در جستجوی متولی تراتزیت

اما قوانین مخل داخلی، نبود متولی واحد و دخالتهای دستگاههای مختلف در این حوزه، حمایت نشدن از سوی دولت، قوانین کشورهای خارجی، تحریم، کاهش تولید، ممنوعیتهای صادراتی و... از موارد اثرگذار بر این صنعت است.

مشکلات حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی در سالهای اخیر هم برکسی پوشیده نیست؛ بارها شنیدیم و نوشتیم که در مرز دوغارون به عنوان پرترددترین مرز ترانزیتی خراسان رضوی، به دلیل نبود زیرساختهای مناسب در اسلام قلعه، کامیونها ساعتها و روزها معطل شده اند. بارها گفتیم که ترکمنستان هر بار بهانه ای برای اعمال محدودیت در ورود کامیونهای ایرانی به کشورش یافته و ترانزیت ما را تحت تاثیر قرار داده است. اینها را که کنار بگذاریم، قوانین خلق الساعه داخلی هم گاه و بی گاه مزید بر علت شده و گرفتاریهای این بخش را دوچندان میکند.

این محدودیتها و قوانین تنها برای مرزهای شرقی و شمالی کشور نبوده و تقریبا تمامی استانهای مرزی به نوعی با آن دست و پنجه نرم میکنند و شاید همین موضوع سبب شد تا انجمن حمل و نقل بین المللی و اتاق بازرگانی خراسان رضوی به فکر برگزاری نخستین همایش ملی این حوزه در مشهد بیفتند؛ تا شاید با گرد هم آمدن فعالان حمل و نقلی، مسئولان دولتی مرتبط با این حوزه و اساتید و کارشناسان راهی برای برون رفت از این وضعیت و استفاده هر چه بهتر و بیشتر از ظرفیتهای این صنعت صورت گیرد.

نقش بخش خصوصی در توسعه حمل و نقل بین المللی ایران

به گفته جواد سمساری‌لر، رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل بین المللی ایران از ابتدا و همان سالهای 74- 75 که مرزهای شمالی کشور باز شد و ترانزیت به معنای واقعی شکل گرفت، دولت تقریبا خود را کنار کشید و این بخش خصوصی بود که داعیه دار حمل و نقل بین المللی شد. شرکتهای فعال در این حوزه در قالب سندیکای حمل و نقل بین المللی ایران به وزارت راه و ترابری آن زمان و گمرک جمهوری اسلامی برای طراحی قانون ترانزیت همفکری دادند؛  قانون ترانزیت ایران به مجلس پیشنهاد شد و در نهایت در مجلس به تصویب رسید و از همان موقع اجرایی شد.

 از همان ابتدا بخش خصوصی به دلیل قدرت چانه زنی، نرمش و گزینش بیشتری که داشت، برای فعالیت در این عرصه مناسبتر بود و به همین دلیل این شرکت‌های حمل و نقل بین المللی ایران بودند که مسیرهای ترانزیتی را تعریف کردند اما  به یکباره دولت با قوانینش، دست و پای این صنعت را بست و امروز این قوانین دست و پاگیر تا آنجا باعث محدودیت شده که صنعتی که می‌توانست ۲۰ میلیون تن کالا را ماهیانه ترانزیت کند، الان به ترانزیت 5 میلیون تن بسنده میکند.

قوانین دست و پاگیر

 احمد زمانیان رئیس کمیسیون ترانزیت و حمل و نقل بین المللی اتاق مشهد نیز معتقد است قوانین و مقررات دست و پاگیر، افزایش هزینه‌های ترانزیت، زمان حمل و نقل و نارضایتی و عدم استقبال صاحبان کالای خارجی را از مسیر ترانزیتی ایران به دنبال دارد.و آنچه  باید از  سوی بخش دولتی مدنظر قرار گیرد، اعمال کنوانسیون‌های بین المللی است و قوانین و مقررات و بخشنامه‌های ملی باید به نحوی باشد که تسهیل‌کننده ترانزیت باشد نه سد کننده؛ در غیر این صورت فرصت های زیادی در حوزه ترانزیت را از دست خواهیم داد. وی  می‌گوید: کشورهای آسیای میانه، آسیای مرکزی، عراق، افغانستان و پاکستان نیاز مبرم به کالاهایی را دارند که از مسیر ایران می‌گذرد  و به همین دلیل ترانزیتنقش و اهمیت بسیار زیادی در اقتصاد کشور پیدا می‌کند.

به گفته زمانیان، که هر یک تن کالای ترانزیتی برای دولت حدود ۱۷ دلار درآمد ایجاد می‌کند، به عبارت دیگر، اگر سالانه ۳۰ میلیون تن کالای ترانزیتی از کشور عبور داده شود، بالغ بر 510 میلیون دلار آورده به طور مستقیم به همراه خواهد داشت.

محمود امتی، عضو هیات نمایندگان اتاق مشهد نیز معتقد است اعمال قوانین مختلف داخلی و خارجی و کنوانسیونهای بین المللی در حوزه ترانزیت و حمل و نقل بین المللی  اعم از قانون تجارت، قانون عبور کالاهای خارجی، قانون امور گمرکی، کنوانسیون   CMR  , TIR ، ماده ١٠٩ آيين نامه اجرايي گمرك و واژه‌هايي از قبيل ظن قوى، كاهش تسهيلات در قانون امور گمركى و... از مصاديق ابزار محروميت شركتهاي حمل و نقل است.  

تعدد سازمانهای مداخله گر نبود متولی واحد و تعدد سازمانهای مداخله گر موضوعی است که فعالان این عرصه همواره از آن گلایه دارند.  سمساری لر در اینباره میگوید:.از قوانین مخل که چشم پوشی کنیم، با دخالت بیش از  20 سازمان، ارگان و نهاد مواجه میشویم که مانع از فعالیت مطلوب در عرصه ترانزیت میشود؛ از سازمان حمل و نقل، شوراى عالى ترابرى، گمرك، وزارت امورخارجه، صمت، شركت نفت، وزارت دفاع و گذرنامه گرفته تا مرزبانى، قرنطينه نباتى و دامی، استاندارد و قوه قضائيه و چندین نهاد دیگر هستند که صدای ساز ناکوکشان برای ترانزیت به گوش می‌رسد.

رئیس کمیسیون حمل و نقل بین المللی اتاق مشهد  نیز به تعدد سازمان‌ها و ارگان‌هایی که خود را متولی می‌دانند اما کلاف سردرگمی برای شرکت های حمل و نقل بین المللی و بنگاه‌های اقتصادی و حوزه‌های ترانزیت شده‌اند، اشاره و  اظهار می‌کند: نیاز مبرم این صنعت به یک پنجره واحد است که بتواند تمام فعالان این عرصه را زیر چتر خود قرار دهد؛ اینکه فعال اقتصادی نداند برای مشکلاتش به کدام مرجع مراجعه کند، خود زیان بزرگی برای او محسوب می‌شود.

زمانیان عنوان می‌کند: باید برای برون از مشکلات کنونی این حوزه باید برنامه و طرح‌هایی را ارائه داد که ضرورت بالایی دارد. در واقع اینکه بتوان دولت را در کنار بخش خصوصی موجود گردهم آورد تا بر اساس آمار و علم، با استفاده از ظرفیتها و مزیتها، طرحی برای روند توسعه و رشد اقتصادی ارائه داد، مهم و ضروری است ودر این راستا، انجمن حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی با همکاری اتاق مشهد برای اولین بار همایش ملی ترانزیت و حمل و نقل بین المللی را در مسیر توسعه اقتصادی در آذر ماه برگزار خواهد کرد.

 *تدوين يك نظام جامع براى ترانزيت

اما اهميت و مزایای ترانزیت به میزان اشتغال و افزایش درآمد ناخالص ملی خلاصه نمی‌شود؛ امتیبه دیگر دلایل اهمیت آن اشاره و عنوان می‌کند: افزایش امنیت ملی به دلیل روابط و رفت و آمدهای شرکت‌ها و تجار خارجی،  جذب سرمایه گذاری خارجی در  این حوزه، توسعه و عمران کشور به ویژه در زیر ساخت‌های حمل و نقل و تجارت، رشد و توسعه بنادر و پایانه های مرزی، حمل ارزان و سریع کالاهای صادراتی کشور به دلیل تقویت و رشد ناوگان ملی در راستای ترانزیت، فعال شدن صنایع خرد و کلان تولیدی و مونتاژ خدمات وابسته و مرتبط با حوزه کاری و فعالیت حمل و نقل بین المللی، افزایش نقش و سهم کشور در مناسبات منطقه ای و بین المللی، کمک به توسعه و همگرایی بین همسایگان و در سطح منطقه تامین نیازهای اقتصادی واردات و صادرات کشورهای همسایه و منطقه و تبادل فرهنگی و معرفی ایران در عرصه های گوناگون همانند ايجاد نمايشگاه است.

ضرورت نگرش مثبت به ترانزیت

امتی معتقد است که تدوین یک نظام جامع و کامل با بررسی و تکمیل تمامی زوایا و ابعاد داخلی و خارجی و تعریف جایگاه و وظایف بخش خصوصی و دولتی در آن با حضور یک متولی اصلی می‌تواند راهگشا باشد و در این میان نقش دانشگاه و مجامع علمي بر اهميت ترانزيت به عنوان سه اولويت برتر اقتصادى كشور (نفت- گردشگرى- ترانزيت) بیافزاید؛ این کارشناس حوزه حمل و نقل میگوید:بررسي جايگاه ترانزيت در قالب مقالات علمي و پژوهشى و واكاوى نقش اين صنعت در اقتصاد كشور به لحاظ موقعيت ممتاز آن وبررسي دلايل عدم بهره ورى و توفيق از اين امتياز با نگرش علمي و دقيق مي‌تواند در تغيير نگاه بخش دولتى و خصوصي در اين باور مؤثر باشد.

 او درباره اهداف برگزاری نخستین همایش ملی ترانزیت در خراسانرضوی نیز اظهار میکند: معرفي اهميت و جايگاه حمل و نقل بين المللي و ترانزيت در اقتصاد كشور هدف اصلی ماست؛  ضمن اينكه موانع و مشكلات موجود را بررسي میکنیم تا دست اندركاران  قبل از اينكه  فرصت سوزي کنند، تدبيرى براى ارتقا و توسعه این حوزه بينديشند.

وی خاطرنشان میکند: بسيارى از كشورها از حداقل ظرفيت براى خودمسير ترانزيت ميسازند در حاليكه ما با دارا بودن موقعيت ويژه در مسير كريدورهاى شرق- غرب و شمال به جنوب و بازار چند صد ميليونى اطرافمان شاهد كاهش و تنزل ترانزيت هستيم و اين فرصتها را از دست مي‌دهيم.

تصمیمات خلق‌الساعه همسایه‌ها، عامل کاهش ترانزیت

دنیای اقتصاد- جواد وحدتی‌فر، معاون حمل و نقل اداره کل راهداری خراسان رضوی درباره پیشینه ترانزیت می‌گوید: با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران که در چهار راه شمال و جنوب و شرق و غرب قرار گرفته، نقش کشورمان در ترانزیت مهم و پررنگ است. از طرفی پس از فروپاشی شوروی، اهمیت این مساله بیشتر شد زیرا کشورهای همسایه برای کالاهای خود، نیاز به مسیر ترازیتی ایران دارند.

وحدتی‌فر در خصوص قوانین و مقرراتی که به گفته فعالان عرصه ترانزیت و حمل و نقل بین المللی راه بر آنها سد کرده، عنوان می‌کند: قوانین برای تجارت مردم ایجاد شده است، مشکلی که احتمال آن وجود دارد این است که برخی کشورها بدون توجه یا کمتر توجهی به قوانین بین المللی باعث می‌شوند که معضلاتی شکل گیرد و وقتی که در کنوانسیون‌ها عضو نباشند، کارکرد آن‌ها کاهش می‌یابد.

وی معتقد است رفتارهای نابخردانه و عجولانه بدون هماهنگی با کشورهای همسایه مهمترین عامل در کاهش حجم ترانزیت است و تصمیمات خلق الساعه کشورهای همسایه آفتی برای ترانزیت شده است.

معاون حمل و نقل اداره کل راهداری خراسان رضوی درباره تعدد سازمان‌ها در امر ترانزیت تاکید می‌کند: تا حدودی این مساله را رد می‌کنم که سازمان‌های زیادی در امور ترانزیت دخالت می‌کند، این موضوع تنها در کشور ایران اینگونه نیست و در کشورهای اروپایی دستگاه‌های امنیتی نظارت لازم را انجام می دهند و تفاوت آن این است که آنها به تکنولوژی پیشرفته تری دسترسی دارند. اهمیت نقش ترانزیت، عبور و مرور کالا، وسایل نقلیه و مباحث امنیتی در دنیا باعث شده کنترل‌های بیشتری صورت گیرد؛ یعنی می‌طلبد که کشورها از منظر امنیتی به مساله ورود کنند.

وی اضافه می‌کند: در نتیجه نیاز است که دستگاه‌های متعددی بر مساله نظارت کنند اما نیاز است که در وهله اول از تکنولوژی روز بهره گیریم تا وسایل حمل و نقل کمتر توقف کنند. از طرفی اگر تمام دستگاه‌ها کار خود را در یک پنجره واحد انجام دهند، به رشد و توسعه ترانزیت کمک شایانی خواهد کرد.

وحدتی‌فر با اشاره به اینکه نقشه جوامع علمی و دانشگاه‌ها در حوزه ترانزیت می‌تواند بسیار موثر باشد، اظهار می‌کند: ورود مباحث علمی به مساله حمل و نقل و ترانزیت کمتر دیده شده اما امروز در کشورهای اروپایی بدون وقفه از این عرصه استفاده میکنند.

وی عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا را در توسعه ترانزیت کشور موثر خوانده و تصریح می‌کند: چین مساله جاده ابریشم جدید را مطرح کرده است که می‌طلبد در ابتدا نقش پررنگی را در این جاده جدید ایفا کنیم. نقشه حمل و نقل ریلی می‌تواند در این زمینه بسیار کمک کند اما در حال حاضر این مساله را یک آسیب می‌بینم زیرا حمل و نقل ریلی را به عنوان یک شبکه در کشور نداریم.

وحدتی فر برگزاری همایش حمل و نقل بین المللی در مشهد را راهی برای گشایش مشکلات میداند و میگوید: برگزاری همایش یک شیوه مرسوم در دنیا است اما در کشور ما کمتر به آن توجه شده است. در این همایشها مجامع علمی و دانشگاهها نیز ورود میکنند و با توجه به مسائلی که مطرح می شود، میتوان شاهد تامین خوراک فکری برای قانونگذاران  بود که کاری ارزنده به شمار می‌رود.