چالش‌های ترازیتی در مرزهای خراسان

محمود امتی

مشکلات در افغانستان بیشتر به معضلاتی چون توقف طولانی مدت مرزی و گرفتاری‌هایی در مرز باز‌می‌گردد؛ البته جاده میان دو گمرک نیز مشکل‌ساز شده که منجر به کندی تردد و توقف طولانی مدت کامیونها می‌شود و در برخی از موارد به دلیل ناهموار بودن این جاده بارها و واژگونی کامیونها آسیب داده است. این مساله معضل بزرگی به شمار می‌رود و بیش از دو دهه بارها و بارها مطرح شده اما تاکنون مرتفع نشده است. قابل توجه است که هزینه و خسارت زیادی را برای محموله‌های تجاری، چه ترانزیتی و چه صادراتی ایران به همراه داشته و از دلایل اصلی افزایش کرایه و توقف محموله‌ها به شمار می‌رود. همچنین اخباری نیز در خصوص وجود مشکلاتی در حوزه مسافربری به گوش رسیده است.

در آن سوی مرز، مشکلات به گمرک اسلام قلعه بازمی‌گردد که به دلیل تعداد محدود باسکول باز هم مشکل همیشگی یعنی کندی تردد و توقف طولانی مدت روی می‌دهد؛ این معضل نیز همچون مشکلات دیگر بیان شده اما تاکنون حل وفصل نشده است. مشکل جدیدی که در مسیر افغانستان چالش برانگیز شده، انتقال گمرک هرات به اسلام قلعه است؛ به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های لازم برای انتقال گمرک به اسلام قلعه، محمولات با کندی، توقف و مشکلات زیادی ارسال می‌شوند و تاکنون نیز شکل و فرم عادی خود را در گمرک اسلام قلعه نگرفته است.

اما به داخل مرز ایران و افغانستان که می‌رسیم مشکل دیگری وجود دارد و آن عدم هماهنگی ساعت کاری نهادها و ارگانهایی است که در آنجا مشغول به کار هستند. البته مشکلات دیگری چون عدم دسترسی مناسب به اینترنت و گاهی وجود ناهماهنگی صحیح میان مرزبانی، گمرک، گذرنامه و سازمان حمل و نقل نیز چالش ساز شده که در مواردی توقف کامیونها را به همراه دارد اما بیشتر توقفات در آن سوی مرز یعنی افغانستان روی می‌دهد.

حال به مشکلات ترانزیتی در طرفی دیگر از مرزهای استان می‌پردازیم؛ یعنی ترکمنستان که بخش عظیمی از معضلات صنعت حمل و نقل، به دولت و تصمیم‌گیران این کشور بازمی‌گردد. در دو سال اخیر صنعت حمل و نقل فراز و نشیب‌های بسیاری با این کشور تجربه کرده است. ترکمنستانیها قانونی وضع کردند به نام قانون «یک دلار در کیلومتر» که سال گذشته آن را به 1.5 دلار افزایش دادند. بر اساس این قانون برای مسیرهای ازبکستان و تاجیکستان حدود 1800 دلار هزینه‌بر شده و بر هزینه‌های عادی افزوده شد. البته این قانون تنها برای کامیونهای ایرانی اجرا می‌شود که در این مسیرها تردد می‌کنند.

از دیگر محدودیت‌های چالش‌ساز ترکمنستان، «خروج بار از گمرک سرخس» است؛ تنها 30 دستگاه کامیون روزانه اجازه عبور از مرز سرخس را دارند که باری دیگر منجر به توقف و کندی حمل بار شد و این درحالیست که به طور کلی، محل عبور کامیونهایی که مقصد آنها آسیای میانه، ازبکستان و تاجیکستان است، از مرز سرخس صورت می‌گیرد. از سوی دیگر با وجود تصمیمگیریهای چالش برانگیز این کشور، نمی‌توان روابط دیپلماسی سیاسی مطلوبی با ترکمنستان برقرار کرد و طرف ترکمن با این اقدامات خود تنها بر افزایش هزینه ترانزیت کالا به مقصد آسیای میانه دامن زده است.

اما با اعمال تحریم‌ها که بخش اعظم دیگر مشکلات ترانزیت به آن بازمی‌گردد، خطوط کشتیرانی از مسیر ایران کنار گذاشته شده که در نهایت افزایش دو الی سه برابری زمان و هزینه‌ها را در پی داشته است؛ این درحالیست که کالایی که پیش از تحریمها یک ماهه به ایران می‌رسید، امروز زمان ارسال آن محموله به دو ماه رسیده که آن هم با دشواری و مشقت بسیار به بنادر ما می‌رسد.

یکی از مسائلی که بر روی هزینه بارهای ترانزیت تاثیر گذاشته، تجار بزرگ چینی است که از فروش کالای خود به تجار ایرانی خودداری می‌کنند زیرا در سند کالا نام ایران و یا بندرعباس ذکر می‌شود و بر این اساس تجار ایرانی نمی‌توانند از تخفیفات ویژه صادرات کشور چین استفاده کنند چراکه سند فروش برای آنها صادر نمی‌شود.

در حقیقت تجارت و ترانزیت همچون آبی روان است و هرگاه در محلی دیگر هزینه‌ها ارزانتر و شرایط راحتتر و سریعتر باشد، به آن سمت و سو می‌رود. در کنار مشکلات ترانزیتی موجود در ایران، مسیر پاکستان- افغانستان فعال شده و بارها از بندر کراچی به مرزهای جنوبی افغانستان حمل می‌شود که برای افغانستان ارزانتر است. مسیر دیگری به نام لاجورد از ترکیه، گرجستان، آذربایجان، دریای خزر و ترکمنستان نیز وجود دارد که نسبت به سایر مرزها فعال نیست و مقداری هزینه‌های آن بالاست اما به هر حال امکان ارسال محموله از این مسیر وجود دارد.

در داخل کشور برای روبه رو شدن با چالش‌های موجود در صنعت حمل و نقل باید شرایط را تسهیل کرد و موانع را از سر راه خود برداشت؛ در حقیقت ناوگان حمل و نقل باید تقویت و تجهیز شود و روان‌سازی قوانین و مقررات کنونی صورت گیرد. همچنین باید بخشی از روابط دیپلماسی خارجی خود را به روابط بازرگانی، ترانزیت و صادرات کالا اختصاص داد و موانع موجود در زیرساخت‌های خود در پایانه‌های مرزی و گمرکات خارجی را برطرف ساخت.

نایب رئیس هیات مدیره انجمن شرکتهای حمل و نقل بین‌المللی خراسان رضوی