خرید اعتباری مواد اولیه

به گفته محمدعلی چمنیان، رییس کمیسیون سرمایه‌گذاری و بازار پول اتاق بازرگانی خراسان رضوی، بررسی واحدهای صنعتی نشان می‌دهد که سرمایه در گردش مورد نیاز آنها تا 20برابر افزایش یافته و علاوه بر تورم، نقدی شدن خرید مواد اولیه و ممنوعیت واردات بر این موضوع اثرگذار بوده است؛ زیرا خرید نقدی به جای اعتباری دو تا سه برابر نیاز واحدها به سرمایه در گردش را افزایش می‌دهد.

تسهیلات بانکی که یکی از مهمترین راه‌های تامین سرمایه در گردش مورد نیاز واحدهاست در سال‌های اخیر نتوانسته نیاز بخش‌های مختلف را تامین کند؛ از طرفی، سود تسهیلات همواره واحدها را دچار مشکل کرده است.

7درصد تسهیلات سال جاری بانک‌ها، تسهیلات سرمایه در گردش بوده است

هاشم صفار، دبیر کمیسیون سرمایه گذاری اتاق مشهد در توضیح عملکرد تسهیلات پرداختی بانکها طی سال‌های 90 تا 99 می‌گوید: کل تسهیلات پرداختی بانکها در 12ماهه سال 1398، 9749هزار میلیارد ریال بوده است که 7.6درصد به بخش کشاورزی، 32.5درصد به بخش صنعت و معدن، 7درصد به بخش مسکن و ساختمان و 33درصد به حوزه خدمات پرداخت شده است. وی با اشاره به پرداخت 6967هزار میلیارد ریال اعتبارات بانکی در نیمه نخست امسال تصریح می‌کند: 60.7 درصد تسهیلات سال1399 تسهیلات سرمایه در گردش بوده است. آمارها نشان می‌دهد که در نیمه نخست امسال 70 درصد اعتبارات سال 98 پرداخت شده است اما به نظر می‌رسد این مبالغ و رشد 25درصدی سرمایه در گردش، در مقایسه با نیاز واحدها، تغییرات نرخ ارز، شاخص‌های تورم و.. کفاف سرمایه در گردش بخشهای مختلف را نمی‌دهد.

طرح گام بانک مرکزی برای حل مشکل خرید مواد اولیه

در این میان و برای حل مشکل خرید نقدی مواد اولیه، بانک مرکزی طرحی را برای جلوگیری از ایجاد نقدینگی، اجرا خواهد کرد. طرح اوراق گواهی اعتبار مولد (گام) قرار است فعالان اقتصادی را از روند طولانی اخذ تسهیلات نجات دهد.

در این طرح، خریدار مواد اولیه به عنوان متعهد به بانک مراجعه می‌کند و پس از ارائه فاکتور خرید مواد اولیه و معرفی وثایق و تضمین‌ها، درخواست تامین اعتبار می‌دهد. پس از پردازش وثایق و تضمین‌ها از سوی بانک و تعیین اعتبار مشتری، فرد خریدار باید فروشنده مواد اولیه را به بانک معرفی کند. با ارائه اسناد فروشنده مواد اولیه به بانک و انجام مراحل بررسی این اسناد، اوراق گام در سامانه گام در وجه فروشنده مواد اولیه صادر می‌شود.

حمید صفایی نیکو، دبیر شورای هماهنگی بانک‌های خراسان رضوی معتقد است که اقتصاد باید از بانک محوری خارج شود زیرا اگر بانک تامین‌کننده پول باشد، به اقتصاد ضربه می‌زند. او می‌گوید: ما از اعطای تسهیلات باید خودداری کنیم و به سمت اعطای اعتبار برویم یعنی پولی ندهیم ولی گردش مالی اتفاق بیفتد؛ مثل ارائه ال‌سی که پولی را از بانک خارج نمی‌کند. این روش، خلق نقدینگی نیست و در نتیجه تورمی هم به دنبال ندارد.

صفایی نیکو تصریح می‌کند: فرد به عنوان تولیدکننده‌ی نیازمند مواد خام و اولیه، از بانک طلب مبلغی از اوراق می‌کند. بانک به وسیله سامانه خود، اعتبارسنجی فرد را انجام داده و وضعیت واحد تولیدی را بررسی می‌کند. همچنین، صورت‌های مالی و وثایق فرد بررسی می‌شود و براساس اعتبار، میزان اوراقی که می‌توان ارائه داد، مشخص می‌شود. پس از مشخص شدن میزان اعتبار و اوراق، فرد باید فروشنده مواد اولیه را تعیین کند و فاکتوری برای خرید مواد اولیه از او بگیرد و نزد بانک بیاورد تا اوراق صادر شود و به فروشنده برسد. بدین ترتیب، فرد می‌تواند مواد اولیه مورد نیازش را دریافت کند. فرد با این اوراق تا مدت مشخص سررسید می‌تواند خرید مواد اولیه را انجام دهد؛ در غیر این صورت، باید از طریق بورس، اوراق خود را بفروشد.

دبیر شورای هماهنگی بانک‌های خراسان رضوی تاکید می‌کند: ما در ایران در حال حاضر افزایش تقاضا نداریم و آنچه باعث تورم شده، افزایش هزینه‌های تولید شامل دستمزد و مواد اولیه است. ما امروز پول‌های سرگردانی در کشور داریم که هرجایی وارد شود، صدمه می‌زند. وی می‌افزاید: نقدینگی بخش خصوصی در کشور ما شامل سپرده قرض‌الحسنه جاری و اسکناس و نیکِل نزد مردم است و این همان پولی است که باعث گردش کالا در کشور می‌شود.

طرحی ترکیب شده از شرایط چک و ال‌سی

راه اندازی طرح گام قبل از شیوع کرونا مطرح بود، در واقع سال گذشته که از یکسو دولت با کسری بودجه شدیدی مواجه شد و از سوی دیگر افزایش نرخ ارز را شاهد بودیم، بانک مرکزی برای خروج از این بحران به دنبال راهکاری بود تا بدون تزریق سرمایه از طریق تسهیلات اعتباری به چرخاندن چرخ تولید کمک کند.

محمدعلی چمنیان، رییس کمیسیون سرمایه گذاری و بازار پول اتاق مشهد درباره مزیت‌های این طرح به دنیای اقتصاد می‌گوید: در حقیقت طرح گام ترکیبی از چک و ال سی است به طوری که تولید کننده از طریق ارائه اوراق گام به تامین کننده،  مواد اولیه مورد نیازش را دریافت می‌کند. دریافت کننده نیز بر این مساله واقف است که می‌تواند اوراق گام را در موعد سررسید نقد کند یا اینکه زودتر از موعد مقرر این اوراق را به صورت تنزیل دریافت کند؛ به طوری که در قبال کاهش مبلغی، این اوراق را زودتر از موعد سررسید هزینه کند. حتی برای فروش اوراق گام در بورس ساز و کارهایی اندیشیده شده است.

چمنیان البته به نقاط ضعف اجرای این طرح هم اشاره می‌کند و می‌گوید: اوراق گام براساس اعتبار و تضامین شرکت اصلی در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد و پیاده‌سازی این طرح می‌تواند تا حدودی در چرخاندن چرخ تولید موثر باشد؛ اما پیاده‌سازی این طرح مستلزم زیرساخت‌هایی است که متاسفانه کشور ما فاقد این زیرساخت‌هاست. به طوری که باید مجهز به سامانه‌های مشخص برای ردیابی این اوراق بایم تا بدین طریق میزان سود و کارمزد تنزیلی که مقرر است انجام گیرد، مشخص شود و همین مساله سبب شده است تا پیاده‌سازی این طرح به تعویق بیفتد؛ به طوری که هنوز بخشنامه اجرایی این طرح به بسیاری از بانک‌ها ابلاغ نشده است و تنها به تعدادی از بانک‌ها ابلاغ شده که آنها نیز نتوانستند این طرح را اجرایی کنند.

فرهنگ استفاده از اوراق اعتباری در اقتصاد ما نهادینه نشده است

رییس کمیسیون سرمایه‌گذاری و بازار پول اتاق مشهد یادآور می شود: علاوه بر موانعی که پیش روی پیاده‌سازی طرح گام وجود دارد، هنوز فرهنگ استفاده از اوراق اعتباری نیز در اقتصاد ما به طور کامل نهادینه نشده است؛ زیرا معمولا فعالان اقتصادی برای سرمایه در گردش خود یا تسهیلات دریافت کرده یا چک و سفته داده‌اند. وی اضافه می‌کند: در زمان‌هایی که تورم بالاست و نرخ ارز به شدت در حال افزایش است، تامین‌کننده‌های مواد اولیه از دریافت برگ اعتباری، سفته و چک و یا به طور کلی برگه‌های مدت‌دار پرهیز می‌کنند. در این مواقع، کارایی اوراقی مانند گام کاهش پیدا می‌کند؛ اما در زمان‌هایی که نرخ ارز ثابت است یا کاهش یافته یا نرخ تورم حدود 15 الی 20 درصد باشد، تامین‌کننده‌ها تمایل دارند که پولشان را به صورت مدت‌دار دریافت کنند و برای این مساله رقابتی در بازار شکل خواهد گرفت.

چمنیان ادامه ‌می‌دهد: بنابراین، اوراق گام از سال گذشته تاکنون که نرخ ارز روند صعودی را طی کرده، از کارایی لازم برخوردار نبوده است، چنان‌که بانک مرکزی نیز پیش بینی می‌کرد که از این طرح استقبال چندانی صورت نگیرد اما در شرایط فعلی و با کور سوی امیدی که ناشی از تغییر ریاست جمهوری آمریکا و به تبع آن فروش نفت بیشتری است، پیش بینی می‌شود که نرخ ارز ثابت بماند یا کاهش یابد. لذا، کارایی این اوراق بیش از گذشته مثبت ارزیابی می‌شود؛ اما نباید از این مهم غافل شد که استفاده از این اوراق نیازمند فرهنگ‌سازی است.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی تاکید می‌کند: علاوه بر این اعتماد مردم به شبکه بانکی نیز در موفقیت و عدم موفقیت طرح بسیار اثرگذار خواهد بود؛ چرا که مردم هم نسبت به بورس و بانک‌ها بی‌اعتماد شده‌اند. وی تصریح می‌کند: طرح گام از سوی بانک مرکزی به بانک‌ها در خردادماه ابلاغ شده است اما این طرح از طرف بانک‌ها به شعب و به سرپرستی‌ها به صورت بخشنامه ابلاغ نشده است. دلیل این مساله نیز فقدان زیرساخت‌های لازم است. با همه اینها، پیش بینی می‌شود که طرح گام تا پایان سال عملیاتی شود.

نقاط ضعف ال‌سی چه بود؟

مشابه طرح گام در بسیاری از کشورها و در گذشته نیز در سیستم بانکی ایران با عنوان ال‌سی داخلی تجربه شده است. در حال حاضر نیز برای برخی از خریدها از شرکت‌های بزرگ، چنین اوراق اعتباری ارائه می‌شود. ال‌سی یک برگه اعتباری است که در گذشته مانند اوراق گام از مکانیزم تنزیل برخوردار بود اما به گفته کارشناسان، در کشور ما به دلیل ضعف‌هایی که در سیستم بانکی وجود داشت، اختلاس‌های کلانی در شبکه بانکی اتفاق افتاد زیرا ال‌سی‌های داخلی بدون ضابطه و بدون سامانه بود و صرفا بانک‌ها به صورت دستی آن را صادر می‌کردند.

 چمنیان دراین‌باره می‌گوید: به دلیل ضعف‌های موجود در سیستم بانکی و اختلاس‌هایی که در ال‌سی به وجود آمد، قوانین ال‌سی داخلی سختگیرانه‌تر اعمال شد تا عملیات آن محدودتر شود.

رییس کمیسیون سرمایه‌گذاری و بازار پول اتاق مشهد می‌گوید: در حال حاضر، اوراق گام صرفا محدود به حوزه تولید و با یک زیرساخت یکپارچه است وگرنه این طرح همان مدل عمومی ال‌سی داخلی است که در گذشته آن را تجربه کرده بودیم. وی یادآور می‌شود: بهره‌های بانکی در سیستم‌های بانکی سایر کشورها  بالا نیست و اعتبارات بیشتر از تسهیلات پولی استفاده می‌شود  اما بالعکس در کشور ما که سود سپرده‌ها زیاد است، اعطای تسهیلات اعتباری به مراتب از اعطای تسهیلات نقدی مفیدتر ارزیابی می‌شود؛ مشروط به آن که زیرساخت‌های آن مهیا باشد.

اوراق گام در کوتاه‌مدت اثرگذار است اگر...

اما بانک مرکزی در حالی قرار است تا پایان سال ارائه اوراق گام از سوی بانک‌ها را عملیاتی کند که مشخص نیست آیا تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان مواد اولیه نسبت به این طرح چه واکنشی نشان دهند.

صفایی نیکو، دبیر شورای هماهنگی بانک‌های خراسان رضوی در پاسخ به این سوال که این طرح در کوتاه‌مدت نتیجه‌بخش است یا خیر، می‌گوید: بازدهی این طرح اساساً کوتاه‌مدت است چون اوراقی منتشر می‌شود که سررسید آنها در نهایت 9ماهه است و اگر بستر این طرح مهیا و عملیاتی شود، به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت اثرگذار باشد.

صفایی نیکو می‌افزاید: موارد مشابهی داشته‌ایم و ال‌سی و اوراق صکوک نیز پیش از این، تقریبا همین شرایط را داشته است و این طرح چندان برای فعالان اقتصادی عجیب و غریب نیست و معتقدم اوراق گام هم به نوعی یادآور طرح‌های قبلی است؛ البته به شکلی جدید و با تضمینی بهتر. بنابراین، تاکید بر این داریم که این اتفاق سریعتر رقم بخورد و فرهنگ آن هم نهادینه شود.