ایران یکی از غنیترین کشورهای جهان در حوزه گیاهان دارویی است که میتواند ارزشافزوده و ارزآوری بسیاری از این ظرفیت خود شاهد باشد اما آنچه امروز میبینیم، پیش گرفتن کشورهای دیگر و غفلتهای ایران از توجه ویژه به ظرفیت بالای گیاهان دارویی در اقتصاد است.
در میان استانهای کشور، خراسان رضوی بالاترین سهم را در سطح زیر کشت گیاهان دارویی داشته و بعدازآن خراسان جنوبی و کرمان در رتبههای بعدی قرار میگیرند؛ خراسان رضوی را یکی از مناطق اصلی کشت گونههای منتخب گیاهان دارویی میدانند؛ این خطه در بحث کشت زعفران و زیره سیاه، جایگاه اول را در کشور دارد و در محصول تخم شربتی نیز با محوریت شهرستانهای کلات و سرخس تنها تولیدکننده این محصول به شمار میآید. گل محمدی، خاکشیر، انیسون، زنیان، زیره کوهی، خطمی خبازی و... نیز دیگرگونههای گیاهان دارویی دارای اهمیت خراسان رضوی به شمار میرود.
درمجموع، بر اساس قطببندی که برای گیاهان دارویی در وزارت جهاد کشاورزی انجامشده، خراسان رضوی به همراه خراسانهای شمالی و جنوبی و سمنان در قطب «شمال شرق» جای گرفته و کشت محصولاتی چون زعفران، زیره سبز، تخم شربتی، خاکشیر، زنیان و خارشتر در این مناطق در اولویت است.
صادرات 520 میلیون دلاری گیاهان دارویی از ایران
به گفته علی مرادی بهجو، کارشناس دفتر طرح ملی گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی، سال 96، 450 میلیون دلار گیاهان دارویی از ایران صادر شد که زعفران با 325میلیون دلار صادرات جایگاه نخست را در اختیار داشت و سهمش از ارزش صادراتی معادل 72 درصد بود. بعدازآن شیرینبیان، پیاز، موسیر و گل محمدی و گشنیز در رتبههای بعدی قرار میگرفتند.
البته صادرات گیاهان دارویی در 11 ماه ابتدایی سال 97، نسبت به مدت مشابه سال 96 بیش از 70 میلیون دلار رشد كرده و بر اساس آمار 11 ماهه (از فروردین تا بهمنماه) سال 97، 336 هزار و 836 تن انواع گیاهان دارویی به ارزش 520 میلیون دلار به كشورهای مختلف دنیا صادرشده است.
گردش مالی 120 میلیارد دلاری در دنیا
هرچند این ارقام در برابر گردش مالی تجارت جهانی این محصولات در دنیا برای ایران با ظرفیت بالای تولیداتش بسیار ناچیز است؛ حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی در سال 2017 معادل 120 میلیارد دلار بوده و پیشبینی میشود حجم تجارت در این بخش تا سال 2025 به 450 میلیارد دلار و در سال 2050 نیز شاهد 5هزار میلیارد دلار گردش مالی و تجارت در این بخش باشیم.
هماکنون کشورهای چین، هند، مصر، آلمان و آمریکا صادرکنندگان عمده محصولات و تولیدات این بخش هستند. البته آلمان، چین، آمریکا در کنار فرانسه، کره جنوبی و ژاپن در زمره واردکنندگان عمده این تولیدات هم قرار میگیرند. طبق بررسیهای وزارت جهاد کشاورزی کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان بازارهای مساعد و مطلوبی برای محصولات این بخش دارند و فرصتهای مطلوبی نیز برای محصولات کشور ما به شمار میآیند.
به گفته براتی، مشاور بازرگانی زنجیره ارزش طرح ملی گیاهان دارویی وزارت جهادکشاورزی، «72 درصد مردم آلمان از داروها و مکملهای گیاهی در درمان و تغذیه خود استفاده میکنند. همچنین ارزش خردهفروشی گیاهان دارویی و فراوردههای آن در آمریکا حداقل 129 میلیارد دلار است. از سویی تحقیقات نشان میدهد که بزرگترین بازار شرق اروپا در کشور لهستان با عدد 600 میلیون دلار است. در انگلیس نیز قریب به 700 میلیون دلار ویتامینها و مکملهای غذایی و رژیمی از گیاهان دارویی تهیه میشود. همچنین حداقل 40 درصد فرانسویها مشتری محصولات حوزه سلامت با پایه گیاهان دارویی هستند.از سویی 33 درصد اسپانیاییها از گیاهان دارویی بهصورت سنتی جهت پیشگیری استفاده میکنند و 27 درصد مصرف منظم دارند.»
کشت گیاهان دارویی در 18هزار و 700 هکتار از اراضی خراسان رضوی
ایران در سالهای اخیر برای توجه به این حوزه، گامهایی هرچند کوتاه برداشته، قرار است بهزودی سامانه جامع گیاهان دارویی بهمنظور توسعه تولید و صادرات این گیاهان راهاندازی شود و بر اساس یك برنامه 10 ساله سطح زیر کشت 20 گونه گیاهان دارویی در كشور بر اساس سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی تا سال 1404 به 500 هزار هكتار برسد.
در خراسان رضوی هم برای توسعه تولیدات این گیاهان تلاشهایی صورت گرفته؛ سطح زیر کشت این محصولات در استان ما از 70هزار و 183هکتار در سال 90 به 18 هزار و 700 هکتار در سال زراعی 97- 98 رسیده و حجم تولیدات گیاهان دارویی در سال گذشته 13 هزار و 800 تن بوده است.
استانداردسازی فراوری، حلقه مفقوده صادرات گیاهان دارویی
به گفته سیدهاشم نقیبی مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، «هماکنون کارگاهها و کارخانههایی در حوزه فراوری گیاهان دارویی در استان در حال فعالیتاند اما تعداد آنهایی که استانداردسازیهای لازم برای تطابق با آنچه بازار جهانی میخواهد را انجام دادهاند، تنها سه واحد است». او میگوید: یکی از بزرگترین مشکلات ما نحوه فراوری گیاهان دارویی است زیرا مهمترین نکته در درآمدزایی از این محصولات، بحث صادرات است و کشورهای متقاضی، استانداردهای خاصی دارند.
نقیبی میافزاید: کارگاهها باید روی استانداردسازی کار کنند و با استاندارد کشورهای متقاضی بهویژه در خصوص نحوه بستهبندی و بار میکروبی و میزان اسانس خود را تطبیق دهند؛ در غیر این صورت ممکن است بازارها را از دست بدهیم. ما درزمینهٔ فراوری، شستشو، خشککردن و بستهبندی جای کار بسیاری داریم.
از نقیبی درباره اقدامات جهاد کشاورزی برای بهبود وضعیت فراوری گیاهان دارویی و صادرات این محصولات میپرسیم؛ او تصریح میکند: ما متولی تولیدیم و در بحث تولید و فراهم آوردن شرایط استاندارد در مراحل کاشت، داشت و برداشت را باید انجام دهیم. در سه سال اخیر آموزشهای لازم برای کشت نوع گیاهان و نحوه فراوری اولیه را به کشاورزان ارائه دادهایم. آموزشهای ما در خصوص توسعه سطح زیر کشت و کنترل شرایط کشت است اما بحث مهمتر فراوریهای اولیه است که به کارگاههای صنعتی برمیگردد و در این زمینه وزارت بهداشت میتواند ورود کند.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی نقبی به اقدامات انجامشده برای احیای کشت زیره سبز در استان زده و اظهار میکند: سطح زیر کشت زیره سبز در سال گذشته 11هزار و 500 هکتار بوده است. برای بهبود کیفیت این محصول سعی کردیم بذر مناسب و باکیفیت را در میان کشاورزان توزیع کنیم و از خودمصرفی بذر اجتناب شود. همچنین مکانیزاسیون توزیع کشت باعث شده تراکم محصول بهاندازه کافی باشد و راندمان آب هم افزایش یابد؛ این موضوع را نهتنها برای زیره سبز بلکه برای سایر گیاهان دارویی مهم استان در دستور کار قراردادیم. از طرفی، برای شهرستانها با توجه به اقلیم و بازار فروش آنها، محصولاتی را پیشنهاد دادیم؛ بهطور مثال کشت زیره سبز را به شهرستانهای جنوبی استان بیشتر توصیه کردیم زیرا آنها با محدودیت آب بیشتری مواجهاند و زیره با حداقل آبیاری به دست میآید.
ایجاد اولین بازارچه گیاهان دارویی در شرق کشور اقدام دیگری است که نقیبی به آن اشاره و ابراز میکند: این بازارچه که در منطقه سپاد مشهد ایجادشده و در نوع خود الگویی برای دیگر مناطق کشور است، محل تجارت درزمینهٔ گیاهان دارویی است و برخی کارگاههای فراوری هم در آن فعالیت میکنند.
ضرورت ورود بخش خصوصی به عرصه صنعتی شدن گیاهان دارویی
اما بخش خصوصی هم در این میان، دست روی دست نگذاشته و فعالان اقتصادی بهویژه در سالهای اخیر به این عرصه ورود کردهاند؛ کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در همین راستا، کمیته تخصصی گیاهان دارویی و زعفران را بهعنوان یکی از هشت کمیته فعال خود تشکیل داده است. علی شریعتی مقدم رئیس این کمیسیون معتقد است « رشد صنعتی بالای محصولات این بخش در جهان، ضرورت توجه به توسعه زیرساختهای آن در کشور را به ما یادآوری میکند و بخش خصوصی باید در بحث صنعتی شدن گیاهان دارویی ورود کند تا شاهد ارزآوری بیشتری از صادرات این محصولات باشیم».
شریعتی مقدم کارخانههای فعال در حوزه گیاهان دارویی را به سه دسته تقسیم میکند و میگوید: یک دسته، کارخانههایی هستند که گیاهان دارویی را بهصورت فراوری نشده و با بستهبندی عرضه میکنند و یا محصولات جانبی مثل دمنوشها را ارائه میدهند که تعداد آنها زیاد است. دسته دیگر کارخانههایی هستند که داروهای گیاهی تولید میکنند و انگشتشمارند. دسته سوم هم شرکتهایی هستند که ممکن است در آینده به سمت ایجاد زنجیره کاملی از یک محصول بروند؛ هرچند هنوز چنین اتفاقی نیفتاده ولی این روند رو به رشد است.
وی با اشاره به اهمیت ارگانیک بودن گیاهان دارویی در بازارهای جهانی اظهار میکند: کمیسیون کشاورزی اتاق مشهد و بهویژه انجمن ارگانیک در حوزه تولیدات ارگانیک و آموزش در این موضوع بسیار فعال است تا در بازار صادراتی در این خصوص مشکلی نداشته باشیم.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران میگوید: کمیسیون کشاورزی اتاق مشهد مشخصات فنی و جنبههای اقتصادی هر محصول مهم استان را بهعنوان یک پروژه در دستور کار قرار میدهد تا ظرف یک سال بتوانیم برای بازار داخلی و خارجی محصولات مناسب را معرفی کنیم. وی میافزاید: هماکنون برای گیاهان دارویی بازارهایی بزرگ و مهم در اروپا داریم؛ امروز گیاهان دارویی چون پنیرک و آویشن به آلمان صادر میشود و به نظر من بازارهای پیشرفتهتر نسبت به کشورهای همسایه، برای صادرات محصولات گیاهان دارویی استان ما بیشتر مناسباند.
ارزیابی شریعتی از اقدامات دولت برای توسعه صنعت گیاهان دارویی این است: دولت باید بپذیرد که در حوزه گیاهان دارویی، بازاری شکلگرفته و تولیدکننده، خریدار و فروشنده نیز در آن اختیاراتی دارند و اصلاحات باید در چهارچوب تعاملات مؤثر با آنها انجام بگیرد. البته گذر زمان بسیاری از مسائل موجود را حل خواهد کرد.
نباید از نقش کشاورزان در توسعه فراوری و صادرات گیاهان دارویی غافل شد؛ کسانی که نخستین حلقه این زنجیره به شمار میروند و با تولید محصولات ارگانیک و باکیفیت و اتصال به زنجیرههای ارزش ایجادشده در شرکتهای تعاونی گیاهان دارویی میتوانند در این زمینه مثمرثمرتر از گذشته گام بردارند و از طرفی با پرهیز از فروش محصولات خود به دلالان، ارزشافزوده بیشتری به دست آورند؛ سوق دادن کشاورزان به این سمت و سو، ابتدا وظیفه دولت و سپس تشکلهای بخش خصوصی است. ایران بهعنوان غنیترین کشور در حوزه تولیدات گیاهان دارویی و بهویژه خراسان رضوی بهعنوان قطب تولید این محصولات در کشور، باید برنامههایی دقیقتر برای فراوری این محصولات و بازاریابی در سطح جهان پیاده و اجرایی کنند تا سهم کشورمان از تجارت 450 میلیارد دلاری در سال 2025 بیش از رقم کنونی باشد.
| چرا تنها کاندیدای اتاق مشهد رای نیاورد؟ |
|---|
| رونمایی از کلید دار جدید اتاق مشهد |
| ترمز تورم مسکن در مشهد |
| موانع بزرگ مبادلات مهندسی |
| فرصت رونق هتلهای مشهد |
پیام شما با موفقیت ارسال شد .