پاکستان؛ همسایه‌ای فراموش شده

البته نباید از نظر دور داشت که پس از انقلاب اسلامی در توسعه مملکت، شرق کشور کمتر از نقاط مرکزی و غربی مورد توجه قرار گرفت و این نکته‌ای بود که در مناظرات انتخاباتی سال 96 نیز بیان شد؛ به نظر می‌رسد تلاش برای سرمایه‌گذاری در معادن خراسان رضوی، توسعه راه‌آهن مشهد، سرمایه‌گذاری در حوزه فولاد استان، انتقال آب دریای عمان به شرق کشور، نگاه ویژه به بندر چابهار و برنامه‌هایی از این دست، در جهت متوازن کردن فرایند توسعه در شرق کشور است. می‌توان احساس کرد همه این طرح‌ها در سال‌های اخیر در برنامه‌ریزی مسئولان استان‌های شرقی، به ویژه خراسان رضوی پررنگ‌تر شده است.

از طرف دیگر، رقابت‌های منطقه‌ای در خاورمیانه و تلاش برخی بازیگران برای برقراری توازن در روابط خود می‌تواند شرایط ویژه‌ای برای کشور فراهم آورد. یکی از کشورهایی که سعی می‌کند در روابط خود با سایر دولت‌های منطقه توزان برقرار کند، پاکستان است.

شاید به همین دلیل است که اخیرا شاهد سفر عمران خان نیازی، نخست وزیر پاکستان، به ایران بودیم. او سفر خود را از مشهد آغاز کرد که این اقدام، پیام‌هایی در پی داشت. سفر اخیر عمران خان به ایران، درست پس از سفر ولیعهد سعودی به پاکستان صورت گرفت که خود، نمایانگر تلاش همسایه شرقی ایران برای حفظ روابط حسنه با همسایگان است. پس از دیداری که عمران خان با  رئیس‌جمهور کشورمان داشت،  دو طرف بر افزایش مبادلات تجاری دو کشور تا 5 میلیارد دلار توافق کردند.

اینجاست که می‌توان نقش خراسان رضوی را بسیار مهم ارزیابی کرد؛ استانی که همین حالا هم به عنوان دروازه ارتباط با همسایگان شرقی و تجارت با آسیای میانه شناخته می‌شود.    

بی‌اطلاعی ایران و پاکستان از ظرفیت‌های یکدیگر

در همین خصوص پیرمحمدملازهی، کارشناس مسائل شرق آسیا، با اشاره به علل عدم موفقیت ایران در توسعه همکاری‌های اقتصادی با پاکستان در مقایسه با سایر همسایگان به دنیای اقتصاد می‌گوید: حقیقت این است که نه پاکستانی‌ها از بازار ایران اطلاعات کافی دارند که چه نوع کالایی در ایران خریدار دارد و نه ایرانیان از اطلاعات جامعی در خصوص امکاناتی که در این کشور وجود دارد، برخوردار هستند. تنها یک‌سری کلیات در این خصوص مطرح می‌شود؛ به عنوان نمونه گفته می‌شود ایران از منابع انرژی برخودار است و اتفاقا پاکستان هم به منابع انرژی نیازمند است که این می‌تواند زمینه تجارت سودآوری را برای دو طرف فراهم کند. نمونه دیگر، برخورداری پاکستان از برنج و دانه‌های روغنی مانند کنجد و کتان است که ایران به آن نیاز دارد.

او ادامه می‌دهد: به نظر من دو مشکل در رابطه بین دو کشور وجود دارد؛ یک مورد این است که دو کشور اطلاعات کافی از وضعیت بازار و ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری یکدیگر ندارند و مساله دیگر اینکه تجار ایرانی تمایل بیشتری به مراوده با غرب نسبت به شرق دارند.

ملازهی اضافه می‌کند: در حقیقت شناخت تجار ایرانی از همسایگان شرقی کمتر است و اعتماد متقابلی بین آنان و تجار و شرکت‌های تجاری غربی وجود دارد؛ به همین دلیل بود که ایران در مقاطعی، حتی روغن نخل را از کشور آلمان خریداری می‌کرد. به طور کلی تجار ایرانی راحت‌تر با دنیای غرب می‌توانند همکاری کنند تا بازارهایی که کمی ناشناخته بوده و قوانین و مقررات آن متفاوت است.

این کارشناس مسائل شرق آسیا به شرایط کنونی و فشار آمریکایی‌ها بر ایران اشاره و تاکید می‌کند: در این شرایط که کشور ما با تحریم رو‌به‌رو است و پاکستان هم با آمریکا دچار مشکل شده و کمک‌های مالی به این کشور توسط ترامپ قطع شده، به نظر می‌رسد هم ایران و هم پاکستان نگاه مثبت‌تری نسبت به امکانات و ظرفیت‌های یکدیگر برای تکمیل نیازهای خویش خواهند داشت. به همین جهت هدف‌گذاری دو کشور بر مبادلات تجاری تا افق 5 میلیارد دلار قرار گرفته است.

وی تصریح می‌کند: در کنار همه این‌ها، به نظر می‌رسد امکان دیگری که در پاکستان وجود دارد و ما خیلی به آن نیاندیشیده‌ایم، مقوله «تجارت مجدد» است. در حقیقت این فضا وجود دارد که ایران بسیاری از کالاهایی را که به جهت تحریم‌ها نمی‌تواند به کشور وارد کند را از طریق پاکستان به بازار کشور منتقل کند. با توجه به مرزهای مشترک دو کشور و خط آهن موجود بین شهرهای کویته و زاهدان، به نظر می‌رسد این امکان به سود دو طرف عمل خواهد کرد.

ظرفیت بالای مشهد برای نقش‌آفرینی در مبادلات اقتصادی با پاکستان

ملازهی با بیان اینکه 25 تا 30 درصد جمعیت پاکستان شیعه هستند که به آستان مقدس امام رضا(ع) توجه خاصی دارند، خاطرنشان می‌کند: سفرهای زیارتی مساله مهمی است که کشور ما می‌تواند از این طریق زوار پاکستانی را به مشهد جذب کند. همچنین مداوای بیماران در مشهد امکان دیگری است که بسیاری از کشورهای منطقه می‌توانند از این ظرفیت برخوردار شوند. به طور کلی ظرفیت برای نقش‌آفرینی مشهد در مبادلات اقتصادی با پاکستان بسیار بالاست.

او در خصوص اهمیت اقتصادی سفر عمران خان به ایران می‌گوید: در همه این سفرها مسائل اقتصادی بسیار اهمیت دارد. به عنوان نمونه در تابستان سال گذشته، برخی شهرهای پاکستان تا 18 ساعت برق نداشت. اگر ایران و پاکستان بتوانند خط لوله گاز موسوم به صلح را عملیاتی کنند که در حال حاضر این خط لوله تا مرز پاکستان کشیده شده، طبیعتا ارتباطات دو کشور بسیار نزدیک خواهد شد. به رغم برخی محدودیت‌ها، امکان همکاری بین دو کشور وجود دارد و پاکستان نیز کشور مستقل و برخوردار از توازنی در سیاست‌ورزی خویش است. همه این موارد امتیازاتی را برای توسعه روابط تجاری برای ایران فراهم می‌کند.   

احیای 23 تفاهم‌نامه؛ راهی برای توسعه همکاری‌ها

یکی دیگر از کسانی که در این خصوص از روابط خوب خراسان رضوی و ایران با پاکستان یاد می‌کند،معاون اقتصادی استاندار خراسان رضویاست. علی رسولیان می‌گوید: روابط ما در خراسان رضوی با پاکستان سابقه دیرینه دارد و همکاری‌های بسیار خوبی با ایالات پنجاب و لاهور داشته‌ایم و سفرهای متقابلی بین استانداران خراسان رضوی و والیان این ایالات صورت گرفته است. همچنین شهرداران استان ما و شهرداران لاهور و کراچی سفرهای متعددی به کشورهای یکدیگر داشته‌اند.

رسولیان به انعقاد 23 تفاهم‌نامه بین خراسان رضوی و ایالات‌ پنجاب و لاهور اشاره دارد و عنوان می‌کند: این تفاهم‌نامه‌ها در زمینه‌های مختلف اقتصادی است. یکی از مواردی که منجر به همکاری شد، این بود که استان ما موفق شد در احداث یک کشتارگاه در استان لاهور پاکستان مشارکت کند که هم‌اکنون نیز این مجموعه فعال است. همچنین همکاری در حوزه دانشگاهی یکی دیگر از مواردی است که در قالب این تفاهم‌نامه‌ها با کشور پاکستان به امضا رسید که نتیجه آن اعزام و پذیرش استاد و دانشجو بین استان ما و کشور پاکستان بود.

وی اضافه می‌کند: یکی دیگر از زمینه‌های همکاری حوزه بهداشت و درمان و دیگری برگزاری نمایشگاه‌های تجاری است. در این راستا ما موفق شدیم نمایشگاه‌هایی در لاهور برگزار کنیم و طرف مقابل نیز موارد مشابهی را در مشهد برگزار کرد. همکاری در حوزه‌های تجاری و بازرگانی نمونه دیگر همکاری بین ما و پاکستان است که هم‌اکنون نیز استان ما بخشی از کالاها را به مقصد پاکستان صادر می‌کند. عمده اقلام صادراتی ما به پاکستان مصالح ساختمانی است و طرف پاکستانی نیز برنج به کشور ما وارد می‌کند.

البته باید توجه داشت پاکستان همسایه استان ما نیست اما همسایه جمهوری اسلامی ایران است و روابط ما با این کشور حسنه است.

معاون اقتصادی استاندار خراسان رضوی به گردشگری به عنوان یکی از زمینه‌های مستعد همکاری بین خراسان رضوی و پاکستان اشاره می‌کند و می‌گوید: زائران زیادی از این کشور، به خصوص ایالت پنجاب، جهت زیارت به مشهد وارد می‌شوند. همچنین توریسم درمانی زمینه مهمی برای همکاری بین دو کشور است.

در سفر نخست وزیر پاکستان که سفیر این کشور در ایران نیز حضور داشت، تفاهم شد در نخستین مرحله، این 23 تفاهم‌نامه را بررسی کنیم و ببینیم کدام بخش‌ها را می‌توان عملیاتی و اجرایی کرد و کدام بخش‌ها نیازمند پیگیری و مدیریت جدید است.

رسولیان تاکید دارد: من فکر می‌کنم خراسان رضوی با ایالات پاکستان، به خصوص ایالت پنجاب توانمندی خوبی برای توسعه روابط دارد. در حال حاضر خط مستقیم پرواز به این استان پاکستان برقرار است و همین سفرها و تفاهمات منجر به ایجاد خطوط پروازی با استان لاهور نیز شد.

خراسان رضوی می‌تواند به عنوان محور صنعتی، گردشگری و پتروشیمی شرق کشور در توسعه تبادلات با پاکستان نقش‌آفرین باشد.

نقش‌آفرینی خراسان رضوی در قالب گردشگری

سیدامیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، عضو هیات رئیسه مجلس و نماینده مشهد نیز در گفتگو با دنیای اقتصاد در این خصوص تاکید می‌کند: یکی از ظرفیت‌ها برای توسعه روابط با پاکستان، حوزه اقتصاد گردشگری با توجه به ظرفیت شهر مشهد است چون بسیاری از زائران پاکستانی برای زیارت به این شهر می‌آیند. بنابراین بخشی از نقش‌آفرینی خراسان رضوی برای توسعه همکاری‌ها با پاکستان می‌تواند در قالب گردشگری باشد.

او ادامه‌ می‌دهد: در واقع می‌توان بخش زیادی از ایرانیانی که به ترکیه، ارمنستان و گرجستان می‌روند را به پاکستان هدایت کرد و از آن سو، تعداد بیشتری از علاقه‌مندان پاکستانی به زیارت امام رضا(ع) را به مشهد آورد. از این طریق می‌توان خطوط هوایی بین مشهد و لاهور، کویته، کراچی و اسلام‌آباد را تقویت کرد. این مساله کمک زیادی به اقتصاد گردشگری مشهد و خراسان رضوی خواهد کرد.

قاضی‌زاده هاشمی تصریح دارد: خوشبختانه اقتصاد ما با پاکستان مکمل است و اقتصاد هم‌سانی نداریم. پاکستان به صنایع پتروشیمی، نفت، گاز و سیمان ایران نیازمند است؛ همچنین آن‌ها در بخشی از حوزه‌های مرتبط با فناوری پیشتاز و موثر بوده‌اند؛ ما نیز همینطور؛ لذا می‌توان زمینه‌های تبادل فناوری را بین دو کشور صورت داد.

نهایتا به نظر می‌رسد با توجه به اینکه خراسان رضوی محور صنعتی، انرژی و گردشگری ایران است، می‌تواند با توجه به علاقه پاکستانی‌ها به مشهد، در همه این حوزه‌ها نقش‌آفرین باشد.  

سهم قابل توجهی از صادرات ایران به پاکستان، محدود به مصالح ساختمانی است

اما محمدرضا توکلی‌زاده، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی با اشاره به مشکلات مراودات تجاری با پاکستانی‌ها می‌گوید: یکی از مسائلی که پیش‌تر با یکی از هیات‌های پاکستانی در خراسان رضوی در میان گذاشتیم این بود که اعداد و ارقام صادرات و واردات گمرکات ایران و پاکستان هم‌خوان نیست. به عنوان نمونه اگر 100 میلیون دلار کالا از ایران به پاکستان صادر می‌شد، آنچه توسط گمرک پاکستان اظهار می‌شد، این بود که 20 میلیون دلار کالا از کشور ما وارد کرده‌اند؛ عکس این مساله نیز صادق بود. در واقع بخشی از کالایی که از ایران به طور قانونی خارج می‌شد، به صورت غیرقانونی وارد پاکستان می‌شد.

قطعا اگر این مسائل ساماندهی شود، بخشی از افق‌گذاری دو کشور برای افزایش مراودات تجاری محقق خواهد شد.

او ادامه می‌دهد: در حال حاضر مقدار زیادی مصالح ساختمانی به این کشور صادر می‌شود اما برای صادرات سایر اقلام، نیاز به بررسی و شناسایی بازار پاکستان داریم.  هم‌اکنون در حوزه صادرات مصالح ساختمانی مانند سیمان، کاشی، گچ و... مراودات دو کشور خیلی گسترده است؛ به طوریکه حدود 6 ماه است مصالح ساختمانی با حجم قابل قبولی به این کشور صادر می‌شود و علت آن هم ارزان بودن قیمت این محصول در ایران است.

از سخنان مسئولان، کارشناسان و فعالان اقتصادی چنین برمی‌آید که این وظیفه بخش خصوصی دو طرف است که بازار یکدیگر را شناسایی کنند. همچنین طبق نظر کارشناسان اگر ما بتوانیم قیمت تمام شده کالای خود را در کشور هدف رقابتی کنیم، به فرصت‌های صادراتی زیادی در این کشور دست خواهیم یافت.