بارشها و لزوم آمادگی برای تغییر اقلیم

نوروز امسال نه‌تنها سالی بود که آب و هوا نو شد بلکه بارش‌های بهاری شدید و گسترده و کم‌سابقه از راه رسید و همه را غافلگیر کرد. از آغاز سال آبی، یعنی روز نخست مهر ماه ۱۳۹۷ تا ۳۱ فروردین، در استان ۲۵۳ میلیمتر باران باریده است. این مقدار، در همین بازه زمانی در سال آبی گذشته، ۸۷ و در بلند مدت ۴۵ ساله، ۱۵۴ میلیمتر بوده است و این بدان معناست که امسال نسبت به سال آبی گذشته ۱۹۰ درصد و نسبت به میانگین درازمدت، ۶۵ درصد افزایش بارش داشته‌ایم.

بارش‌های امسال نسبت به سال‌های گذشته چند تغییر اساسی داشت:

1- مقدار برف در زمستان و بهار نسبت به گذشته خیلی کم و باران‌ها بسیار تند، شدید و سیل‌آسا بود.

2- با همه داشته‌های در اختیار، توان ما برای پیش‌بینی درست و دقیقی از مکان و زمان و مقدار و شدت بارش کم شده است.

چند دهه است که جنگل‌ها و علفزارها بی‌حساب و کتاب تخریب و اراضی شیب‌دار در جهت شیب، شیار می‌شود و به بستر و حریم رودخانه‌ها تجاوز شده و زمین‌های غصب شده برخلاف قانون و به دل‌خواه تغییر کاربری داده می‌شود. این رفتارها توان سیل‌خیزی استان، تهدید سیلاب و شدت و میزان آسیب‌های جانی و اقتصادی و زیست محیطی سیلاب را چند برابر می‌کند.

بارش‌های تند و سیل‌آسا با این رفتارهای خلاف قانون و نادرست و بی‌اخلاقی‌های ما به نسبت محیط زیست، سیلاب‌های ویرانگری را از کوهستان‌ها به دشت‌ها و روستاها و شهرها روانه کرد. در برابر این تهدید جدی، خوشبختانه در استان خراسان رضوی ۳۵ سد بزرگ و چندین بند تغذیه مصنوعی و طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری زیادی ساخته شده است. در زمستان دریچه‌های تخلیه رسوب و سرریز همه سدها کنترل شد. رودخانه کشف‌رود، از بزرگترین و پرآب‌ترین رودخانه‌های استان و برخی از دیگر رودخانه‌های مهم استان به طول بیش از 100 کیلومتر بازگشایی و از بستر و حریم آن‌ها رفع تصرف شده است.

برای مدیریت سیلاب‌های ویرانگر، شورای مدیریت بحران استان و شهرستان‌ها فعال شد و پیش از هر بارش، جلسه شورا برگزار می‌شد و تصمیم‌های کاربردی و موثری گرفته می‌شد و مصوبات هم اجرا می‌شد. در این راستا، با بررسی پیشینه استان در برابر سیلاب، مناطق خطرخیز که سیلاب در سال‌های گذشته در آن خسارت اقتصادی یا جانی بر جای گذاشته مشخص شد و لایروبی و رفع تصرف از آن و تخریب پل‌های غیرمجاز ساخته شده و اطلاع‌رسانی گسترده از همه بسترهای موجود به جد در دستور کار قرار گرفت. با انسجام مدیریتی مثال زدنی در استان و شهرستان‌ها و همکاری شبانه‌روزی همه دستگاه‌های اجرایی و قضایی و نظارتی، خدا را شکر سیلاب‌های ویرانگر و کم‌سابقه هیچ آسیب جانی بر جای نگذاشت و خسارت‌های اقتصادی هم بسیار کم شد.

در سیلاب‌های فروردین ماه، بیش از ۴۰۰ میلیون مترمکعب سیلاب در سدها آرام گرفت و ذخیره شد؛ چندین میلیون متر مکعب هم در استخرهای تغذیه مصنوعی و طرح‌های آبخوان‌داری و آبخیزداری، آبخوان‌های زیرزمینی را تغذیه کرد.

رودخانه‌ها رگ‌های زمین‌اند؛ جاری شدن آب در رودخانه ها گرد و غبار از چهره زمین می‌شوید، رودخانه‌ها را نظافت می‌کند، آبخوان‌های زیرزمینی را تغذیه و لای و خاک غنی و حاصل‌خیزی که از کوهستان‌ها می‌آورد را در سیلاب دشت‌ها بر جای می‌گذارد و کشاورزان در تولید بیشتر فرآورده‌های کشاورزی را امیدوار می‌کند.

بارندگی‌های امسال سد دوستی را هم بی‌نصیب نگذاشت. تاکنون بیش از ۴۰۰ میلیون مترمکعب سیلاب در این سد بزرگ آرام گرفته است.

اما گرم شدن هوا و تغییرات آب و هوایی چند پیام مهم و راهبردی هم برای ما دارد؛ باید برای افزایش ایمنی استان در برابر سیلاب همه دست در دست هم به کار شویم و در رفتارمان و برنامه‌های وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی اصلاحاتی متناسب با تغییر اقلیم داده شود. مهم‌ترین این درس‌ها عبارتند از:

1- باید پدیده حرام و گناه و نادرست و بی‌اخلاقی تخریب جنگل‌ها و علفزارها و تجاوز به بستر و حریم رودخانه‌ها را نه تنها همین امروز متوقف کنیم که جنگل‌ها و علفزارهای تخریب شده را بازسازی کنیم، حریم و بستر رودخانه را تعیین کنیم و رودخانه‌ها را بازگشایی و از بسترهای تصرف شده رفع تصرف کنیم.

2- آموزش‌های همگانی برای شناخت نقش محیط زیست، جنگل‌ها و علفزارها و رودخانه‌ها در داشتن زندگی سالم و ایمن و پاک و ضرورت حفاظت و نگهداری از آن‌ها و رفتار درست در زمان سیلاب به جد در دستور کار قرار گیرد.

3- طرح‌های آبخوان‌داری، آبخیزداری و تغذیه مصنوعی و ساخت سدها پس از انجام مطالعات کامل و جامع با رعایت چارچوب‌های زیست محیطی و آینده پژوهی‌های کامل باید اجرا و ساخته شود تا توان استان برای مهار سیلاب و ذخیره کردن آن افزایش یابد.

4- زمین‌های کشاورزی، ساختمان‌ها و تاسیسات، راه‌ها و راه‌آهن و همه دارایی‌های ملی و مردم بیمه شود تا در سیلاب‌های ویرانگر آسیب‌های بر جای مانده راحت‌تر و ساده‌تر و با کمک همه بازسازی شود.

5- باید در کشور و استان‌ها توان پیش‌بینی برای تغییرات آب و هوایی، بارندگی‌ها و سیلاب‌های ویرانگر و شدید و سامانه‌های هشدار سیل را بهبود بخشیم. در این راستا لازم است اعتبار مورد نیاز برای  کسب دانش روز و ابزارها و سامانه‌های مدرن و توانمند پیش‌بینی و هشدار سیل تامین شود و این سامانه‌ها هر چه زودتر راه‌اندازی شود.

6- در سیلاب‌ها، مانند هر رخداد دیگری، نیازمندان و عزیزان‌مان که توان مالی کمتری دارند، بیشترین آسیب اقتصادی و جانی را می‌بینند که باید برای افزایش توان اقتصادی، افزایش استحکام و ایمن‌سازی مسکن آن‌ها و بیمه دارایی‌های اندک‌شان کمک کنیم.

باران و سیلاب نعمت حیات‌بخش و گرانقدر و بی‌مانند خداست. عملکرد خلاف شرع و قانون، نادرست و به دور از اخلاق تک‌تک ما و نیز مدیریت‌های بی‌برنامه، ضعیف و ناکارآمد می‌تواند این نعمت‌حیات بخش را به بلا و مصیبت تبدیل کند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی