چاره‌جویی برای تکمیل زنجیره ارزش

به گفته متولیان امر، تحریمها دست و پای صادرکنندگان را بسته اما سختگیری‌های دولت به این مساله دامن زده و مشکلات را دو چندان کرده است. زعفران خراسان با قاچاقی که صورت میگیرد، به نام زعفران افغانستان به دست مشتریان می‌رسد و این باعث میشود کم کم نام ایران به عنوان بزرگترین تولیدکننده کمرنگ شود. 

کسانی که زعفران را به افغانستان می‌برند، صادرکننده واقعی نیستند

محمدعلی شریعتی مقدم رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران درباره دلایل ممنوعیت واردات زعفران ایران به افغانستان می‌گوید: افغانستان می‌خواهد از تولید داخلی‌اش حمایت کند و همانند ایران قصد دارد از تولیدات کشاورزی خود استفاده کند و به همین دلیل واردات زعفران از ایران را ممنوع کرده است. اما  علت قاچاق زعفران ایران، تسهیلاتی است که برای ورود کالاهای افغانستانی به کشورهایی چون چین و هندوستان وجود دارد؛ مزیتی که ما از آن بی بهره ایم. از طرفی، این کشور مشکلاتی که ما در حوزه مبادلات تجاری با آنها روبرو هستیم، همچون تعهدات ارزی را ندارد.وی ادامه می‌دهد: افرادی که زعفران کشور را به صورت قاچاق به افغانستان صادر می‌کنند، صادرکننده واقعی نیستند؛ یعنی در واقع کسانی که به زعفران نیاز دارند از این کانال‌ها خریداری می‌کنند. راه مقابله با این معضل در آن است که صادرات خود را تسهیل کنیم؛ یعنی با واقع بینی، مشکلات مالیاتی، ارزی و نقدینگی خود را برطرف کنیم.

شریعتی‌مقدم با بیان اینکه در حال حاضر کشور چین و افغانستان به رقبای جدید ما در این حوزه تبدیل شده‌اند، بر لزوم کمک دولت برای تقویت تولیدکننده و صادرکننده ایرانی تاکید و اظهار میکند: رایزن‌های بازرگانی ما باید با قدرت بیشتری به معرفی محصولاتمان در خارج از کشور بپردازند و از طرف دیگر، تعرفه صادرات زعفران به چین و هند باید برداشته شود تا مزیت ورود زعفران از افغانستان به این کشورها نسبت به ایران، از بین برود. این درخواست از دولت شده  و نیازمند پیگیری‌هایی از سوی مسئولان است. با حذف تعرفه، شاهد کاهش شدیدقاچاق زعفران خواهیم بود.

افغانستان به دنبال به دست گرفتن بازار جهانی زعفران

اما رامین اسمی، مسئول زعفران جهاد کشاورزی خراسان رضوی، معتقد است یکی از دلایل ممنوعیت واردات زعفران ایران به افغانستان این است که آنها می‌خواهند زعفران ایران را به  نام تولید خود وارد بازارهای جهانی کنند تا به عنوان تولیدکننده بزرگ جهان معرفی شوند و در بازارهای بین المللی نقش آفرینی کنند. وی می‌افزاید: تعرفه صفر کشورهای هند و چین برای کالاهای افغانستان،  باعث شده افغانستان، زعفران ایران را با نام خود به سایر کشورها صادر‌کند و برای جلوگیری از ادامه آن باید از طریق دیپلماسی، رایزنی‌هایی با کشورهای چین و هند صورت گیرد.

اسمی خرید تضمینی زعفران توسط دولت را در کاهش میزان قاچاق موثر می‌داند و می‌گوید: بخشی از حجم کل زعفران از طریق خرید حمایتی در اختیار دولت و بخش خصوصی قرار می‌گیرد که هم باعث تنظیم بازار می‌شود و هم از قاچاق جلوگیری خواهد کرد.

وی درباره میزان قاچاق زعفران اظهار بی اطلاعی میکند و میگوید: مقدار قاچاق  باید مورد بررسی قرار گیرد زیرا سازمان مبارزه با قاچاق ارز و کالا  رقمهای اعلام شده مثل 20 هزارکیلوگرم را قبول ندارد اما اگر این میزان قاچاق شده باشد،ارزش افزوده بسیاری از دست رفته است.

از دست رفتن بازار 40 میلیون دلاری زعفران

«افغانستان زعفران ما را به همه کشورها با نام خود صادر می‌کند. ما یک بازار ۴۰ میلیون تومانی آمریکا و عربستان سعودی داشتیم، در حالیکه امروز به دلایل سیاسی نمی‌توانیم به این کشورها صادر کنیم». غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی، با بیان این مطلب می‌گوید: با توجه به سختگیری‌های اخیر بانک مرکزی، زعفران از مسیر ایران وارد افغانستان می‌شود و هر مشتری در سطح دنیا زعفران بخواهد از افغانستان خریداری می‌کند زیرا ما نمی‌توانیم ارز را وارد کشور کنیم  و تجار افغانستانی از این موقعیت سواستفاده کرده و در سطح دنیا، این محصول را به بازاری که سال‌ها برای آن تلاش کرده‌ایم، عرضه می‌کنند.

وی می‌افزاید: صادرکنندگانی را داشتیم که سالانه بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون دلار صادرات می‌کردند اما امروز هیچ صادراتی ندارند یا از طریق واسطه‌ها مانند کارتهای بازرگانی یک بار مصرف و اجاره‌ای به این کار می‌پردازندکه البته از این طریق نمی‌توان صادرکنندگان واقعی را شناسایی کرد.

میری در خصوص راهکارهای مشکلات کنونی این عرصهاظهار می‌کند: یکی از پیشنهادات ما این است که زعفران را صادر کنیم و در هرکشور مقصدی به هر طریقی که مورد تایید بانک مرکزی است،  ارز خود را وارد کشور کنیم. پیشنهاد دیگر ما این است که بانک مرکزی، ارزیکه به واردکنندگان می‌دهد را دیگر در اختیار آنها نگذارد و به جای آن، ما صادرکنندگان می‌توانیم در همان کشور مقصد ارز را به واردکنندگان بدهیم؛ یعنی با  ارزی که ما در اختیارش قرار می‌دهیم، کالا وارد کند.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی اضافه می‌کند: ما حاضریم در خود ایران صادرات را با کارت بازرگانی شخص واردکننده انجام دهیم یعنی زعفران خود را در اختیار شخص وارد کننده قرار ‌دهیم تا با ارز حاصل از صادرات زعفران ما، کالا وارد کشور کند.

500 میلیون تن پیش بینی زعفران

به گفته وی، امسال برآورد شده ۵۰۰ میلیون تن زعفران برداشت خواهد شد که با شرایط کنونی خطر قاچاق نیز افزایش پیدا می‌کند. میری تاکید میکند: هر چه سختگیری‌ها در خصوص بازگشت ارز حاصل از صادرات تداوم بیشتری داشته باشد، میزان قاچاق هم بیشتر خواهد شد و با توجه به عرضه بیش از تقاضای امسال زعفران، قیمت این محصول در بازار عرضه و تقاضا کاهش پیدا خواهد کرد.

میری تصریح می‌کند: با توجه به اینکه  ۸ استان کشور زیر پوشش کشت زعفران هستند و روز به روز میزان آن رو به افزایش است، اگر دولت می‌خواهد این میزان زعفران روی دست کشاورزان نماند، مشکلات قاچاق باید برطرف شود و زعفران ایران توسط افغانستان به نام  این کشور در بازارهای جهانی عرضه نشود، این سه پیشنهاد را اجرایی کند. در صورت اجرایی شدن این پیشنهادات یک گرم زعفران هم قاچاق نخواهد شد زیرا دلیلی برای قاچاق وجود ندارد و مابه التفاوت سود قاچاق و روش‌های قانونی کم می‌شود و دیگر قاچاق صرفه ندارد.

برند ایرانی در معرض خطر 

رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی با تاکید بر اینکه با شرایط کنونی نمی‌توانیم مشتریان خود را حمایت کنیم، می‌گوید: نقل و انتقال مالی و دیگر مسائل کار را دشوار کرده و مشتریان ترجیح می‌دهند از راه کم دردسرتری زعفران خریداری کنند که منجر به آسیب دیدن برند ایرانی خواهد شد. در واقع مشتریان دیگر ما را به عنوان فروشنده معتبر نمی‌شناسند. البته تمام زعفرانی که وارد افغانستان می‌شود، از طریق قاچاق نیست بلکه در ۶ ماه گذشته حدود ۱۷ تن از مبادی قانونی وارد افغانستان شده در و با وجود اینکه ورود زعفران به این کشور ممنوع است، اما اتفاق افتاده است.

میری معتقد است که خرید تضمینی زعفران از سمت دولت نمی‌تواند در میزان قاچاق تاثیر داشته باشد زیرا خرید تضمینی یک مقوله جداست و تنها برای آن است که کشاورز ما متضرر نشود و بیشتر اقدامی حمایتی محسوب می‌شود. همچنین هر کیلو زعفران حدود ۱۰۰۰ دلار قیمت دارد بنابراین ۲۰ هزار کیلوگرم می‌توانست ارزآوری بسیاری برای کشور داشته باشد به علاوه این مساله، امری حیثیتی است زیرا ما بیشتر نگران هستیم تا بازار را در درازمدت از دست ‌دهیم.

توجیهی برای قاچاق زعفران وجود ندارد

محمدعلی امیرفخریان، رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صمت خراسان رضوی هم دربارهدلیل ممنوعیت واردات زعفران ایران از سوی افغانستان، می‌گوید: این کشور براساس سیاستهای داخلی خود و به منظور حمایت از تولید داخل اقدام به صدور ضوابطی کرده و البته به دلیل کاهش ارزش پول ملی، زعفران ایران با قیمت پایینتر در بازارهای بین‌المللی عرضه شده که باعث بروز مشکل در کشورهای تولیدکننده این محصول شده و بدیهی است تلاشهای صادرکنندگان برای کاهش ارزش صادراتی زعفران در سال قبل موید این مساله است.

امیرفخریان قاچاق زعفران در حد 20 هزار کیلوگرم به افغانستان را بعید خوانده و عنوان می‌کند: صادرات زعفران ایران به هیچ کشوری ممنوع نیست و صادرات مشمول وضع عوارض و مالیات نبوده که توجیهی برای قاچاق داشته باشد. از طرفی، فاصله قیمتی ارز نیمایی و بازار غیررسمی ارز نیز زیاد نیست که افراد را ترغیب به قاچاق زعفران کند، بنابراین توجیهی برای قاچاق زعفران وجود ندارد. 

رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صمت استان همچنین معتقد است که کشورهای هند و چین زعفران را در جرگه گیاهان دارویی قرار می‌دهند و تعرفه بالایی را برای واردات این کالا وضع نکرده‌اند.

اما با توجه به سیاستهای حمایتی این کشورها از افغانستان، برای آن تعرفه صفر قرار داده‌اند. البته  موضوع برقراری تعرفه ترجیحی با کشورهای چین و هند در سازمان توسعه تجارت طرح شده و در حال پیگیری است که این امر مستلزم زمان و کارهای کارشناسی بین دو کشور است.

به گفته وی، افزایش تولید باید با افزایش تلاش تجار و صادرکنندگان برای صادرات به کشورهای جدید همراه باشد و در حال حاضر توجیهی برای خروج زعفران از طرق غیررسمی وجود ندارد. خرید تضمینی زعفران با هدف حمایت از تولیدکنندگان بوده و از کاهش غیرمتعارف قیمت‌ها در زمان برداشت کالا جلوگیری کرده و مانع سواستفاده واسطه‌ها در این خصوص می‌شود و دغدغه کشاورزان را در این خصوص کاهش می‌دهد.

بخش خصوصی از قاچاق زعفران با کارتهای بازرگانی یکبار مصرف به افغانستان میگوید اما مسئولان دولتی در خراسان رضوی این موضوع را تا حد زیادی انکار میکنند؛ فعالان اقتصادی میگویند اقداماتی نظیر خرید تضمینی زعفران نمیتواند باعث از بین رفتن قاچاق بشود و راهکار اصلی، برقراری دیپلماسی برای کاهش و یا حذف تعرفه صادرات زعفران به چین و هند است زیرا افغانستان زعفران قاچاق شده از ایران را برای فروش به این کشورها میرساند. مسئولان دولتی اما معتقدند خرید تضمینی زعفران از کاهش غیرمتعارف قیمتها در زمان برداشت محصول جلوگیری میکند و در نتیجه کشاورزان محصولاتشان را کمتر به دست دلالان میسپارند و در نهایت، این موضوع باعث کاهش قاچاق میشود. در میان این اصرارها از بخش خصوصی و انکارها از سوی مسئولان دولتی، آنچه بیش از همه اهمیت دارد این است که مسئولان باید با واقع نگری و به دور از تعارفات، برای حل مشکل اقدام کنند. اولین اقدام برای جلوگیری از این اتفاق و از دست رفتن بازارهای فروش زعفران ایران، پذیرش واقعیت است؛ واقعیتی که شاید صادرکنندگان واقعی این محصول بیش از هر کسی از آن اطلاع داشته باشند زیرا آنها در بازارهای بین المللی حضور دارند.