به عقیده بسیاری، سالهای رونق نفتی مخاطرات اقتصاد تکمحصولی را از یاد مسئولان میبرد. کشورهای زیادی وجود دارند که کمتر از این مخاطرات آسیب دیدهاند اما قطعا ایران جزو آنها نیست. با همه اینها مشخص نیست چرا نتوانستهایم گام به گام اثر سیاه نفت بر اقتصاد کشور را کمرنگ کنیم. البته نباید از انصاف دور شد؛ حداقل در خاورمیانه و در میان کشورهای نفتخیز، درآمدهای نفتی ایران در بودجه، سهم کمتری نسبت به سایر کشورها دارد. البته شاید اگر ایران هم از تحریمها در امان میبود، ما نیز مسیر کشورهای حاشیه خلیج فارس را طی میکردیم.
در کشور ما برخی استانها مانند خراسان رضوی کمتر از درآمدهای نفتی برخوردار بوده و همین امر موجب شده که این استان بتواند بدون اتکا به این ثروت ملی، کار خود را پیش برد. خراسان رضوی در سالهای اخیر سرمایهگذاری زیادی در حوزه صنایع معدنی داشته و از نظر گردشگری نیز رشد زیادی را تجربه کرده است. به عقیده برخی کارشناسان، تحریمهای امروز فرصتی است تا استانهایی مانند استان ما در مسیری که در پیش گرفته، محکمتر گام بردارند و الگویی برای سایر بخشهای کشور باشند.
مشکل نفت نیست؛ مدیریت درآمدهای نفتی است
در همین رابطه علی چشمی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی، با اشاره به طرح پیشنهادی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی برای پاکسازی بودجه از نفت اظهار میکند: به نظر من اصطلاح «اقتصاد بدون نفت» به لحاظ مبنایی صحیح نیست. هنگامی که ایران کشوری برخوردار از منابع نفتی است، چرا باید اقتصاد بدون نفت داشته باشد؟ در دوره ملی شدن صنعت نفت به جهت اینکه حضور شرکتهای خارجی در صنعت نفت محدود شد، این مساله مطرح شد؛ در حال حاضر نیز به جهت فشار امریکاییها و ایجاد محدودیت برای فروش نفت ایران، این مساله مطرح شده است. در واقع این اصطلاح در شرایط خاص مطرح میشود؛ در غیر این صورت، اقتصاد بدون نفت اصلا معنایی ندارد. هنگام یاد کردن از اقتصاد بدون نفت، نباید ذهن ما به سمت برنامههای بلندمدت برود بلکه چنین طرحی برنامهای موقتی است. شاید چنین برنامهای برای سال 98 طراحی شده باشد.
چشمی مشکل کشور را نه برخورداری از منابع نفتی بلکه استفاده ناصحیح از درآمدهای نفتی و مدیریت نادرست منابع نفتی میداند؛ او میگوید: برنامه ما باید این باشد که در بلندمدت در جهت مدیریت صحیح این منابع گام بردایم؛ مدیریت صحیح منابع نفتی یعنی این منابع نتواند ثبات اقتصادی ما را بر هم زند. یکی از نمونههای مدیریت ناصحیح منابع نفتی در سال 95 رخ داد که به جهت برطرف شدن تحریمها کشور رشدی 12.5 درصدی را تجربه کرد اما در سال 97 این رشد به منفی 5 درصد رسید. این اعداد و ارقام آسیبهایی که ما از مدیریت ناصحیح منابع نفتی دیدهایم را نشان میدهد.
عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی میافزاید: دولت تاکنون شعار عمل به بسیاری از این راهکارها را داده و سعی کرده که از این محل درآمد کسب کند اما موفق نشده است. به عنوان نمونه یکی از شعارهایی که خیلی گفته میشود، این است که حجم معافیتهای مالیاتی در کشور زیاد است. این اصلا سخن دقیقی نیست. در طرح پیشنهادی پاکسازی بودجه از نفت چند ده هزار میلیارد تومان از محل کاهش معافیتهای مالیاتی پیشبینی شده است. طبق محاسبات بانک جهانی شرکتهای بخش خصوصی در کشور ما حدود 44 درصد از سود خود را به عنوان مالیات میپردازند. این رقم در کشورهای حاشیه خلیج فارس 10 درصد است. در ایران شرکتهای بخش خصوصی باید 25 درصد از مالیات خود را برای سود و بیش از 23 درصد از درآمد خود را به عنوان حق بیمه تامین اجتماعی بپردازند.
چشمی اظهار میکند: چنین رقمی خیلی بالاست و بخش خصوصی توان زیادی برای پرداخت این مبالغ ندارد. یکی از موضوعاتی که به استان خراسان رضوی نیز بازمیگردد، همین مساله است. در واقع در شرایطی که اقتصاد این استان غیرنفتی است اما برنامههای درآمدزایی از قبیل کاهش معافیتهای مالیاتی بار مالی را روی دوش تولید میاندازد. بنابراین چنین برنامههایی به اقتصاد استان آسیب زیادی خواهد زد. در آن زمانی که درآمدهای نفتی وجود دارد، استان ما باز هم آنچنان بهرهمند از این درآمدها نیست؛ امروز که نفت نیست، استان ما باید بار مالیاتی بیشتری را تحمل کند.
لزوم مدیریت دارایی های دولت
چشمی به بندهای دیگر این طرح اشاره میکند و میگوید: یکی دیگر از مواردی که برای افزایش درآمدهای غیرنفتی پیشبینی شده، اخذ مالیات از عایدی سرمایه است. چنین چیزی بیشتر در کشورهایی میتواند موفق باشد که از یک ثبات نسبی اقتصادی برخوردار است. در کشور ما که دلار چند صد درصد افزایش نرخ داشته و بازار داراییها با بیثباتیهای عجیب و غریبی روبهرو است، نمیتوان روی درآمدزایی از محل چنین مالیاتهایی حساب باز کرد.
وی ارزیابی خود از اقتصاد خراسان رضوی در شرایط کنونی را این چنین تشریح می کند: طی دهههای اخیر خراسان رضوی به صورت تدریجی سهم خود را از اقتصاد کشور از دست میدهد. این مساله دلایلی نظیر وابستگی اقتصاد کشور به نفت دارد. بودجههای نفتی در هر استانی که برود، به آن رونق بهتری میدهد. طبق برخی گزارشهای مرکز آمار، در سیستان بلوچستان تولید به ازای هر نفر 6 میلیون تومان بوده است اما در استانهای نفتی این رقم به 46 میلیون تومان میرسد. این عدد در خراسان رضوی 10 میلیون تومان است. در واقع خراسان رضوی از نظر تولید سرانه جزو استانهای پایین رتبه به شمار میرود.
چشمی اضافه میکند: تولیدات سنتی خراسان رضوی طی این سالها مدرن نشده است. باید توجه داشت که عمده اقتصاد استان بر محور گردشگری و تولید مواد غذایی میچرخد و هرچند حرکتهای خاص و موردی در استان وجود داشته اما این موارد فراگیر نشده است. به طور کلی روند اوضاع اقتصادی استان مناسب نبوده و خراسان رضوی نتوانسته منابع مالی خوبی جذب کند و حتی خروج منابع مالی هم داشته است.
عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی تاکید دارد: البته اگر شرایط کاهش درآمدهای نفتی باثبات باشد، به نفع استانی مانند خراسان رضوی است چون معمولا اختلاف تولید در استانها به کمک نفت ایجاد میشود. در واقع در سالهایی که درآمدهای نفتی کم میشود، استانهایی مانند خراسان رضوی که وابستگی کمتری به درآمدهای نفتی دارد، اوضاع بهتری با وجود فشارهای مالیاتی دولت پیدا میکند. به نظر من از سالهای 97 و 98 تاکنون این استان ظرفیتهای خوبی ایجاد کرده است. همین طرح مثلث توسعه اقتصادی نیز میتواند به استفاده از این ظرفیت کمک کند اما متاسفانه کارها کند پیش میرود.
سیاست اقتصادی کشور فشار بر مودیان مالیاتی نیست
یحیی یعقوبنژاد، مدیرکل امور مالیاتی خراسان رضوی، در خصوص طرحهای موجود برای پاکسازی بودجه از نفت، آن را مسبوق به سابقه میداند و میگوید: با نگاهی به قوانین 5 ساله توسعه اقتصادی، سند چشمانداز 20 ساله نظام، بسته مربوط به اقتصاد مقاومتی و بیانیه گام دوم مقام معظم رهبری متوجه میشویم که یک بند همه این موارد دلالت بر این دارد که باید تلاش کرد اقتصاد کشور از وابستگی به نفت رها شود و به یک منبع درآمد پایدار داخلی دست یافت. در این موضوع، همه اقتصاددانان بر این باور هستند که در بین درآمدهای داخلی، بهترین نوع، درآمد مالیاتی است چون با اتکا به گردش درآمد، ثروت و مصرف در اقتصاد داخلی ایجاد میشود. در واقع درآمدهای مالیاتی جزو درآمدهای پاک و سفید است. مقام معظم رهبری نیز در چندین سخنرانی بر این مساله تاکید داشتهاند که درآمدهای نفتی اقتصاد کشور را وابسته به بیگانه خواهد کرد.
او ادامه میدهد: نفت یک درآمد متزلزل و متعلق به همه نسلهاست. ما نباید از این ثروت برای هزینههای جاری استفاده کنیم تا نسلهای بعدی از این منابع بیبهره بمانند. در همه کشورها این مساله پذیرفته شده که درآمدهای نفتی در صندوق ذخیره ملی پسانداز و صرف هزینههای سرمایهای شود تا منافع آن به همه نسلها بازگردد. در سالهای اخیر نیز در توازن بین درآمدهای نفتی و درآمدهای مالیاتی در کشور، درآمدهای مالیاتی پیشی گرفته و این سیاست، هر چند دیر اجرا شده اما در حال حاضر با توجه به تحریمهای ظالمانه امروز، همه متوجه این مساله شدهاند که پاکسازی اقتصاد از نفت یک موضوع راهبردی در اقتصاد کشور است.
یعقوبنژاد با بیان اینکه 3 درصد از درآمدهای مالیاتی کشور بر عهده خراسان رضوی است، تصریح میکند: بر این اساس در سال 1397 حدود 3100 میلیارد تومان درآمد مالیاتی، اعم از مستقیم و غیرمستقیم، برای خراسان رضوی پیشبینی شده بود که حدود 2800 میلیارد تومان از دو منبع مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم وصول شد. در واقع طی سنوات گذشته تلاش زیادی شده تا با استفاده از معوقات و شناسایی پایههای جدید مالیاتی و همچنین بهرهگیری از ظرفیتهای مربوط به فرارهای مالیاتی این سیاست و راهبرد کلیدی اقتصاد کشور محقق شود تا وابستگی به نفت کاهش یابد.
مدیرکل امور مالیاتی خراسان رضوی در خصوص فشار مالیاتستانی بر بخشهای اقتصادی میگوید: سیاستهای کلان اقتصادی و مالیاتی به خصوص با اصلاحیه جدید قانون مالیاتهای مستقیم دقیقا رویکرد حمایتی دارد. در اصلاحیه جدید میزان مشوقها و معافیتهای مالیاتی افزایش و نرخهای مالیاتی کاهش پیدا کرده اما از دیگر سو، ضمانت اجرای قانون افزایش داشته است. در واقع سیاست مالیاتی کشور فشار بر مودیان موجود نیست. همه اقتصاددانان بر این باور هستند که کشور ما ظرفیت بیشتری از عدد کنونی مالیاتی را دارد منتها سازوکار مشخصی که که از طریق آن بتوان همه فرارها و معوقات را شناسایی کرد، در قالب طرح جامع مالیاتی به مرور محقق خواهد شد.
وی اضافه میکند: سال گذشته در خراسان رضوی بالغ بر 700 میلیارد تومان از بدهی فعالان اقتصادی که غالبا شرکتهای تولیدی بودند، به صورت بلندمدت تقسیط شده که این یک فرصت مالیاتی برای واحدهایی است که دچار مشکل نقدینگی شدهاند تا بتوانند به تولید خویش ادامه دهند.
جراحی ساختارها، راهکاری برای تحقق هدف اقتصاد بدون نفت
محمدرضا توکلیزاده، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی، با اشاره به برنامههایی نظیر راهاندازی صندوق توسعه ملی که برای استفاده صحیح از درآمدهای نفتی پیادهسازی شده بود، میگوید: البته این برنامه در بیشتر اوقات محقق نشد چون هر از گاهی وضعیت اضطراری در کشور به وجود میآمد و این منابع به همین مصارف می رسید.
او ادامه میدهد: در این میان، خراسان رضوی نسبت به سایر استانها از وضعیت بهتری برخوردار بوده است. این استان برای حرکت به سمت بودجه بدون نفت مسیر آسانتری در پیش دارد چون همیشه منابع بودجه جاری استان توسط خودش تامین میشده است. البته همیشه در حوزه بودجه عمرانی کمبودهایی بوده و این بودجه، در آن حد مورد نیاز استان، هیچگاه تامین نشده است. اگر هم چنین بودجهای تامین شده، بعضا جذب مصارف عمومی استان شده است.
توکلی زاده خاطرنشان میکند: طرح پاکسازی بودجه از نفت برنامهای ممکنالوصول است اما طی این مسیر خیلی دشوار خواهد بود چون ما عادت کردهایم که این منابع در اختیار ما باشد. اگر قرار باشد این منابع حذف شود، باید جای خالی آن را پر کرد. این جایگزینها درآمدهای مالیاتی، گمرکی و... است. همچنین باید قیمت انرژی به سمت واقعیتر شدن حرکت کند. در حال حاضر یارانههای پنهان زیادی وجود دارد که باید حذف شود.
توکلیزاده تاکید میکند: البته باید قبول کرد که ایران کشوری است که هزینههای جاری بسیار متورمی دارد و بخش عظیمی از جمعیت کشور در سازمانهای دولتی مشغول به کار هستند. این بخشها نیز راندمانی پایین داشته و به نوعی منابع موجود را صرف خود میکنند. برای پاکسازی بودجه کشور از نفت بایستی این مشکلات حل شود. در واقع ما نیازمند جراحی عمیق در کل اقتصاد کشور هستیم.
لازمه پاکسازی اقتصاد از نفت، بهبود فضای کسب و کار است
علی شریعتیمقدم، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز طرحهایی نظیر پاکسازی بودجه از نفت را در سطح کلان برای اقتصاد کشور مفید میداند و میگوید: این اتفاق باید سالها قبل رخ می داد. بیش از 100 سال است که اقتصاد ما به نفت وابسته بوده است. گرچه صادرات غیرنفتی یک اولویت بوده ولی به عنوان یک واقعیت، حرکت در جهت ایجاد فضای کسب و کاری که منجر به توسعه صادرات شود، صورت نگرفته است. در حال حاضر 22 سال از زمانی که برنامه صادرات غیرنفتی آغاز شده، میگذرد اما از فرصتهای موجود برای تقویت این بخش استفاده نشده است.
او ادامه میدهد: زیربخشهای مورد نیاز این امر مانند مشارکت دادن بخش خصوصی در تصمیمسازیها به خوبی محقق نشده است. البته در دورههای اخیر اتاق بازرگانی ارتباط خود را با دولت به عنوان بازوی مشورتی به خوبی حفظ کرده اما هنوز تصمیمات زیادی است که بدون توجه به نظرات بخش خصوصی اتخاذ میشود. یکی از نمونههای این تصمیمات مساله نرخ ارز است.
شریعتیمقدم تاکید می کند: تحقق اقتصاد بدون نفت در کشور با بهبود فضای کسب و کار میسر خواهد بود. البته سایر مسائل نیز اهمیت خود را دارد؛ مثلا باید ارتباطات کشور در فضای بینالمللی و نظام بانکی جهان اصلاح و مشکلات خود را با انعقاد توافقنامه با دیگر کشور برطرف کرد. در این زمینه خراسان رضوی میتواند سهم بیشتری داشته باشد؛ البته این مساله منوط به این است که پیششرطهای گفته شده، تحقق یابد.
| چرا تنها کاندیدای اتاق مشهد رای نیاورد؟ |
|---|
| رونمایی از کلید دار جدید اتاق مشهد |
| ترمز تورم مسکن در مشهد |
| موانع بزرگ مبادلات مهندسی |
| فرصت رونق هتلهای مشهد |
پیام شما با موفقیت ارسال شد .