نشان جغرافیایی و حکایت عقب ماندن ما

بخش خصوصی با حقوق مالکیت فکری ناآشناست

ساناز جوادی با بیان اینکه بخش خصوصی در ایران استراتژی خاصی برای دارایی‌های ناملموس خود ندارد، گفت: بخش خصوصی تنها زمانی نسبت به حقوق معنوی خود حساس می‌شود که این دارایی‌ها نقض شده باشد. بدون حمایت از حقوق فکری هزینه شرکت‌ها بالاتر می‌رود. این حقوق نوعی مالکیت انحصاری به شرکت‌ها به عنوان صاحبان حق ارائه می‌کند. در حقیقت مدیریت دارایی‌ها جزء لاینفک استراتژی واحدهای تولیدی برای خلق و نوآوری بیشتر است. علت عدم توجه شرکت‌ها به این مساله عدم آگاهی است. علت دیگر نیز ناشی از عدم اعتماد به سیستم است. در واقع خیلی از شرکت‌ها اعتقاد دارند نداشتن قضات متخصص و طولانی بودن پروسه رسیدگی دادگاه‌ها در زمینه حقوق مالکیت فکری، چنین هزینه‌ای را بی‌صرفه یا کم‌صرفه می‌کند. همچنین بسیاری از واحدهای تولیدی به دلیل عدم برخورداری از درآمد مکفی، این هزینه‌ها را حذف می‌کنند. علت دیگر نیز در نبود نیروی انسانی متخصص در واحدهای تولیدی نهفته است و همین مساله موجب می‌شود واحدهای تولیدی حقوق خود در این زمینه را پیگیری نکنند.

سیستم حقوقی مالکیت فکری در ایران کند اما رو به پیشرفت است

عضو اتاق بازرگانی ایران و سوئیس با اشاره به وضعیت تقنینی حقوق مالکیت فکری در ایران عنوان کرد: به طور کلی سیستم نهادینه شدن حقوق مالکیت فکری ایران خیلی کند اما در حال پیشرفت است و اجرای پروژه‌های بین‌المللی به ارتقای این سیستم کمک می‌کند.

مشاور سازمان ملل در خصوص ثبت نشان‌های جغرافیایی به عنوان شاخه‌ای جدید از حقوق مالکیت فکری بیان کرد: ثبت نشان‌های جغرافیایی یکی از انواع جدید مالکیت فکری و متناسب با سیستم حقوقی ایران است. این شیوه متناسب با ساختار کشورهای در حال توسعه است. علائم تجاری به شرکت‌ها اجازه می‌دهد که کالا و خدمات خود را در بازارها در مقابل رقبا متمایز کنند تا بتوانند اعتماد مصرف‌کنندگان را به دست آورند.

حقوق نشان جغرافیایی مرتبط با همه دست‌اندرکاران زنجیره تولید است

وی با اشاره به مختصات حقوق ثبت نشان جغرافیایی و مزیت‌های آن برای شرکت‌های اقتصادی گفت: نشان جغرافیایی در کنار دانش سنتی جزو چالش‌برانگیزترین موارد حقوق مالکیت فکری است. نشان جغرافیایی نوآوری جوامع بومی و محلی بوده و علامت و نشان یک منطقه جغرافیایی خاص بشمار می‌رود. نشان جغرافیایی یعنی ارتباط بین یک محصول و یک جغرافیا بیانگر کیفیت آن محصول است. نشان جغرافیایی مربوط به نوع تولید و شرایط یک محصول در شرایط خاص یک منطقه جغرافیایی است. جتی منابع انسانی و مهارت‌های آنان نیز در تولید یک محصول دخیل است و می‌تواند در چارچوب نشان جغرافیایی بگنجد.

جوادی اضافه کرد: خاصیت نشان‌های جغرافیایی است که به حقوق جوامع محلی توجه داشته و برخلاف علائم تجاری که هر 10 سال یک مرتبه باید تمدید شود، دائمی است. البته نمی توان استفاده از این حقوق را برخلاف علامت تجاری به دیگری واگذار کرد. این نشان ها می تواند محوصلات کشاورزی یا صناعی دستی را دربر گیرد. نمونه بارز نشان جغرافیایی در ایران فرش کاشان است. علت ارزش نشان های جغرافیایی این است که این نشان ها نقش مهمی در برندینگ و متمایز کردن کالا از رقبا دارد. همچنین نشان های جغرافیایی نقش مهمی در تمایز یک کالا در بازارهای داخلی و بین المللی ایفا می کند. این نشان یک حق جمعی ایجاد می کند که یک اتحادیه از تولیدکنندگان داخلی صاحب آن می شوند و متولی آن دولت است. مزیت نشان جغرافیایی این است که با توجه حذف واسطه ها و کارکرد صحیح زنجیره تولید، همه کسانی که در این زنجیره فعال هستند، می توانند تحت عنوان آن نشان حضور پیدا کنند.

وی با بیان اینکه یکی از مزیت های نشان جغرافیایی این است که شهرت یک محصول از طریق این نشان افزایش پیدا می کند، افزود: وقتی یک محصول در یک منطقه تولید شود و کیفیت داشه باشد، این مساله روی قیمت آن نیز تاثیر خواهد داشت. نشان های جغرافیایی جزو مورادی است که با توجه به ساختار سنتی جوامع در حال توسعه، برای بخش خصوصی می تواند بسیار مفید باشد.

نشان جغرافیایی تولیدکننده را متعهد به حفظ کیفیت کالا می کند

جوادی با تاکید بر اینکه برخورداری از نشان جغرافیایی منافاتی با علامت تجاری ندارد، بیان کرد: یکی دیگر از مزیت های نشان های جغرافیایی جلوگیری از نقض حقوق شرکت ها در بازارهای بین المللی است. این نشان در ارتقای وضعیت معیشت کشاورزان و روستاییان نیز مفید است. تولیدکننده ذیل این نشان مجبور است که به کیفیت متعهد باشد و همین مساله موجب می شود از ورود کالای کم کیفیت به بازار جلوگیری شود. همچنین این نشان ها نقش مهمی در ارائه اطلاعات به خریدار ایفا می کند. کالایی که نشان جغرافیایی دارد، ظرفیت فروش با قیمت بالاتری خواهد داشت.

نشان جغرافیایی موجب قیمت گذاری نهایی محصول می شود

وی ادامه داد: یکی دیگر از خواص نشان های جغرافیایی توسعه گردشگری است. نمونه های متعدد و جذابی وجود دارد که نشان می دهد وضعیت معیشت روستاییان و کشاورزان یک منطقه بعد از ثبت نشان جغرافیایی رشد داشته است. همچنین نشان جغرافیایی موجب قیمت گذاری نهایی محصول می شود. به عنوان نمونه در کشور ما دست های زیادی برای قیمت گذاری وجود دارد. نشان جغرافیایی موجب می شود در کل زنجیره ارزش قیمت های مصوب و واحد به وجود آید و سود نهایی محصول به دست کشاورز هم برسد. در مجموع سیستم نشان جغرافیایی یک وسیله متمایز کننده است و موجب افزایش ظرفیت صادرات یک محصول خواهد شد چون مصرف کنندگان عادی به کیفیت کالاها اهمیت می دهند.

ثبت نشان جغرافیایی آغاز راه است

جوادی با اشاره به فروش فله ای محصولات کشاورزی در ایران، آن را فاجعه بزرگی توصیف کرد و افزود: در خیلی از مناطق ایران ظرفیت گردشگری با استفاده از همین نشان جغرافیایی وجود دارد. نمونه آن گلا بگیری در کاشان، زعفران پاک کنی در خراسان و... است که به توسعه کسب و کار یک منطقه کمک خواهد کرد و نیروی کار را به منطقه مزبور جلب می کند.

مشاور سازمان ملل با اشاره به اینکه نشان جغرافیایی باید ذیل درخواست برای حمایت از یک محصول تهیه شود، اظهار کرد: یکی از خلاهای بزرگ ما این است که به ثبت نشان تجاری اکتفا می شود اما باید ذیل ثبت این نشان سندی تهیه شود که در آن مواردی مانند کیفیت، رنگ، مدل، طرز تهیه، نام ذی نفعان و... یک کالا درج شود. در حقیقت باید برای یک نشان جغرافیایی یک سند وجود داشته باشد. در ایران نشان جغرافیایی منحصر به ثبت است در حالی که ثبت آغاز راه است. مدیریت نشان جغرافیایی باید در قالب همین سند پیگیری شود.

وی در خصوص سایر مزایای ثبت نشان های جغرافیایی خاطرنشان کرد: نشان های جغرافیایی نقش مهمی در جلوگیری از هدررفت محصولات دارد. نشان جغرافیایی کمک می کند که تولید بر مبنای تقاضای بازار باشد. یکی از مسائل امروز اقتصاد ایران این است که جلوی توزیع کنندگان نالازم  یک محصول گرفته شود. مساله دیگر تولید انبوه است که بدون وجود تقاضا ادامه دارد. متاسفانه افتخار هم می کنیم به اینکه 90 درصد تولید زعفران دنیا در اختیار ماست اما کسی نمی پرسد آیا تقاضای کافی برای این حجم از زعفران در بازارهای بین المللی وجود دارد؟

جوادی تاکید کرد: یکی از شروط موفقیت نشان های جغرافیایی همکاری بین بخش های دولتی و خصوصی است. کنترل تولید باید بین دولت و بخش خصوصی رخ دهد. در کنار تهیه سند برای ارائه کیفیت محصول دارنده نشان جغرافیایی، لازم است یک سیستم کنترلی نیز وجود داشته باشد که به تولیدکننده کمک کند کیفیت محصول خود را حفظ کند. یک تولیدکننده خاص ذیل نشان جغرافیایی نمی تواند  عملکرد قبل از ثبت نشان جغرافیایی ادامه دهد. در حال حاضر سازمان فائو در کشور ما در این حوزه فعالیتی نداشته و تنها در زمینه میراث کشاورزی اقدام کرده است. این تقاضایی است که وزارت جهاد کشاورزی می تواند از فائو آن را بخواهد. نمونه اجرای طرح ثبت جغرافیایی در کشور افغانستان جاری است که در جهت حمایت از سیستم تولید زعفران دنبال می شود.

وی تاکید کرد: چگونگی موفقیت نشان جغرافیایی در ایران به هماهنگی دولت و بخش خصوصی و همچنین فعالان داخلی در سیستم زنجیره ارزش و تعهد به آن بستگی دارد. در حقیقت تا تولیدکننده خود را متعهد به زنجیره ارزش نداند، موفق نخواهد بود. گام آخر ثبت نشان جغرافیایی تبلیغ است. حضور در نمایشگاه های بین المللی و تلویزیون و همچنین استفاده از سایر روش های تبلیغی به افزایش آگاهی مصرف کنندگان بین الملی کمک زیادی خواهد کرد. ایده دولت حرکت به سمت اقتصاد غیرنفتی است که نشان جغرافیایی ظرفیتی است که می توان با استفاده از آن به ارتقای صادرات محصولات کشاورزی دست یافت.

تشکل های اتاق بازرگانی بیش از کار اقتصادی فعالیت ستادی می کنند

در بخش دیگری از این نشست علی محمد شریعتی‌مقدم، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسانر ضوی اظهار کرد: استان ما در حوزه برند یکی از فعال ترین استان های کشور است که با همکاری اتاق بازرگانی مشهد و انجمن مدیران صنایع خراسان این موضوع شکل گرفته و تاکنون 7 دوره از همایش برندینگ در این استان برگزار شده است. این همایش در هر نوبت در سطح بسیار بالایی برگزار شده و از اساتید داخلی و بین المللی در برگزاری آن استفاده شده است. این همایش موجب ثبت جهانی برند زعفران در خراسان شد. به همین جهت لازم است در زمینه برند و نهادینه شدن آن بیشتر تلاش کنیم.

وی تاکید کرد: یکی از نقاط ضعف ما نبود تشکل های منجسم است. یا تشکل های ذیل اتاق کار اقتصادی نمی کنند و بیشتر کار ستادی می کنند. این یکی از مسائلی است که نشان می دهد ما درحوزه نشان جغرافیایی بیشتر پیش نرفته ایم.

پس از وی محمدحسین روشنک، رئیس کمیسیون تجارت اتاق مشهد، بیان کرد: برند مخصوص کالا نیست بلکه مربوط به شاخصه هاست. پس از انقلاب و کوپنی شدن کالاها، موضوع برند از بین رفت یا متوقف شد. بعد از آن دوره، ایده احیای برندهای داخلی و صادراتی احیا شد. ما در اتحادیه صادرکنندگان این مساله را مطرح کردیم و کم کم مساله نهادینه شد. در کنار آن ایده تولید بدون کارخانه را نیز راه اندازی کردیم. این حوزه مقوله بسیار وسیعی است که شیوه اقتصادی نوینی دانسته می شود. این نوع تولید با برون سپاری تولید متفاوت است. تولید بدون کارخانه یعنی اینکه کسی صاحب برند است و با استفاده از چند کارگاه تولیدی، با استاندارد مورد تایید خود، کالایی را تولید می کند. این نوع تولید 3 خاصیت دارد. نخست اینکه سرمایه گذار مجبور نیست همیشه سرمایه خود را روی زمین صرف کند. دوم اینکه سرمایه بخش تجارت به سمت تولید سوق داده می شود. خاصیت سوم نیز این است که تخصص برندساز و بازرگان در چرخه تولید از بین نمی رود. این نوع تولید موجب تلفیق تجارت و تولید می شود.

در ادامه نیز امیرمهدی مرادی، دبیر انجمن مدیران صنایع خراسان، گفت: طی 7 سال، همایش برندینگ در استان با رویکردهای مختلف برگزار شده است. در برنامه 5 ساله نخست این همایش تلاش شد مبانی برند در استان ارائه شود. دانشی که در زمینه برند وجود داشته، در این همایش به صورت کامل ارائه شده است. بعد از این مساله دنبال شناسایی برندها در مناطق مختلف، حمایت در سطح ملی و پیش روی در سطح بین المللی هستیم. در سطح بین المللی برندهای ما انگشت شمار است مگر در مورد محصولاتی که انحصار تولید در آن داریم. هنوز در زمینه حفظ برند، ثبت آن و مسائل حقوقی مربتط با آن در دنیا کمتر کار کرده ایم.