روزهای بدون گاز سیمان‌سازان

ایران از نظر ذخایر گاز طبیعی، دومین کشور جهان پس از روسیه است و خراسان رضوی از پایگاه‌های مهم گازی شمال و شمال شرقی ایران است که سه میدان گازی را در دل خود جای داده و مهمترینش میدان گازی خانگیران در سرخس است.

با وجود این ظرفیت‌ها، کارخانه‌های سیمان که یکی از مهمترین صنایع معدنی خراسان رضوی به شمار می‌روند و سهم چشمگیری در صادرات این استان دارند، در فصل سرما با قطعی گاز مواجه می‌شوند؛ دلیل آن هم، جلوگیری از قطعی گاز خانوارها در فصل سرماست؛ مسوولان شرکت گاز می‌گویند اگر قرار باشد گاز این کارخانه‌ها را در پاییز و زمستان تامین کنند، در تامین گاز خانوارها دچار مشکل می‌شوند. البته نکته اینجاست که در این میان، همزمان با قطعی گاز کارخانه‌های سیمان خراسان رضوی، واحدهای صنعتی مشابه در بجنورد و شاهرود و... قطعی ندارند؛ شهرستان‌هایی که خطوط انتقال گازشان از میدان‌های گازی خراسان رضوی تامین می‌شود.

کارخانه‌های سیمان 8 ماه گاز دارند

قرارداد شرکت گاز خراسان رضوی با کارخانه‌های سیمان برای 8 ماه از سال است و با فرارسیدن پاییز، بسیاری از این کارخانه‌ها یا تعطیل می‌شوند یا مجبور به استفاده از سوخت مایع (مازوت) هستند که البته آن هم دردسرهای خودش را دارد؛ اداره کل حفاظت از محیط زیست استان به دلیل آلایندگی‌های ناشی از سوخت مایع، استفاده از آن را در مقاطعی ممنوع می‌کند و آن، زمان‌هایی است که به ویژه شهرهایی چون مشهد با آلودگی هوا مواجه‌اند.

از سوی دیگر، سیمان‌سازان از هزینه سوخت مازوت گلایه دارند؛ این سوخت در واقع باید ارزان‌تر از بهای مصرف گاز تمام شود اما برخی از آنها می‌گویند سال گذشته هزینه سوخت مایع تقریبا دوبرابر گاز بوده و دلیل آن هم هزینه‌های حمل و نقل است.

کرونا فرصتی برای گازرسانی به صنایع؟

با شیوع کرونا و شدت گرفتن آن برخی کسب و کارها تعطیل شد؛ مشهد با دارا بودن چند مجموعه آبی و هتل‌ها و مهمان‌پذیرهای بسیار، تعطیلی بیشتری در مقایسه با دیگر کلان‌شهرها داشته و بر همین اساس، برخی فعالان اقتصادی معتقدند به خاطر تعطیلی این واحدها، مصرف گاز در مقایسه با سال‌های پیش، در استان کاهش یافته و می‌توان از این فرصت برای گازرسانی بیشتر به واحدهای صنعتی چون سیمان‌سازی استفاده کرد.

پتانسیل درآمد ارزی 500 میلیون دلاری در بخش سیمان

حسین احمدی سلیمانی، رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق مشهد می‌گوید: امروز حداقل 100 تا 120 میلیون دلار برای راه اندازی و فعالیت یک کارخانه سیمان با ظرفیت یک میلیون تن باید هزینه شود و اگر هر واحد، حاشیه سود 10 درصدی داشته باشد، باید سالانه 400 تا 500 میلیارد تومان درآمد کسب کند اما در شرایط کنونی این رقم امکان پذیر نیست. سیمان کشور در طول سال می تواند 500 تا 600 میلیون دلار درآمد ارزی داشته باشد و توجه به آن ضروری است. تقاضای ما این است که این موضوع به شورای گفتگوی مرکز منتقل شود زیرا حل مشکلات این حوزه نیازمند عزمی ملی است.

لزوم جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌های سیمان به خاطر قطع سوخت

محمدرضا توکلی‌زاده، مدیرعامل شرکت سیمان زاوه در اینباره می‌گوید: اینکه امکانات تولید داشته باشیم و به خاطر سوخت و انرژی روند تولیدمان دچار مشکل شود، اصلا خوب نیست. قبلا کارخانه‌ها با قطع گاز، مازوت تهیه می‌کردند و به تولید خود ادامه می‌دادند و برخی کارخانه‌ها هم تولید ذخیره داشتند و با قطع گاز، تعطیل می‌شدند. ما هم پارسال همین رویه را داشتیم و با قطع گاز، کارخانه را تعطیل کردیم. اما امسال شرایط متفاوت است و باید راهکاری اساسی برای حل این مشکل اندیشیده شود. امسال چون صحبت از این است که سوخت مازوت به کارخانجات اختصاص نخواهد یافت، شرایط دشوارتر است و تنها منبع انرژی که می‌تواند در اختیار کارخانجات باشد، سوخت گاز است و اگر فکری به حال این موضوع نشود، کارخانجات با معضلات بسیاری روبه‌رو خواهند شد. ما نمی‌گوییم گاز اصلا قطع نشود، اما باید راهی پیدا کرد که آینده کشور و صادرات ایران دچار مخاطره نشود.

هزینه سوخت مازوت دو برابر گاز است

دبیرخانه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی در جلسه اخیر خود به موضوع سیمان و مشکلات ناشی از قطع گاز کارخانه‌ها ورود کرد؛ در آن نشست سیمان سازان شرکت کردند و مسوولان شرکت گاز، شرکت پخش فراورده های نفتی و سازمان صمت هم حاضر شدند تا به بررسی این مشکل و یافتن راهکاری بپردازند.

عباس خادم، مشاور مدیرعامل هلدینگ سیمان شرق در آن نشست ابراز کرد: صادرات سیمان به راحتی صورت نمی‌گیرد و در واقع ما باید بجنگیم تا بتوانیم صادرات داشته باشیم و وضعیت هم به گونه ای نیست که با قطعی گاز بتوانیم ادامه بدهیم. قطعی گاز در سال 98 باعث شد مازوت بخریم و با هزینه حمل و نقل، هزینه مازوت برای ما دو برابر هزینه گاز شد.

خادم افزود: تاکید ما این است که به هر سبک و سیاقی از قطع گاز جلوگیری شود. سرانه مصرف گاز ایران 5 برابر دنیاست و به جای فرهنگسازی برای کاهش مصرف گاز توسط مردم، گاز کارخانجات را قطع می‌کنند.

امیرفراهانی، مدیرعامل سیمان سبزوار هم گفت: اگر وضعیت صنعت سیمان به همین منوال پیش برود، یک سوم ظرفیت تولید این محصول ظرف 6 ماه آینده از کار می‌افتد و امکان بازگشت آن ظرف یکسال وجود ندارد. این درحالیست که کارخانه‌ای با قدمت 10 سال، باید سالانه 100 میلیارد تومان هزینه کند که به روند تولید برگردد.

فراهانی تصریح کرد: چرا هنوز بعد از 13 سال از 8 ماهه بودن قرارداد کارخانجات سیمان با شرکت گاز صحبت می‌کنیم؟ اگر سالانه 10 درصد به مدت این قرارداد اضافه شود و با برنامه‌ریزی، این روند را اصلاح کنیم به مدت 12 ماهه برای قراردادها می‌رسیم. چین که قبلا در کارخانجاتش مازوت مصرف می‌کرد، امروز به مصرف گاز رسیده است اما کشور ما که روی منابع گازی قرار دارد، به دنبال مصرف سوخت مازوت در برخی ماه‌هاست. وی افزود: اگر مازوت را درب کارخانه تحویل دهند، باز تا حدی توجیه‌پذیر است اما اگر قرار باشد هزینه حمل سوخت را بپردازیم، برایمان به صرفه نیست. اگر قرار است از سوخت مایع استفاده شود، باید 8 ماه قرارداد گازی و 4 ماه قرارداد تامین مازوت منعقد شود.

تفاوت شرکت‌های سیمان خراسان رضوی با برخی استان‌ها در برخورداری از گاز

اما زهرا سپهری، رییس اداره صنایع معدنی سازمان صمت خراسان رضوی در آن جلسه از تفاوت گازرسانی به شرکت‌های سیمان خراسان رضوی با استان‌های همجوار گلایه کرد و گفت: در برخی استان‌ها که تامین گاز آنها از خط انتقال خراسان صورت می‌گیرد، سال گذشته قطعی گازی برای واحدهای سیمان اتفاق نیفتاد و ما هم می‌خواهیم روشی اعمال شود که قطعی گاز در صورت وقوع، کمترین تنش را در واحدهای سیمان استان‌مان داشته باشد. سیمان سفید و خط تولید اپال چینی مقصود امکان استفاده از سوخت جایگزین را ندارند و لازم است شرکت گاز برنامه استان‌های همجوار و اقدامی که انجام می‌دهند را بررسی کند تا از قطعی بسیار برای کارخانه‌های سیمان جلوگیری کند؛ زیرا در حالی که شرکت سیمان شاهرود، در زمستان از گاز برخوردار است، در سبزوار قطعی گاز شرکت سیمان را شاهدیم. همچنین کل قطعی گاز شرکت سیمان در بجنورد 7 تا 10 روز است.

امیرمهدی مرادی، دبیر انجمن مدیران صنایع خراسان هم به بحث محیط زیست در موضوع قطع گاز و استفاده از سوخت مازوت در کارخانه‌های سیمان و اهمیت آن اشاره کرد و گفت: به محض استفاده از سوخت مازوت توسط شرکت‌های سیمان، بحث آلایندگی مطرح می‌شود و آنها را دچار مشکل می‌کند. از طرفی، کشور در شرایط متفاوتی قرار دارد و اکثر هتل‌ها و استخرهای مشهد به خاطر کرونا تعطیل‌اند و تعطیلی آنها می‌تواند به تامین گاز شرکت‌ها کمک کند؛ بنابراین، باید روی ذخیره‌سازی کامل مازوت با نرخ تحویل در کارخانه کار کنیم و ارزش حرارتی معادل شود تا واحد تولیدی هزینه حمل این سوخت را ندهد.

شرکت گاز: در شرایط کنونی ناگزیر از قطع گاز کارخانجات سیمان هستیم

اما شرکت گاز خراسان رضوی مدعی است که با توجه به محدودیتهای تامین و عرضه گاز در استان، ناگزیر به اعمال برخی محدودیت‌هاست و با این وجود، حداکثر تعامل را مازاد بر 8 ماه هم با سیمان‌سازان داشته و دارد.

فرشید دشتی، مدیر بهره‌برداری و قائم مقام شرکت گاز خراسان رضوی در آن نشست تاکید کرد: به خاطر محدودیت‌های موجود نمی‌توانیم گاز منازل را قطع کنیم. با این حال، تصمیم قطعی گاز کارخانه‌های سیمان به صورت ستادی گرفته می‌شود و دستور به ما از جانب وزارت نیرو اعلام می‌شود. وی افزود: حداکثر تولید و انتقال گاز از دیگر استان‌ها به خراسان رضوی در حال انجام است و همه آن مصرف می‌شود و حتی در فصل گرم، باید بخش سرخس ما گاز را ذخیره کند تا بتواند در فصل سرما بخش خانگی را پشتیبانی کند.

دشتی خاطرنشان کرد: البته در سال‌های گذشته همزمان با قطع گاز از سوی شرکت گاز، دستور تامین سوخت مایع کارخانجات داده می‌شده و اینگونه نبود که به تعطیلی این واحدها بینجامد. خطوط انتقال گاز دارای ذخیره‌ای است که اگر از حدی بگذرد، تامین آن بلافاصله صورت نمی‌گیرد. در برخی نقاط ناگزیر از قطع گاز واحدهای صنعتی هستیم؛ کارخانه سیمان غرب آسیا در تربت جام حدود 50 درصد گاز این شهرستان را صرف می‌کند و اگر این محدودیت را برای کارخانه اعمال نکنیم، در تامین گاز خانگی دچار مشکل می‌شویم.

قائم مقام شرکت گاز خراسان رضوی تصریح کرد: در بحث تامین سوخت مازوت و گران درآمدن آن، می توان تاکید کرد که شرایطی برقرار شود که سوخت خیلی گران نباشد و یا برای هزینه آن تدابیری اندیشیده شود. می‌توان هماهنگی‌هایی از سوی شرکت پخش فراورده‌های نفتی انجام داد زیرا بعد از ابلاغ قطعی گاز به ما، به شرکت پخش برای تامین سوخت مازوت کارخانه‌ها دستور داده می‌شود.

به گفته دشتی در فصل گرم میزان مصرف گاز استان حدود 30 میلیون متر مکعب است اما در زمستان میزان مصرف به 55 میلیون مترمکعب می‌رسد که 80 درصد آن خانگی و مابقی مربوط به واحدهای تولیدی است.

قائم مقام شرکت گاز گفت: واردات گاز از ترکمنستان قطع شده و بخش بین‌الملل به شدت پیگیر ادامه واردات است و اگر این موضوع از سرگیری شود، با توجه به زیرساخت‌هایی که مهیا کردیم، بخشی از مشکل حل خواهد شد اما هم اکنون همه گاز تولیدی و حداکثر گاز انتقالی به استان، مصرف می‌شود.

مشکلات تامین سوخت مایع

اما نکته‌ای که درباره استفاده از مازوت یا سوخت مایع مطرح است این است که برخی کارخانه‌های سیمان مثل «سیمان شرق» ظرفیت‌سازی زیادی برای سوخت مایع انجام داده‌اند و متقاضی این هستند که قبل از فرارسیدن فصل سرما و قطع گاز، مازوت را دریافت کرده و ذخیره کنند تا در فصل سرما به ترافیک در جاده‌ها و گران شدن هزینه حمل سوخت برنخورند؛اما به گفته مدیران این شرکت، ظرفیت 36 میلیون لیتری ایجاد شده، عملا غیرقابل استفاده است و تا زمانی که فصل سرما نرسد و گاز قطع نشود، اجازه دریافت سوخت مایع ندارند.

بیگلرزاده، نماینده شرکت پخش فرآورده‌های نفتی خراسان رضوی در این خصوص گفت: برای تامین سوخت مایع مشکلی نداریم و هر واحدی نیازمند ذخیره‌سازی است، باید زودتر اعلام کند و با توجه به قیمت و هزینه حمل باید پیشنهادات مطرح شود و بسته به اینکه چه زمانی تقاضای سوخت مایع مطرح شود، وضعیت تحویل و قیمت متفاوت است. مقادیر کم سوخت مازوت از طریق انبار سنگ بست حمل می‌شود ولی اگر حجم زیادی درخواست شود، امکان انتقال از طریق انبار سنگ بست نیست و هزینه حمل هم برعهده خریدار است.

اشاره به موضوع قطع گاز صنایع در قانون بهبود محیط کسب و کار

به گفته علی اکبر لبافی، رئیس دبیرخانه شورای گفتگوی خراسان رضوی، طبق ماده 25 قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار، در زمان کمبود برق و گاز، اولویت قطع گاز با واحدهای تولیدی نیست و در تبصره یک همین ماده تاکید شده است که مواقع اضطراری که قطع برق و گاز جان شهروندان را به خطر می‌اندازد، شورای تامین به حالت اضطرار و حداکثر برای دو روز که قابل تمدید است، می‌تواند حکم این ماده قانونی را نقض کند. در تبصره 2 آن هم تکلیفی برای شرکت‌های برق و گاز وجود دارد که ضمن همکاری با شرکت بیمه، امکان جبران ضرر و زیان واحدهای تولیدی در صورت قطع برق و گاز را فراهم کنند.

بنابراین، قانون به این موضوع اشاره کرده و اجرای آن می‌تواند گره مشکل برخی واحدهای صنعتی را باز کند اما نکته اصلی جمعیت زیاد خراسان رضوی و کاهش دمای هوا و به دنبال آن افزایش مصرف گاز است که شرکت گاز استان را دچار مشکل می‌کند؛ با این حال، طبق پیشنهادهایی که مطرح شد، شاید بتوان از قطعی 4 ماهه گاز در این کارخانه‌ها جلوگیری کرد و حداقل مقدار آن را تقلیل داد. این موضوع قرار است به شورای گفتگوی مرکز ارجاع و سپس به وزارت نیرو ارسال شود. هر چند با توجه به اینکه یک ماه دیگر به زمستان باقی مانده، به نظر می‌رسد مشکل امسال سیمان سازان رفع نخواهد شد اما شاید بتوان برای سال‌های بعد چاره‌ای اندیشید.