آینده مراوده با همسایه شرقی

به گفته ابراهیم عطایی، عضو هیات مدیره انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی خراسان رضوی، روز 22 تیرماه و همزمان با ازسرگیری ترددها از دوغارون، بیش از ۲۰۰ دستگاه کامیون از این مرز خارج و ۱۳۰ دستگاه کامیون خالی هم برای بارگیری مجدد از سمت افغانستان وارد ایران شد.

اما وضعیت کنونی افغانستان؛ ناآرامی‌های موجود در آن و تسلط طالبان بر بخش‌هایی از این کشور، ابهاماتی را درباره آینده مراودات تجاری ایران و افغانستان به وجود آورده است؛ اینکه این تحولات چه تاثیری بر مراودات تجاری ایران و به ویژه خراسان رضوی با مهمترین بازار خارجی‌اش در آینده خواهد داشت و دیدگاه صادرکنندگان و شرکت‌های حمل و نقل درباره ارسال کالا به این کشور و وضعیت امنیت چیست.

مراودات تجاری ایران و افغانستان حفظ خواهد شد

هنوز مشخص نیست که کدام جریان در درگیری داخلی افغانستان، قدرت را در اختیار خواهد گرفت؛ به همین علت، پیش بینی وضعیت حاکم در این کشور پیچیده است.

فعالان اقتصادی معتقدند با روی کارآمدن طالبان، این جریان قوانین جدیدی را برای تبادل کالا و عبور و مرور مسافر میان دو کشور وضع خواهد کرد؛ البته مراودات تجاری این کشور با ایران حفظ خواهد شد؛ زیرا صادرات ایران از ضروریات مصرفی مردم افغانستان است.

هادی نبی‌زاده، رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان (شعبه خراسان رضوی) به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: با روی کار آمدن طالبان پیش‌بینی می‌‎شود این جریان معیشت مردم افغانستان را به هر نحوی تامین کند، همان‌طور که قبلا هم این اقدام را انجام داده است. در واقع، این جریان صرفا دارای برخی مسائل عقیدتی است؛ اما از لحاظ اقتصادی به منظور تامین معیشت مردم کشورشان مجبور به برقراری مبادلات تجاری با ایران هستند. سیاست دولتمردان ایرانی هم باید به گونه‌ای باشد که با افغانستان به عنوان کشور همسایه مبادلات اقتصادی‎مان را حفظ کنیم. تجربه ثابت کرده است که با روی کار آمدن طالبان در افغانستان همکاری‌های اقتصادی به قوت خود باقی مانده است.

البته محمدعلی امیر فخریان، رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صمت خراسان رضوی با بیان اینکه اکثر تجارت خارجی ایران با افغانستان متعلق به تجار افغانستانی است، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: تجار افغان پس از پرداخت هزینه کالاها و محصولات به بازرگانان ایرانی، محموله‌های خود را به خاک افغانستان منتقل می‌کنند. آنچه مسلم است، درگیری پیش آمده میان طالبان و دولت مرکزی افغانستان موضوعی داخلی است، حال با توجه به این که ذی‌نفعان فرآیند تجاری، تجار افغان هستند، پیش‌بینی می‌شود درگیری‌های داخلی افغانستان در بلندمدت تاثیر چندانی در روند مراودات اقتصادی ایران و افغانستان نداشته باشد و صرفا تغییراتی را در کوتاه مدت شاهد باشیم؛ به گونه‌ای که ممکن است مراوادت تجاری در یک بازه زمانی کوتاه با وقفه مواجه شود یا کاهش پیدا کند اما در نهایت بعید به نظر می‌رسد تحولات اخیر تاثیر چندانی بر مبادلات اقتصادی میان دو کشور داشته باشد.

امیرفخریان خاطرنشان می‌کند: با توجه به تحولات اخیر، روند خروج کالا به سمت افغانستان برای 5 روز متوقف شده بود؛ اما برخی صاحبان کالا در همان روزها اصرار بر خروج کالای خود داشتند و به همین دلیل برخی اقلام صادر شد که قطعا این موضوع  با پرداخت عوارض به طالبان در گمرک اسلام قلعه صورت گرفته است. از طرفی، پس از بازگشایی دوباره مرز دوغارون، هر چند واردات کالا به خاک افغانستان به کندی صورت می‌گیرد؛ اما این روند کاملا طبیعی است.

الزام پلمپ نشدن کامیون‌ها برای انتقال کالا به افغانستان

صادرکنندگان می‌گویند تجربه‌ها نشان می‌دهد که با روی کار آمدن طالبان در افغانستان، مبادلات اقتصادی ایران به حاشیه نخواهد رفت؛ چرا که این جریان ملزم به تامین مواد غذایی مردم افغانستان است.

به گفته کاظم شیردل عضو هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی، در حال حاضر کامیون‌ها برای انتقال کالا به افغانستان ملزم به عدم پلمپ هستند و در صورتی که محموله کامیون شامل مواد غذایی و مصرفی جامعه افغان باشد، منعی برای انتقال کالا وجود ندارد؛ اما به دلیل درگیری میان طالبان و دولت مرکزی افغانستان باید با احتیاط بیشتری به سوی مرز عبور و مرور داشت تا وضعیت به ثبات برسد.

شیردل می‌گوید: با فرض روی کار آمدن طالبان، این جریان تحت هیچ شرایطی نمی‌تواند ایران را از مناسبات اقتصادی خود کنار بزند؛ زیرا ایران قدرت منطقه است و طالبان باید در مناسباتش جایگاهی به کشورمان اختصاص دهد. در واقع، انجام مبادلات اقتصادی به دلیل مرزهای مشترک، مشترکات فرهنگی و ... امری اجتناب ناپذیر است. لذا این جریان مجبور است جایگاهی را برای ایران در مسائل امنیتی، اقتصادی و اجتماعی خود در نظر بگیرد.

نبی‌زاده هم می‌گوید: ضروری است که وزارت امور خارجه پس از فروش کردن تنش‌های داخلی افغانستان، با به کارگیری راهبرد و دیپلماسی مناسب، آینده تجاری ایران با این کشور را تضمین کند.

تردد کامیون‌ها از قلمرو طالبان، موضوع جدیدی نیست

یکی از موضوعات مهم بخش صادرات و ترانزیت پس از ناآرامی‌ها در خاک افغانستان، کم‌ّوکیف امنیت تردد کامیون و رانندگان ایرانی در خاک این کشور است؛ البته به گفته امیرفخریان، رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صمت خراسان رضوی، تردد کامیون‌ها از قلمرو طالبان پدیده‌ای نوظهور نیست. او تصریح می‌کند: در گذشته هم گاهی کالاها پس از خروج از گمرک ماهیرود به قلمرو طالبان وارد می‌شد، در آن صورت کامیون‌های افغان با پرداخت عوارض به نیروهای طالبان مسیر خود را ادامه می‌دادند. بنابراین این‌گونه نیست که در حال حاضر با یک پدیده نوظهور مواجه باشیم. این موارد در گذشته نیز مصداق داشته و در مجموع شرایط نسبت به گذشته تشدید شده است.

امیرفخریان خاطرنشان می‌کند: کامیون‌های ایرانی به دلایل مختلف تمایلی به تردد در خاک افغانستان ندارند: نخست اینکه رانندگان در افغانستان احساس ناامنی می‌کنند، لذا کالاهای خود را در مرز ترانشیپمنت (انتقال کالا از یک وسیله نقلیه به وسیله نقلیه دیگر) می‌کنند که پس از آن، کالا توسط کامیون‌های افغانستانی به خاک این کشور وارد می‌شود. بنابراین، در گذشته هم تعداد اندکی از کامیون‌های ایرانی وارد خاک افغانستان می‌شدند؛ دوم اینکه، کامیون‌های ایرانی ملزم به رعایت وزن محموله‌های خود هستند؛ این در حالی است که این محدودیت در مورد کامیون‌های افغانستان مصداق ندارد و آنها می‌توانند بیش از حد مجاز نیز بارگیری کنند که این مساله سبب تمایل افغان‌ها به حمل بار با کامیون‌های خود می‌شود؛ زیرا هزینه حمل در تناژ بالا کاهش می‌یابد.

ضرورت بهبود تراز تجاری دو کشور

نکته دیگر در زمینه مراودات اقتصادی دو کشور، بحث متعادل‌تر شدن تراز تجاری است؛ مساله‌ای که دولت و بخش خصوصی افغانستان در سال‌های اخیر بارها آن را خواستار شده‌اند و باید ببینیم با توجه به وضعیت کنونی افغانستان چگونه می‌توان این تراز را تا حدودی متعادل کرد تا مراودات یک طرفه نباشد.

نبی زاده، رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان (شعبه خراسان رضوی) درباره ضرورت ایجاد توازن تجاری مثبت با افغانستان می‌گوید: غالب محصولات صادراتی افغانستان، کشاورزی است؛ بر همین اساس از طریق اتاق بازرگانی و کنسول‌گری افغانستان در مشهد پیشنهاد دادیم تا افغانستان با ایجاد آزمایشگاه معتبر بین‌المللی، محصولات خود را مطابق با استانداردها به ایران صادر کند. با این اوصاف امید می‌رود با همکاری و همت تجار، وارداتمان از این کشور بیشتر شود. همچنین، به مقامات افغانستان توصیه شده کشت فراسرزمینی محصولاتی مانند چغندرقند، هندوانه و... در خاک این کشور انجام بگیرد و سپس محصولات تولیدی به کشورمان ارسال شود. این مباحث در استانداری خراسان رضوی نیز مطرح شده و پیگیر این مساله هستیم.

برقراری تعرفه تجارت ترجیحی برای برخی کالاهای افغانستانی

امیرفخریان هم درباره ایجاد توازن تجاری میان ایران و افغانستان معتقد است متعادل شدن تراز تجاری مستلزم افزایش صادرات از سوی افغانستان است، با این حال چالش اساسی در این حوزه این است که اکثر محصولات افغانستانی در کشورمان تولید می‌شود و به آن نیازی نداریم؛ اما در برخی از اقلام مانند کنجد با کشور افغانستان تعرفه تجارت ترجیحی به صورت یک طرفه برقرار کردیم. به بیان دیگر، ایران به صورت یک‌طرفه، تعرفه گمرکی اقلامی که مبدا آن افغانستان است، کاهش داده و تجار افغانستانی برای صادرات این محصول به کشور ما، نسبت به رقبایشان از مزیت برخوردارند. همچنین، ایران در حال حاضر بر محصولات افغانستان تمرکز بیشتری کرده و با توجه به ظرفیت‌های این کشور به دنبال افزایش واردات اقلام مورد نیاز خود هستیم.

رئیس اداره بازرگانی خراجی سازمان صمت از ضعف در بسته‌بندی و فرآوری محصولات به عنوان یکی از چالش‌های افغانمستان در صادرات محصولاتش نام می‌برد و می‌گوید: کالاها و محصولات این کشور مطابقتی با استانداردهای کشور ما ندارد. لذا ضروری است به منظور برقراری توازن تجاری، کالاهای افغانستانی مطابق با استانداردهای کشور ما تولید شود و این مساله نیازمند ارتقاء تولید در همسایه شرقی ماست.

لزوم عمق‌بخشی به مناسبات اقتصادی دو کشور

شیردل هم درباره لزوم بهبود وضعیت تراز تجاری ایران و افغانستان ابراز می‌کند: دولتمردان ما باید سیاستی را در پیش بگیرند که بازار بزرگ افغانستان را در همسایگی خود حفظ کنیم. بر همین اساس، ضروری است وزارت امور خارجه با دیپلماسی اقتصادی مناسب به این حوزه ورود کند تا نه تنها جایگاه فعلی را حفظ کنیم بلکه مناسبات اقتصادی‌مان را بیش از گذشته عمق ببخشیم. این مهم را می‌توان از طریق ایجاد توازن تجاری مثبت میان دو کشور محقق کرد. ما باید برخی از کالاهای مورد نیاز خود را از افغانستان وارد کنیم. همچنین، سیاست‌مداران باید زیرساخت‌های لازم را برای سرمایه‌گذاری صاحبان سرمایه افغان فراهم کنند، در مقابل، سرمایه‌گذاران ایرانی هم باید در افغانستان سرمایه‌گذاری کنند؛ به طور مثال، هر دو کشور باید به طور مشترک از شهرک صنعتی استفاده کنند. باید همکاری و پیوند متقابلی میان دو کشور در حوزه اقتصادی شکل بگیرد تا این مناسبات با رخ دادن اتفاقی به سادگی تحت تاثیر قرار نگیرد.

از صحبت فعالان اقتصادی و کارشناسان تجارت خارجی چنین برمی‌آید که افغانستان با هر نوع مدیریت و دولتی که داشته باشد، نیازمند کالاهای ایرانی است و مراوده دو کشور با روی کارآمدن طالبان قطع نخواهد شد. امنیت مسیر هم با توجه به تجربه تردد کامیون‌ها از قلمرو این جریان و عوارضی که از سوی طالبان دریافت می‌شود، قابل برقراری است.. نکته مهم، برقراری تراز تجاری مثبت بین دو کشور است. افغانستانی‌ها توقع دارند همانطور که بازار بزرگی برای کالاهای ایرانی محسوب می‌شوند، ایرانیان هم کالاهای این کشور را خریداری کنند. این موضوع باید بیش از گذشته جدی گرفته شود و برنامه‌ریزی لازم درباره واردات کالاهای افغانستانی مورد نیاز ایران صورت گیرد.

کامیون‌های ایرانی تمایلی به حرکت به سمت افغانستان ندارند

احمد زمانیان، رئیس کمیسیون حمل ونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی عنوان می کند: سال‌ها پیش با روی کار آمدن طالبان در افغانستان مراودات تجاری  ایران با این کشور به قوت خود باقی بود. حتی در برخی از مقاطع انتقال قدرت میان دولت مرکزی و طالبان، مرزها همچنان باز بودند و مبادلات تجاری میان دو کشور انجام می‌گرفت؛ در نتیجه، پیش‌بینی می‌شود با روی کار آمدن طالبان در افغانستان نیز مناسبات تجاری میان دو کشور مانند گذشته برقرار باشد.

زمانیان ادامه می‌دهد: در واقع از آن‌جا که کالاها از آن تجار افغان است و آنان نیز محدودیت خاصی در انتقال کالا به کشورشان نمی‌بینند، تجارت در حال انجام است. هر چند که روند انتقال کالا به افغانستان به دلیل درگیری‌های داخلی به کندی پیش‌می رود؛ اما ناوگان افغان تردد خودشان را به منطقه ویژه دارند.

وی با بیان اینکه کامیون‌های ایرانی به دلیل ناامنی موجود، تمایلی به حرکت به سوی مرز افغانستان ندارند، ابراز امیدواری می‌کند که با برقراری ثبات در خاک افغانستان، مبادلات تجاری میان دو کشور از سر گرفته شود.

 رئیس کمیسیون حمل ونقل و ترانزیت اتاق مشهد تاکید می‌کند: در صورت روی کارآمدن هر یک از دو جریان دولت مرکزی افغانستان یا طالبان، مناسبات تجاری با ایران به حاشیه نخواهد رفت. بنابراین مسوولان حوزه دیپلماسی باید بررسی‌های لازم را انجام دهند و با برنامه‌ریزی دقیق، علاوه بر حفظ تراز تجاری فعلی، مبادلات تجاری‌مان را با این کشور تقویت کنند.

زمانیان می‌افزاید: دستگاه دیپلماسی، سفارت و کنسول‌گری ایران در افغانستان که از نزدیک شاهد تحولات این کشور هستند، باید تعاملات‌شان را در راستای تحولات به وجود آمده افزایش دهند و با رصد این تغییر و تحولات، اطلاعات دقیقی را در اختیار بخش خصوصی تجار ایرانی بگذارند تا بازرگانان ایرانی با اطلاعات کافی بتوانند نسبت به انجام مراودات خود، برنامه‌ریزی و اقدام کنند. وی یادآور می‌شود: کنسول‌گری ما وظیفه دارد با رصد دقیق وضعیت افغانستان، اطلاعات را به تجار و تولیدکنندگان ایرانی که با بازار افغانستان مراوده دارند، منتقل کند، تا دراین‌باره برنامه‌ریزی‌های لازم انجام بگیرد.