اصلاح ساختار اقتصاد انرژی

«امروز در اکثر کوچه و خیابان‌های پاکستان از موتور کوچک برق استفاده می‌شود و افغانستان هم مشکل انرژی دارد؛ خراسان رضوی در این قضیه مزیت بالایی دارد و اگر به چرخه صادرات وصل شویم تولید چندبرابری انرژی خواهیم داشت» این تنها اشاره ای کوچک به ظرفیتهای اقتصادی حوزه انرژی خراسان رضوی است؛ نکته ای که غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی ایران و مشهد مطرح کرده بود و شاید همینها باعث شد که اعضای هیات نمایندگان اتاق مشهد در دوره نهم فعالیت این تشکل، به فکر تشکیل کمیسیون «انرژی» به عنوان دومین استان بعد از تهران در سطح اتاقهای بازرگانی کشور بیفتند. کمیسیونی که خود دارای دو کمیته زیرمجموعه با عنوان «انرژی‌های تجدیدپذیر» و «بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی است».

خراسان رضوی از آن استانهایی است که آفتاب و باد خوبی داشته و از طرفی امکان صادرات به کشورهای همجوارش را دارد؛ همانطور که طبق اعلام شرکت برق منطقه ای، خراسان بخش اعظمی از برق مورد نیاز ولایت هرات افغانستان را تامین می‌کند. ظرفیت صادرات برق به کشور افغانستان 150 مگاوات بوده که در سال گذشته 650 میلیون کیلووات ساعت برق به این کشور صادر شده است.

ضرورت اصلاح اقتصاد انرژی

با همه اینها، فعالان اقتصادی و بخش خصوصی معتقدند خراسان علی رغم امتیازات خوبی که در حوزه انرژی دارد، نتوانسته بهره برداری کافی داشته باشد؛ شاید به همین دلیل است که بخش خصوصی خود آستینها را بالا زده و برای توسعه این حوزه ورود کرده است. همانطور که محسن شادمان رئیس کمیسیون انرژی اتاق مشهد از بسترسازی و ایجاد کسب و کار مناسب در حوزه انرژی به عنوان اولویتها و اهداف این کمیسیون نام میبرد.

 او «اقتصاد انرژی» را یکی از مقوله های دارای مشکل خوانده و میگوید: مشکل اساسی این است که برخی برق، آب، گاز و به طور کل حوزه انرژی را به عنوان خدماتی که دولت باید ارائه دهد، در نظر می‌گیرند و انتظار قیمتی پایین دارند. اما از طرفی، امروز انرژی و به ویژه برق در حال تبدیل شدن به یک کالای لوکس است.

شادمان با بیان اینکه «ما مدعی هستیم که آب، برق و گاز محصول و کالا هستند و اقتصاد آنها باید اصلاح شود» می افزاید: با اصلاح اقتصاد این حوزه، خدمت‌رسانی هم به درستی انجام میشود.

رئیس کمیسیون انرژی اتاق مشهد نقبی هم به شرایط ویژه مشهد و خراسان رضوی در تامین انرژی میزند و بر لزوم تمهیداتی برای این استان در این زمینه تاکید میکند؛ او میگوید: متاسفانه ما یکی از استان‌های کم‌آب کشور هستیم که به شدت نیاز به سرمایه‌گذاری داریم. مشهد کلان‌شهری است که تنها متعلق به مشهد نیست و سالانه پذیرای میلیونها مسافر است؛ اما میبنیم که تامین آب و برق این شهر تنها بر عهده خودش است. تامین انرژی برای این شهر باید موضوعی ملی باشد و ما باید مطالبات خود در این حوزه را از طرف کمیسیون به اتاق و سپس به مسئولان برسانیم.

 شادمان با اشاره به سختگیری‌ها در زمینه مالیات و تامین اجتماعی در خراسان رضوی تصریح میکند: در استان سختگیرانه‌ترین برخوردها در زمینه تامین اجتماعی و مالیات وجود دارد که در حوزه انرژی هم شاهد همین سختگیریها هستیم. یکی از انتقادات پیمانکاران فعال در حوزه انرژی این است که در هنگام مناقصه پروژه های دولتی سهم بیمه مشخص و شفاف نیست و این موضوع در درآمد شرکتهای پیروز مناقصات اثرگذار است.

سال 95 دولت بخشنامه ای مبنی بر الزام تمام سازمان‌ها برای تامین 20 درصد انرژی مورد نیاز خود از حوزه تجدیدپذیر را صادر کرد؛ موضوعی که سازمانها باید ظرف دو سال به آن عمل میکردند اما عملا چنین اتفاقی نیفتاد؛ حمید اسماعیلی مشاور شرکت انرژیهای تجدیدپذیر خراسان در اینباره میگوید: این دو سال تمام شده و در آن دستورالعمل اعلام شده بود که اگر سازمانی این کار را انجام نداد، باید بهای برق آن 20 درصد را با نرخ انرژی تجدیدپذیر محاسبه کند که این اتفاق هم نیفتاده است.

تسهیلگری برای تهاتر دولت و شهرداری با بخش خصوصی در استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر

رئیس کمیسیون انرژی اتاق مشهد هم به نبود اعتبار در دستگاهها برای اجرای این بخشنامه اشاره میکند؛ از شادمان درباره ظرفیت بخش خصوصی برای تهاتر در این زمینه میپرسیم. او میگوید: درست است، دولت باید برای اجرای این بخشنامه به دنبال راه حل‌های جایگزین مثل تهاتر باشد؛ با توجه به اینکه دولت منابع مالی مناسبی ندارد، باید چنین راهکاری در نظر گرفته شود و کمیسیون انرژی اتاق می‌تواند با ارتباط دولت و شرکتهای خصوصی حوزه انرژی تسهیلگری این کار را انجام دهد.

اسماعیلی هم درباره استفاده از ظرفیت تهاتر، به عملکرد شهرداری مشهد اشاره و بیان می‌کند: برای حفظ محیط زیست و توسعه فضای سبز هر کسی درخت‌های خیابان فرعی را آبیاری کند، در پرداخت عوارضش تخفیف داده می‌شود. این کار برای نیروگاه خورشیدی هم امکان‌پذیر است و شهرداری می‌تواند اعلام کند هر کسی نیروگاه خورشیدی ایجاد کند، در عوارضش تخفیف میگیرد. وی اضافه میکند: احداث نیروگاه خورشیدی یعنی کمک به محیط زیست و فضای سبز شهری؛ یک کیلووات نیروگاه برق خورشیدی معادل 50 درخت است، یعنی یک اداره یا واحد مسکونی که نیروگاه خورشیدی 10 کیلوواتی در پشت بام خود ایجاد می‌کند، معادل 500 درخت کاشته است. این کار به فضای سبز و محیط زیست کمک کرده و آلودگی هوا را کاهش می‌دهد، بنابراین شهرداری باید پای کار بیاید و میتوانیم این موضوع را از طریق کمیسیون انرژی پیگیری کنیم.

سعید سالمی رئیس هیات مدیره خانه هم‌افزایی انرژی و آب خراسان رضوی هم معتقد است وجود کمیسیون انرژی اتاق میتواند به همگرایی دستگاههای دولتی و بخش خصوصی فعال در این حوزه کمک کند. او میگوید: در زمینه تضارب آرا و اشتراک نظرات ذی‌نفعان حوزه انرژی و آب چه در بخش بالادستی و چه سایر بخشها، خلاهایی وجود داشته و این خلاها برای بخش خصوصی و دولتی هزینه‌سازی کرده است. اگر کمیسیون انرژی از گذشته وجود داشت، می‌توانستیم در برنامه‌ریزی‌های کلان در بخش دولتی و خصوصی با آگاهی بیشتر و برنامه‌ریزی بهتر پیش برویم تا هزینه‌ها را کاهش و اشتغال را افزایش دهیم و به تبع آن منافع ملی و بخش خصوصی هم تامین می‌شود.

اصغر نصرآبادی رئیس هیات مدیره انجمن صنفی کارفرمایی تانیر و یکی از اعضای کمیسیون انرژی اتاق مشهد هم با اشاره به وجود مشکلات بسیار زیاد در بخش عمومی و تخصصی حوزه انرژی اذعان میکند: برخی مشکلات شامل قوانین و مقررات متنوع و متغیر، تغییرات شدید و خارج از کنترل در بازار و چالش‌هایی است که تک تک فعالان این عرصه با آن روبه‌رو هستند. تمام این مسائل در دستور کار کمیسیون قرار گرفته و برحسب اولویت به آن پرداخته می‌شود.

شادمان هم با بیان اینکه «اتاق بازرگانی به عنوان پارلمان بخش خصوصی در قانون شناخته شده، اما نه اتاق و نه کمیسیون‌های زیرمجموعه آن اختیارات خاصی برای اصرار روی نظرات کارشناسی خود در یک موضوع یا منع آن ندارند»، تصریح میکند: تنها کانالی که برای این موضوع داریم، شورای گفت‌وگو و ستاد تسهیل است که در آن می‌توانیم اعمال نفوذ و طرح مساله کنیم. او در عین حال میگوید: این شورا و ستاد هم علیرغم اینکه در قانون به صورت مشخص دیده شده‌اند، اختیاراتی ندارند. شاهد این مدعا هم این است که یک دستگاه اجرایی مصوبه ستاد تسهیل و حتی مصوبه شورای گفت‌وگو را با وجود اینکه بالاترین مقام اجرایی استان یعنی شخص استاندار ابلاغ می‌کند، به راحتی زیر پا می‌گذارد، این نقیصه‌ای است که باید به طور جدی حل شود.

ساختار دولتی با شعارهای موجود، همسو نیست

قطع گاز واحدهای صنعتی در فصل زمستان موضوع دیگری است که مربوط به حوزه انرژی میشود؛ از رئیس کمیسیون انرژی اتاق مشهد درباره عملکرد دولت در این زمینه میپرسیم؛ شادمان میگوید: متاسفانه علیرغم همه شعارهایی که در سال‌های اخیر در خصوص حمایت و توسعه تولید مطرح شده، با هر کمبودی ابتدا گاز یا برق صنعت و شهرک‌های صنعتی دچار مشکل می‌شود. بخش دولتی باید در راستای ایجاد و تسهیل فرصت‌های موجود در حوزه انرژی قدم بردارد. موضوعات زیادی در حوزه انرژی در کشور مطرح میشود؛ مانند ارائه خدماتی که آلودگی را کاهش داده و در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌کند اما در بسیاری از موارد می‌بینیم که ساختار دولتی ما با این قضیه همسو نیست و امیدواریم با پیگیری‌های خود در کمیسیون بخشی از این مسائل را در سطح استان تسهیل کنیم.

سالمی هم به برنامه ریزیهای نامطلوب در زمان احداث شهرکهای صنعتی و اتلاف انرژی ناشی از آن اشاره و تاکید میکند: اگر شهرک‌های صنعتی به موضوع انرژی و آب مصرفی خود و معضل اساسی کمبود آب در کشور، نگاه خاص می‌داشتند، در زمان تاسیس این شهرک‌ها و جذب سرمایه‌گذاران صنعتی از همگن‌سازی استفاده می‌کردند تا استفاده از پساب صنعتی امکان‎‌پذیرتر، سهل‌تر و کم‌هزینه‌تر باشد، در حالی که وقتی در یک شهرک صنعتی صنایع مختلفی با پساب‌های متنوع و ناهمگن وجود داشته باشد، عملا استفاده از این پساب یا ناممکن است یا اگر ممکن باشد با هزینه بسیار بالا خواهد بود.

اسماعیلی هم با بیان اینکه خراسان در انرژی‌های تجدیدپذیر در مقیاس کوچک و تولید پراکنده، مقام اول کشور را دارد، میگوید: این رتبه بدین معنا نیست که ما کار زیادی انجام دادیم، بلکه دلیلی اصلی رتبه اما این است که سایر استانها کار زیادی انجام نداده اند. سهم انرژی تجدیدپذیر در سبد انرژی تولیدی یک درصد است که مقدار بسیار ناچیزی است. انرژی‌های تجدیدپذیر هوا را آلوده نکرده و سوخت و آب مصرف نمی‌کنند. در خراسان امکانات بالقوه بسیار خوبی از جمله تونل‌های بادی و خورشیدی وجود دارد که امیدواریم بتوانیم در کمیته انرژی تجدیدپذیر با خرد جمعی این صنعت را توسعه دهیم.

آینده انرژیهای تجدپذیر خراسان رضوی

ظرفیت نیروگاههای بادی و خورشیدی نصب شده تا پایان سال 97 در خراسان رضوی، شمالی و جنوبی 51.2 مگاوات بوده و این نیروگاه‌ها در آن سال 100 میلیون کیلووات ساعت برق تولید کرده اند. امسال هم 12 مگاوات به ظرفیت تجدیدپذیر خراسان اضافه شده و ظرفیت تجدیدپذیر برق خراسان به 63.2 مگاوات رسیده است و پیش‌بینی می‌شود که تا پایان سال 98 کل تولید تجدیدپذیر خراسان به 120 میلیون کیلووات ساعت برسد. باید ببینیم بخش خصوصی و به ویژه اتاق بازرگانی از طریق کمیسیون انرژی خود برای توسعه تولیدات تجدیدپذیر استان از طریق رایزنیها و ارتباط دهی بخش دولتی و خصوصی چه اقداماتی میتواند انجام دهد. کمیسیون نوپایی که با توجه به ظرفیتهای موجود در شرق کشور میتواند در شکوفایی این حوزه اثرگذر باشد؛ البته نتیجه گیری در این حوزه منوط به این است که ببینیم بخش دولتی استان تا چه حد بخش خصوصی را در این قضایا به رسمیت میشناسد. استاندار خراسان رضوی از ابتدای حضور خود به حمایت از بخش خصوصی تاکید کرده و این امید وجود دارد که با تعامل دو طرف، اتفاقات خوبی در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر استان رقم بخورد.