بیم و امیدهای اتاق‌های مشترک در دوره تحریم

رضا اردکانیان، وزیر نیرو و رئیس ایرانی کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران و فدراسیون روسیه در این خصوص گفته «توسعه روابط اقتصادی با همسایگان با توجه به شرایط تحریمی اولویت دارد. اراده سیاسی می‌تواند به توسعه روابط اقتصادی کمک کند. بدون اراده سیاسی طرح‌های مشترک اقتصادی به جایی نخواهد رسید».

بر این اساس ایران یکی از پرهمسایه‌ترین کشورهای جهان است که این همسایگان بازار بزرگی را شامل می‌شود. این در کنار مشترکات فرهنگی، زبانی، قومی و مذهبی با همسایگان فرصتی فوق‌العاده برای اقتصاد کشور ما بشمار می‌آید. خراسان رضوی نیز با دو کشور بزرگ ترکمنستان و افغانستان همسایه است. کشورهایی که هر دو اقتصاد نوپایی دارند و از این جهت فرصت بزرگی برای استان ما که 95 درصد اقتصاد آن متعلق به بخش خصوصی است، بشمار می‌رود.

براساس آمارهای منتشر شده در سازمان توسعه تجارت، مبادلات اقتصادی ایران و 15 کشور همسایه طی سال‌های 84 تا 94 نشان می‌دهد طی این بازه زمانی ارزش صادرات کشور ما به 15 کشور همسایه از 5579 میلیون دلار به 17 هزار  و 938 رسیده و تراز تجاری ما از منفی 5129 به مثبت 6780 افزایش پیدا کرده است./جدول شماره یک

با نگاهی به آمارهای سازمان توسعه تجارت در مورد میزان مبادلات تجاری ایران و افغانستان، طی همین بازه زمانی مشخص می‌شود ارزش صادرات کشور ما در سال 84 از 497 به 2582 میلیون دلار رسیده است. البته باید توجه داشت که میزان واردات ما از این کشور نیز از 6 میلیون دلار به 26 میلیون دلار رسیده است. همین مساله در مورد ترکمنستان نیز صادق است. در سال 1384 ارزش صادرات کشور به ترکمنستان از 141 به 721 میلیون دلار در سال 94 رسیده است. البته نکته ای که در مورد ترکمنستان وجود دارد، این است که در سال 94 میزان صادرات کشور ما به ترکمنستان کاهش پیدا کرده است. میزان صادرات کشور ما به ترکمنستان از 973 میلیون دلار در سال 93 به 721 میلیون دلار رسیده است./جداول یک و دو

البته این مساله کمی هم به محدودیت‌های ترکمنستان برای تجارت با کشورهای دیگر بازمی‌گردد.

البته در خراسان رضوی اتاق‌های مشترک بیشتری در حال فعالیت است اما بخش عمده‌ای از مراودات اقتصادی این استان با همسایگان، با دو کشور ترکمنستان و افغانستان است.

خروج امریکایی‌ها فرصتی برای توسعه روابط با افغانستان

محمود سیادت رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان نیز در خصوص کارکردهای اتاق مشترک ایران و افغانستان اظهار می‌کند: به طور کلی اتاق‌های مشترک دو وظیفه دارند؛ یکی اینکه مانند هر تشکل اقتصادی به اعضای خود خدمات دهند؛ مشکلات اعضای خود را پیگیری و مسائل اساسی در روابط دو کشور را عارضه‌یابی و تا حد امکان پیگیری کنند. وظیفه دیگر مربوط به اتاق بازرگانی است که به جهت جایگاه مشورتی آن برای سه قوه، از اتاق‌های مشترک برای بهبود تبادلات اقتصادی با کشورهایی که زمینه مبادلات با آن‌ها وجود دارد، استفاده کند.

وی ادامه می‌دهد: اتاق مشترک ایران و افغانستان از اتاق‌های مشترک پرمساله است چون این کشور به عنوان یکی از 5 کشور اصلی هدف ماست که با ما زبان و مرز مشترک دارد و میلیون‌ها تاجر افغان در کشور ما زندگی می‌کنند. این اتاق باید مسائل خاصی را دنبال کند چون افغانستان راه به دریا نداشته و مرز مشترک فعالی با ایرن دارد؛ به همین جهت مسائل ترانزیتی گسترده‌ای با آن داریم. اتاق مشترک این دو کشور عملا درگیر مسائل بسیار متنوعی است که اگر کمک اتاق بازرگانی مشهد و مقامات استان نباشد، شاید نتوان به تنهایی از پس از این مسئولیت‌ها برآمد. در افغانستان به جهت ارتباط خوبی که با مردم این کشور داریم و علاقه آن‌ها به مصرف کالاهای ایرانی که فرهنگ مصرف نزدیکی با ایران دارند، کماکان صادرات ما به این کشور ادامه دارد. البته طی یکی دو سال گذشته رشد خوبی در حوزه واردات از افغانستان، صادرات انرژی و سوخت و همچنین ترانزیت با این کشور اتفاق افتاده است. 

سیادت با اشاره به مذاکرات طالبان و امریکا برای ایجاد فرایند صلح در افغانستان بیان می‌کند: اتفاقی که هم‌اکنون شرایط را تغییر داده وضعیت داخلی این کشور است. امریکایی‌ها اراده خروج از این کشور دارند و حضور چندین ساله آن‌ها در این کشور بی‌حاصل و حتی اثر عکس داشته است. از دیگر سو مساله آشتی ملی و ادغام طالبان در پروسه سیاسی افغانستان مطرح شده که آن نیز شرایط این کشور را تغییر خواهد داد. اگر حضور امریکایی‌ها در این کشور کمرنگ یا منتفی شود، فرصت برای حضور ما در افغانستان در حوزه اقتصادی بیشتر خواهد بود. از دیگر سو شرایط تحریم اثبات کرده که مسئولان باید به همسایگان تکیه کنند و می‌توان با افزایش تعاملات با همسایگان توسعه صادرات را رقم زده و شرایط خوبی را فراهم کرد.

رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان تاکید می‌کند: البته باید درک متقابلی از خواسته‌های دو طرف ایجاد و روابط بردبرد تعریف شود. توجه مسئولان به افغانستان را غنیمت می‌دانیم و تلاش می‌کنیم این نگاه تخصصی به مسئولان نیز منتقل شود تا شرایط اتخاذ تصمیمات خوب در رابطه با این کشور فراهم شود.

وی با اشاره به کارکردهای اتاق‌های مشترک در توسعه همکاری‌ها با کشورهای همسایه و برون‌رفت از شرایط تحریم خاطرنشان می‌کند: اتاق‌های مشترک به دلیل کار تخصصی در یک حوزه جغرافیایی، می‌توانند برای اعضای خود فرصت‌های بازاریابی و مذاکرات تجاری فراهم کنند. البته اتاق‌های مشترک قوی‌تری در سطح ملی داریم. نمونه آن اتاق مشترک ایران و عراق است که به محور تنظیم‌کننده روابط اقتصادی دو کشور تبدیل شده است. به نظر من توسعه روابط از مسیر ایجاد اتاق‌های مشترک سهل‌تر، عمیق‌تر و کم‌هزینه‌تر انجام می‌شود که این تجربه باید حمایت و از مجموعه‌های دولتی اختیارات به آن تفویض شود تا حوزه فعالیت‌های اتاق مشترک توسعه یابد. اتاق بازرگانی باید اختیارات و امکانات بیشتری به اتاق‌های مشترک دهد و مسئولان نیز در تصمیم‌گیری‌ها، اتاق‌های مشترک را دخیل بدانند. البته این اتفاق خیلی عملی نمی‌شود گرچه روابط خوبی بین ما و مسئولان وجود دارد اما قاعده تعریف شده‌ای در این زمینه وجود ندارد. اتاق‌ها یک ارتباط دوسویه داشته و پذیرش و مقبولیتی از تجار کشورهای مقابل دارند که بسیاری از مسائل ما با یک رابطه تلفنی حل می‌شود. خیلی خوب است که مسئولان دولتی از این ظرفیت بیشتر و بهتر استفاده کنند. با توجه به شرایط تحریم باید توسعه روابط با همسایگان به معنای عمیق و و اقعی در دستور کار قرار گیرد. در مواردی مانند افغانستان واگذاری اختیارات از مرکز مساله مهمی است.

ضروری است در شرایط تحریم، صادرات غیرنفتی توسعه یابد

بر همین اساس کاظم شیردل رئیس اتاق مشترک ایران و تاجیکستان با اشاره به اینکه این اتاق، مجموعه‌ای نوپاست، می‌گوید: این اتاق مشکلاتی دارد اما با حمایت‌های اتاق ایران و سازمان توسعه و تجارت آینده خوبی پیش رو خواهیم داشت. همچنین همکاری‌های خوبی که بین سفرای دو کشور آغاز شده، به افزایش هماهنگی‌ها و در نهایت توسعه تجارت ایران و تاجیکستان کمک خواهد کرد. در حال حاضر بیشترین میزان صادرات کشور ما به تاجیکستان از استان خراسان رضوی بوده و بیش از 50 درصد از صادرات ریلی کل کشور به تاجیکستان نیز از این استان صورت می‌گیرد. یکسری مشکلات پیش روی صادرات ما با تاجیکستان قرار دارد که بعد از سفر دکتر روحانی، رئیس‌جمهور، جو روانی بین دو کشور آرام شده ولی هنوز مانده تا سردی روابط به طور کامل برطرف و مانند گذشته شود.

شیردل ادامه می‌دهد: مشکل دیگر ما این است که مرز ترکمنستان به تاجیکستان بسته شده که علت عمده آن هم مشکلات سیاسی این دو کشور با یکدیگر است. به همین جهت بارهای صادراتی ما از طریق ازبکستان به تاجیکستان صادرشود و از همین رو است که آمارهای تجارت ما با این کشور دقیق نیست چون همه بارها به نام ازبکستان صادر می‌شود. این مسائل موجب افزایش قیمت 1500 دلاری صادرات کالا به تاجیکستان شده و ارزش رقابتی را از ما گرفته است.

رئیس اتاق مشترک ایران و تاجیکستان با بیان اینکه عمده کالاهای صادراتی کشور ما به تاجیکستان، مواد غذایی است، تصریح دارد: همچنین اجناسی مانند کاشی، سنگ، مصالح ساختمانی، مواد اولیه مانند گرانول و... نیز در این کشور مصرف خوبی دارد.

شیردل با اشاره به مشکلات فعالیت اقتصادی در کشور تاجیکستان خاطرنشان می‌کند: به دلیل برخی مشکلات، یک مرتبه تجار ما مجبور شدند از این کشور خارج شوند. در حال حاضر نیز ایرانی‌ها در این کشور حضور کمی دارند که این مساله به دلیل اعمال محدودیت‌ها بوده است اما با حرکت جدیدی که آغاز شده، هم‌اکنون خواسته دو کشور برقراری رابطه است. برای فعالیت بهتر اتاق‌های مشترک مسئولان باید زمینه را باز بگذارند تا فعالیت‌ها آغاز شود چون با شرایط کنونی و اعمال تحریم‌ها لازم است صادرات غیرنفتی داشته باشیم. بهترین راه‌کار برای توسعه صادرات غیرنفتی حرکت در مرزهای شرقی و آسیای میانه است.

به اندازه‌ای که دولت به اتاق‌های مشترک بها دهد، به آن‌ها می‌توان اتکا کرد

مجید محمدنژاد رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان هم با اشاره به اینکه اتاق‌های مشترک به عنوان بازوان مشورتی و تصمیم‌سازی که می‌تواند برای اتاق ایران موثر باشد، شکل گرفته است، می‌گوید: بخشی از ماموریت اتاق‌های مشترک تسهیل ارتباط تجار کشورها با هم است. شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای بین روابط تجاری دو کشور و انتقال آن به ایران و همچنین ارائه خدمات تجاری به اعضا از دیگر وظایف این مجموعه‌هاست. وقتی اتاق مشترکی شکل می‌گیرد، لازم است کشور مقابل نیز این اتاق مشترک را تاسیس و شرایط صادرات، واردات و تولید دو کشور را تسهیل کند. متاسفانه این اتفاق هنوز در کشور ترکمنستان رخ نداده است. اقتصاد این کشور کاملا دولتی است و اتاق بازرگانی و رئیس آن توسط شخص رئیس‌جمهور تعیین می‌شود. هنوز به طور جدی این اتاق در کشور ترکمنستان شکل نگرفته است. با این حال ما تلاش کرده‌ایم اتاق مشترک خود را تشکیل دهیم.

رئیس اتاق مشترک ایران ترکمنستان می‌گوید: خوشحال هستم که دولت و سازمان توسعه تجارت رویکرد خود را نسبت به بخش خصوصی تغییر داده و این اتفاق در ارکان مختلف سازمان توسعه تجات و وزارت صمت در حال رخ دادن است و نگاه ویژه‌تری به بخش خصوصی ایجاد شده است. اتاق‌های مشترک می‌توانند نقش سازنده و موثری را در این عرصه ایفا کنند. سازمان توسعه و تجارت شورای مشورتی اتاق‌های مشترک همجوار با جمهوری اسلامی ایران را راه‌اندازی کرده که 15 کشور با ما هم‌مرز هستند و برنامه‌ریزی می‌کنیم تجارت خود را بین این کشورها توسعه دهیم. تلاش ما این است که بازارهای هدف صادراتی را شناسایی کنیم تا با قیمت مناسب‌تر و به شکل تهاتر کالا با کالا یا پول واحد آن کشورها تجارت داشته باشیم که از این جهت به نتایج خوبی رسیده‌ایم.

او می‌گوید: یکی از راه‌های برون‌رفت از شرایط کنونی نقش اتاق‌های مشترک است. به اندازه‌ای که دولت به اتاق‌های مشترک بها دهد، به آن‌ها می‌توان اتکا کرد. متاسفانه خود ما نیز به عنوان بخش خصوصی مطالبات خود را از دولت خیلی قدرتمندانه و موثر پیگیری نمی‌کنیم و انگیزه‌ای برای ایفای نقش موثرتر در اقتصاد کشور نداریم. دوستان ما در سال‌های قبل این وضعیت را تجربه کرده‌اند که راه به جایی نخواهد برد.

وی اضافه می‌کند: اتاق ایران و ترکمنستان نوپاست و عمر آن هنوز متجاوز از دو سال نیست. چالش پیش روی ما عدم راه‌اندازی اتاق مشترک از سوی ترکمنستان است. همچنین هنوز بخشی از وزارتخانه‌ها، خصوصا وزارت امور خارجه در شمال شرق، خیلی اتاق مشترک را باور نکرده‌اند. این مشکلی است که حاکمیت و دولت هنوز با ابهام و تردید به این اتاق مشترک نگاه می‌کند. ترکمنستان برای ارائه ویزا مساله‌ای ندارد ولی نظام سیاست‌گذاری آن بر ارائه ویزا به همین شکل است. آن‌ها خیلی تمایلی به باز کردن درها به روی هر کسی ندارند. البته مذاکرات سازنده پاسخگو خواهد بود و ما هم در هر جلسه‌ای که با مسئولان این کشور داشته‌ایم، این موضوع را بیان کرده‌ایم. نگاه ما نباید این باشد که این کشور فقط به ایرانی‌ها ویزا نمی‌دهد بلکه برنامه این کشور این است که ویزا در حد توان اقتصادی کشورش ارائه شود.

رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان با اشاره به مشکلات بین ترکمنستان با تاجیکستان می‌گوید: مانع‌تراشی ترکمنستان در مسیر واگن‌های ما به ازبکستان صحت ندارد. با توجه به اختلاف بین تاجیکستان و ترکمنستان یکسری موانع و محدودیت‌هایی ایجاد شده که مربوط به سیاست‌گذاری آن هاست. بخش حاکمیت ما نیز در تلاش است رابطه آن دو کشور بهبود یابد. همچنین این کشور محدودیت‌هایی در مرزها ایجاد کرده که مشکلاتی برای تجار ما به وجود آورده است. البته این موانع فقط برای ما نیست و برای همه کشورهاست.

جدول شماره یک:

جدول شماره دو:

جدول شماره سه: