکیبات گوگردی اقداماتی را انجام دادند که بتوان گوگرد را به محصولات مورد نیاز تبدیل کرد.

به گفته جاوید، هزینه‌های این پروژه تاکنون کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان بوده اما اگر به خط تولید برسد، نیازمند کارخانه چندین میلیاردی خواهد بود و توان دانشگاه آزاد قطعاً پاسخگوی این نیاز نخواهد بود و بخش خصوصی نیز باید در این امر در کنار ما قرار گیرد. البته این کارخانه‌ها، کارخانه‎های گرانی نخواهند بود.

امروز در استان و کشور متحمل هزینه‌های بسیاری برای واردات کودهای کشاورزی و... می‌شویم اما فراوری گوگرد و تبدیل آن به محصولاتی که وارد می‌کنیم، توجیه اقتصادی و ارزش افزوده بسیاری را به همراه خواهد داشت. گوگرد، این ماده زردرنگ با ارزش، می‌تواند باری از دوش هزینه‌های سرسام‌آور واردات بردارد و این امر تنها با کنار یکدیگر قرار گرفتن همه بخش‌ها امکان‌پذیر است