خراسان رضوي به دليل موقعيت جغرافيايي در كشور جايگاه بينظيري از لحاظ تنوع ذخاير معدنى دارد. اين استان با داشتن 47 ماده معدنی یکی از استانهای منحصر به فرد در حوزه معادن است.
در سالهاي اخير بنا بر توصیه رهبری بر ایجاد ارزش افزوده در داخل کشور، گامهایی هرچند کوچک برای ایجاد صنایع پایین دستی و احداث زنجیره ارزش افزوده در اين حوزه برداشته شده است. به همين دليل، با سرمایهگذاری بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان برای راهاندازی 5 واحد توليد كنسانتره سنگآهن و چهار واحد تولیدکننده گندله، تمامی سنگ آهن تولید شده در خراسان رضوی در داخل فرآوری میشود. همچنین، در حوزه مس و طلا، چندین واحد فرآوری كانسنگ مس و طلا در سالهای اخیر در این استان به بهرهبرداری رسیده است.
در گذشته بخشي از سنگآهن سنگان خواف عمدتا به چین صادر میشد اما با توجه به تاکید بر جلوگیری از خامفروشی، ظرف چند سال اخیر به دليل نیاز واحدهای فولادی کشور و وضع عوارض گمرکی سنگین از صادرات آن جلوگیری شده است.
به گفته غلامرضا نازپرور رییس خانه معدن خراسان رضوی، در چند سال اخیر بهره برداران معدنی این استان و سرمایهگذاران، بیش از پیش به ارزش افزوده حاصل از فرآوری پی بردهاند؛ به طوری که حدود 85درصد سرمایهگذاریهای بخش صنعت و صدور پروانهها در خراسان رضوی در سال 1398، مربوط به بخش فرآوری و صنایع معدنی بوده است.
نازپرور به «دنیای اقتصاد» میگوید: در حال حاضر با توجه به عوارض بسیار زیاد صادراتی، صادرات مواد خام اولیه توجیه اقتصادی برای بهرهبردار نخواهد داشت؛ البته، صادرات مازاد تولید با عوارض منطقی باید انجام شود تا سهم خود را در بازارهای جهانی از دست ندهیم و از طرفی، فرصت لازم برای احداث صنایع معدنی و فرآوری با گردش مالی ایجاد شود.
کدام مواد معدنی خراسان رضوی فرآوری نمیشود؟
اما در کنار برخی اقداماتی که برای فرآوری سنگ آهن، مس و طلا صورت گرفته، هنوز بسیاری از مواد معدنی استخراجی از خراسان رضوی به صورت خام به فروش میرسد؛ در حال حاضر بيشترين خامفروشي در مورد کرومیت، منگنز و سنگهاي تزئيني است که به آسیای میانه صادر میشود؛ عامل اصلی خامفروشی این محصولات، نبود واحد تولیدکننده كنسانتره كروميت يا نبود تكنولوژي فراوري آنها در كشور است. .این در حالی است که به گفته کارشناسان، فراوري (بسته به نوع ماده معدني) ميتواند تا بیش از ۳۰۰ درصد ارزش افزوده ايجاد كند.
به نظر میرسد در بسیاری از موارد، هزینه های زیاد فرآوری مواد معدنی باعث خام فروشی میشود. رئیس خانه معدن خراسان رضوی راه حلی برای این موضوع دارد. نازپرور میگوید: میتوان در بدو امر به بهرهبردار فرصتی 5 ساله داد تا در صورت ایجاد ارزش افزوده، برای تامین هزینههای سایت فرآوری و صنایع پایین دستی، امکان صادرات را داشته باشد و از طرفی، تسهیلات با سود معقول برای احداث این صنایع معدنی در نظر گرفته شود.
تعطیلی برخی معادن به خاطر دستورالعملهای غیرکارشناسانه
البته به گفته فضلالله احتشامنيا نايب رئيس سازمان نظام مهندسي معدن خراسان رضوی، تعبیر نامناسب بحث خامفروشي هم در چند سال اخیر منجر به صدور دستورالعملهایي بدون كارشناسي دقيق شده است که اين امر وضعيت استخراج معادن و مواد معدنی را بهتر نكرده و حتی باعث تعطیلی برخی از معادن هم شده است.
احتشامنیا اظهار میکند: اگر قرار است از صادرات مواد معدنی مورد نیاز بازار داخلی جلوگیری شود، بايد در خصوص قیمت خریداری این محصولات تجدید نظر شود؛ زیرا یکی از دلایل عمده بهرهبرداران براي صادرات ماده معدنی خام، قیمت نامناسب خريداري اين مواد در داخل کشور است.
نايب ریيس سازمان نظام مهندسي معدن خراسان رضوی با بیان اینکه پیچیدن نسخه واحد برای تمام مواد معدنی کار درستی نیست، تصریح میکند: براي مثال، در چند سال اخیر صادرات سنگهای تزیینی از 15 ميليون تن در سال به 9 ميليون تن رسيده است؛ يكي از دلايل اين افت صادرات، وضع عوارض بر فروش سنگهاي كوپ است. این در حالی است که نياز بازار داخلي این سنگها 7 تا 10 درصد توليد است و مازاد توليد يعني90 درصد آن ميتواند صادر شود. در واقع، مواد معدني مازاد بر نياز بازار داخلي که در حال حاضر تكنولوژي و فناوري برای فرآوری آنها وجود ندارد، بايد صادر شوند تا ارزآوري داشته باشند.
بر اساس آمارها، ايتاليا و تركيه جزو كشورهاي داراي تكنولوژي و فنآوري بالا در زمينه استحصال سنگهاي تزئيني هستند؛ با اين وجود، تركيه 77 درصد و ايتاليا 22 درصد سنگهاي تزئيني استخراج شده را به صورت خام صادر ميكنند.
صادرات همه مواد معدنی را نباید خامفروشی دانست
رییس خانه معدن خراسان رضوی هم با تاکید بر اينكه صادرات هرگونه مواد معدنی را نباید خام فروشی دانست، میگوید: بعضی مواد معدنی قابلیت فرآوری نداردو بهتر است صادرات آنها صورت گیرد. براي مثال، در فرآوری سنگهای تزئینی ما نیاز به تکنولوژی روز با سرمایهگذاری زیادی داريم و در حال حاضر کارخانههای سنگبری کمی در استان ما وجود دارد. بنابراین، دولت باید اجازه تهاتر ارزی بدهد تا بهره بردار معدن در قبال صادرات بتواند ماشینآلات مورد نیاز خود را تامین کند؛ چون با وجود تحریمها تهیه ارز و انتقال آن بسیار سخت است.
نقش دولت و بخش خصوصی در فرآوری
کارشناسان و فعالان حوزه معدن معتقدند برای دستیابی به فناوریهای مربوط به فرآوری و افزایش سرمایهگذاری در این زمینه، لازم است تسهیلاتی به بهرهبرداران معدنی و متقاضیان داده شود؛ این تسهیلات میتواند تامین مالی از طریق منابع بانکی باشد، یا تسهیل روند اداری کار یا معافیت مالیاتی و...
نازپرور درباره رغبت بخش خصوصی براي سرمايهگذاري در حوزه معدن و فراوري مواد معدني در خراسان رضوی میگوید:اگر دولت زمينه حاکمیتی و سطله خود را در بخش معادن كمرنگ كرده و در بخش نظارت تمرکز کند و اين حوزه را به شرکتهای معدنی دارای تجربه، توان مالی و فنی واگذار كند، به بحث استخراج، اکتشاف و فرآوری مواد معدني کمک خواهد شد.
احتشامنیا هم درباره حمايتهاي صورت گرفته از شركتهاي فعال در زمينه فراوري مواد معدني عنوان میکند: به جز شركتهاي بخش دولتي باقي مانده شركتهاي فعال در زمینه فراوري مواد معدنی در بخش خصوصی هستند و اکثر این شرکتها بدون تکیه بر حمایتهای دولت به صورت خودجوش فعالیت کردهاند. اين شركتها دارای توان فنی و مالی بوده و سابقه درخشانی در بخش معدن دارند و تنها درخواست آنها اين است که دولت و سازمانهای منتسب به جاي مانع تراشي از این بخش حمايت کنند. اين شركتها به دنبال مشوقهای حمایتی هستند تا راه خود را ادامه دهند.
فعاليت 250 شركت دانش بنيان در حوزه معادن خراسان رضوی
اما در اين ميان، نقش شركتهاي دانش بنيان بسيار حائز اهميت است. این شرکتها با ارائه دانش فنی و فناوری و تکنولوژی روز دنیا در زمینه اکتشاف و استخراج و فرآوری مواد معدني ميتوانند كمك شاياني باشند. بر اساس اطلاعات موجود، برخی از شرکتهای دانشبنیان به ویژه درزمینه فرآوری سنگ آهن كم عيار در خراسان رضوی مشغول به كارند.
با این حال، سوال اینجاست که نقش اين شركتها در حوزه معدن و صنايع معدني چيست و تا چه ميزان توانستهاند درحوزه فراوري مواد خام موثر باشند.
احتشامنيا، نایب رییس نظام مهندسی معدن خراسان رضوی در این باره میگوید:فرآوری ظرف چند سال اخير گامهاي خوبی برای فعالیت اين شركتها برداشته شده است؛ اما از آنجایی که این شرکتها نو بنیان هستند، هنوز با جایگاه اصلی فاصله دارند. دولت با تخصيص محل مناسب با هزينه كم، ايجاد معافیتهای مالیاتي و گمرکی و ارایه تسهیلات کمبهره ميتواند از اين شركتها حمايت کند.
بر اساس آخرین آمارها از 6۰۰۰ هزار شرکت دانش بنیان ثبت شده در كشور 250 شركت در خراسان رضوي در حوزه معدن و صنايع معدني فعالند. با توجه به تحریم ها باید صاحب دانش فنی شده و برای رسیدن به دانش فنی راهی جز تکیه به نیروهای جوان و توسعه شرکتهای دانش بنیان و استارت آپها نداریم. در صورتی که مواد معدنی موجود در کشور یا استان فرآوری شده و به مواد مورد نیاز صنایع معدنی تبديل شوند، حدود سه برابر ارزش افزوده ایجاد خواهد شد و اين مساله علاوه بر اینکه باعث ایجاد خوشهها یا صنایع معدني ميشود، اشتغال پايدار را هم به دنبال دارد.
به گفته احتشامنیا، اخیرا در خراسان رضوی واحد فرآوری کرومیت در منطقه نیشابور توسط بخش خصوصي ایجاد شد.
رییس خانه معدن خراسان رضوی هم درباره رغبت بخش خصوصي به فراوري معادن تاكيد میکند: رقیب بخش خصوصی در این موضوع، شرکتهای دولتی است. وقتی صحبت از ذخایر بزرگ و باارزش است، بیشتر شرکتهای دولتی یا وابسته به دستگاهها و ارگانها مدنظر هستند؛ در صورتی که اینها باید بسترساز ورود شرکتهای خصوصی باشند. طبق قانون، دولت وظیفه بسترسازی و مطالعه اولیه را برای واگذاری معادن به بخش خصوصی دارد و این موضوع به علت ریسک بسیار بالا و هزینه بر بودن اکتشاف است. لذا این ریسک برای سرمایهگذار باید کاهش یابد تا سرمایهگذار رغبت به ورود در این بخش داشته باشد. در سالهاي قبل، اثری از شرکتهای بزرگ خصوصی ديده نميشد اما اخیرا در واگذاری پهنهها ردپای بخش خصوصی دیده میشود.
نازپرور ابراز امیدواری میکند که واگذاری پهنهها به مرور زمان بسیار شفافتر شود. او میگوید: بايد برای ورود ماشین آلات معدنی برنامهريزي مناسبي صورت گیرد؛ زيرا اين ماشين آلات موجود به شدت فرسوده هستند و تامین قطعات یدکی آنها مشكلاتي را به دنبال دارد.
براي جلوگيري از خام فروشي فرآوری چه باید کرد؟
به گفته کارشناسان، بهترين روش براي جلوگيري از خام فروشي ایجاد رسالت فرآوری با آگاهی دادن و سپس پشتیبانی کردن است. ارائه خدمات مشاورهای رایگان یا ارزان با تقویت تشکلهای تخصصی و بها دادن به نظر بخش خصوصی، ایجاد پژوهشکدههای تخصصی ، برقراری امکان تهاتر در قبال صادرات که ماشین آلات مورد نیاز با تکنولوژی روز قابل تهیه باشد؛ ارائه تسهیلات با سود معقول و بازپرداخت حداقل طولانی مدت، ایجاد فرصتهای تجاری با بازارهای بینالمللی و آشنا کردن معدنکاران با قیمت روز فرآوردههای حاصل از فرآوری در افزایش گرایش فعالان معدنی به حوزه فرآوری بسيار موثر است. بدون شک تحقق این مهم در گرو تعامل هر چه بیشتر دو بخش خصوصی و دولتی و حمایتهای لازم در این زمینه است. توجه به ظرفیتهای صادراتی مواد معدنی فرآوری شده و ارز حاصل از آن، میتواند از وابستگی کشور به دلارهای نفتی بکاهد و توسعه مناطق مختلف کشور به ویژه مناطق محرومی که معادن در آنها مستقر است را به دنبال داشته باشد.
| چرا تنها کاندیدای اتاق مشهد رای نیاورد؟ |
|---|
| رونمایی از کلید دار جدید اتاق مشهد |
| ترمز تورم مسکن در مشهد |
| موانع بزرگ مبادلات مهندسی |
| فرصت رونق هتلهای مشهد |
پیام شما با موفقیت ارسال شد .