استمداد سازندگان از دولت

افزایش قیمت سیمان و آهن‌آلات نسبت به یک سال پیش 100درصد و رشد نرخ ماسه حدود 50درصد بوده است. سازندگان می‌گویند با این وضعیت و رکودی که بر بازار مسکن حاکم است، دیگر توان و انگیزه‌ای برای کار باقی نمانده است.

کاهش قیمت دستوری دولت سیزدهم برای سیمان هم ظاهرا تاثیری موقت داشته و پس از مدتی بار دیگر نرخ این کالا افزایش یافته است. به گفته نعمت‌الله ظریف، دبیر انجمن انبوه‌سازان خراسان رضوی، با روی کار آمدن دولت جدید، قیمت اقلامی مانند سیمان در اواسط شهریورماه کاهش یافت؛ رئیس بنیاد مسکن اعلام کرد که قیمت هر پاکت سیمان 25 تا 27 هزار تومان باشد؛ اما این کاهش قیمت تداوم نداشت؛ چنان‌که در حال حاضر سیمان در بازار 35 تا 36 تومان عرضه می‌شود.

تاثیر طرح جهش تولید مسکن بر بازار مصالح ساختمانی

این درحالی است که دولت جدید سیاست رونق ساخت انبوه مسکن به میزان 4 میلیون واحد طی 4 سال را دنبال می­کند؛ با این هدف که افزایش عرضه سبب کاهش قیمت مسکن شود. حال، سازندگان معتقدند تحقق این هدف دولت، بیش از پیش به بحرانی شدن وضعیت بازار مصالح ساختمانی و رشد قیمت‌ها دامن خواهد زد؛ زیرا افزایش فشار تقاضای خرید مصالح ساختمانی ناشی از اجرای طرح یک میلیون مسکن­سازی در سال، می­تواند نیروی محرکه جدیدی برای رشد قیمت مصالح ساختمانی ایجاد کند و بازار نهاده­های تولید مسکن را از دسترس سازنده­ها و تولیدکنندگان مسکن و ساختمان خارج کند.

واسطه­های بازار معاملات مسکن مشهد می‌گویند ساخت یک میلیون واحد مسکونی در سال به معنی افزایش تیراژ ساخت مسکن به میزان 3 برابر 5 سال گذشته است و اگر الان قرار باشد تیراژ ساخت ناگهان 2 برابر شود، در این صورت باید ظرفیت تولید مصالح ساختمانی نیز 2 برابر شود. این در حالی است که این آمادگی برای افزایش تولید وجود ندارد و در نتیجه افزایش تقاضای مصالح ساختمانی سبب افزایش قیمت آن می­شود.

علیرضا رستمی، یکی از سازندگان مسکن در مشهد می‌گوید: در حال حاضر کمبودی در مصالح ساختمانی نیست؛ اما قیمت‌ها بیش از اندازه زیاد است؛ سیمان هم در دوران کمبود، با قیمت آزاد در دسترس انبوه‌سازان بود. فولاد نیز در بازار فراوان است؛ اما به علت گرانی تقاضایی برای آن وجود ندارد.

رستمی تصریح می‌کند: سال گذشته در حوزه انبوه‌سازی شاهد افت ساخت‌وساز نبودیم؛ اما در سال جاری شاهد افت چشمگیر ساخت هستیم؛ زیرا با قیمت کنونی صالح ساختمانی، ساخت‌وساز دیگر توجیه اقتصادی ندارد. شاهد این مدعا آن است که بسیاری از پروژه‌های انبوه‌سازی نیمه‌کاره رها شده‌اند و انبوه‌سازان دیگر رغبتی برای کار ندارند. افزایش قیمت مصالح ساختمانی باعث زمان‌بر شدن پروژه‌ها می‌شود؛ زیرا انبوه‌سازی نیاز به سرمایه در گردش زیادی دارد اما انبوه‌سازان با مشکل نقدینگی مواجه‌اند.

این سازنده معتقد است در سال جاری نسبت به سال گذشته با افت 40درصدی در حوزه ساخت‌وساز چه در قالب «مشارکت در ساخت» و چه خرید مواجه هستیم.

علل افزایش قیمت‌ها

اما درباره دلایل افزایش قیمت مصالح ساختمانی به ویژه سیمان و آهن‌آلات، برخی به خاموشی‌های مکرر کارخانه­ها اشاره می‌کنند. تیرماه امسال کارخانه‌های سیمانی و فولادی با دستور کاهش 90درصدی مصرف برق مواجه شدند و این امر موجب تعطیلی دو تا سه هفته‌ای این صنایع شد. این توقف تولید منجر به کاهش عرضه محصولات و در نتیجه، افزایش قیمت‌ها شد.

البته، بسیاری از فعالان بازار مسکن معتقدند افزایش قیمت‎‌ها بیش از آن‌که به دلیل تعطیلی کارخانه‌ها باشد، به‌خاطر نقش دلالان و واسطه‌ها در عرضه مصالح ساختمانی بوده است. برخی‌ها هم افزایش کرایه حمل را یکی از دلایل رشد قیمت محصولات ساختمانی می‌دانند.

اما ظریف، دبیر انجمن انبوه‌سازان خراسان رضوی دراین‌باره می‌گوید: قیمت مصالح ساختمانی همواره رو به افزایش است؛ این افزایش قیمت در برخی اقلام مانند سیمان، پروفیل، آهن، ماسه و... چشمگیرتر بوده است. برخی افزایش کرایه حمل را علت گرانی مصالح عنوان می‌کنند؛ اما این مساله، بیشتر بهانه‌ای برای افزایش قیمت‌هاست. علاوه بر این، گرانی سیمان را هم به قطعی برق سوبسیدی کارخانجات در اوایل تابستان ربط می‌دادند.

رستمی هم تصریح می‌کند: برخی عنوان می‌کنند دلیل گرانی برخی مصالح همچون سیمان به قطعی برق و نبود سوخت وابسته است، این در حالی است که در شرایط فعلی خبری از قطعی برق نیست؛ اما همچنان با افزایش چشمگیر قیمت سیمان مواجهیم. لذا عملا گرانی سیمان را نمی‌توان با قطعی برق توجیه کرد.

وی یادآور می‌شود: متاسفانه نظارتی بر بازار مصالح ساختمانی وجود ندارد. چرا اقلامی مانند سیمان با افزایش شدید قیمت مواجه شد؟ نکته قابل تامل دیگر آن است که با افزایش قیمت سیمان، سایر مصالح ساختمانی نیز دومینووار گران می‌شوند.

تاثیر عرضه سیمان در بورس کالا

اما یکی از راهکارهای دولت برای مدیریت بازار سیمان و قیمت این محصول، عرضه سیمان در بورس کالا بود و در حال حاضر نزدیک به ۸۵درصد از واحدهای تولیدی سیمان، محصولات خود را در بورس کالا عرضه می‌کنند.

البته با وجود عرضه سیمان در بورس، در مقاطعی از سال، باز هم قیمت‌ها به شکل چشمگیری افزایش یافت. عبدالرضا شیخان، دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان، درباره علت افزایش قیمت سیمان با وجود همزمانی عرضه در بورس در تیرماه می‌گوید: از نیمه تیرماه امسال به دلیل محدودیت‌هایی که از سوی وزارت نیرو به واحدهای تولیدی سیمان درخصوص تامین برق مصرفی اِعمال شد، فضای روانی سنگینی بر بازار سیمان حاکم شد. به دنبال اطلاعیه وزارت نیرو، افرادی که سیمان خریداری کرده بودند از عرضه سیمان خود به بازار جلوگیری کردند و این موضوع موجب به راه افتادن بازار سیاه سیمان شد. در آن زمان چون فقط بخشی از سیمان در بورس عرضه می‌شد، با بالا رفتن قیمت در بازار آزاد، قیمت در بورس نیز افزایش یافت.

معایب سیمان بورسی

با همه اینها، برخی از سازندگان معتقدند عرضه سیمان در بورس راهکاری است که در نهایت به نفع عده‌ای تمام می‌شود.

ظریف، دبیر انجمن انبوه‌سازان خراسان رضوی که معتقد است دلالان بیشترین تاثیر را در افزایش قیمت‌ها داشته‌اند، تصریح می‌کند: متاسفانه عرضه سیمان در بورس هم نتوانست مانع از افزایش قیمت‌ها شود؛ از آنجا که مصالح ساختمانی در بورس در حجم زیاد عرضه می‌شود و مبالغ آن هم به صورت نقدی حساب می‌شود، بسیاری از انبوه‌سازان دچار مشکل‌اند؛ زیرا با کمبود نقدینگی مواجه‌اند و نمی‌توانند مصالح مورد نیاز خود را از بورس تهیه کنند.

مهدی نوری، یکی دیگر از سازندگان مسکن در مشهد هم عنوان می‌کند: متاسفانه عده‌ای افزایش قیمت برخی مصالح ساختمانی مانند سیمان را به قطعی برق و کاهش تولید نسبت می‌دهند که این مساله هیچ توجیه منطقی ندارد. این مسائل دست به دست هم داده تا انبوه‌سازی با کاهش چشمگیری مواجه شود. عرضه مصالح ساختمانی در بورس هم نتوانست گرهی از مشکلات انبوه‌سازان باز کند؛ چرا که در وهله نخست، انبوه‌سازان با فرآیند خرید و فروش مصالح در بورس آشنایی کافی ندارند. دوم آن‌که، مصالح ساختمانی در مقادیر پایین در بورس عرضه نمی‌شود؛ لذا اجرای پروژه‌های کوچک توجیه اقتصادی ندارد.

لزوم بازنگری در فرایندهای عرضه سیمان در بورس

البته نظر واحدهای تولیدی سیمان درباره عرضه این محصولات در بورس متفاوت است. به گفته رضا کشاورز، مدیر بازاریابی و فروش «مجتمع سیمان غرب آسیا»، در عرضه سیمان در بورس به صورت اصولی و درست، علاوه بر اینکه مصرف کننده می‌تواند با قیمت مناسب و با حذف واسطه‌ها، سیمان مورد نیاز خود را خریداری کند، کارخانجات هم در فضای رقابتی به بهبود ارائه خدمات و تولید کالای با کیفیت‌تر می‌پردازند و سیمان تولیدی را با نرخ مناسب‌تر به فروش می‌رسانند. این حق انتخاب برای مشتری گامی است برای ارتقا بیشتر صنعت سیمان.

البته این مدیر واحد سیمانی معتقد است در فرآیند عرضه سیمان در بورس دچار شتاب‌زدگی‌هایی بودیم که می‌بایست قبل از آغاز عرضه، با هم‌اندیشی و تبادل نظر بیشتر، روش اجرایی بهتری اتخاذ می‌شد.

کشاورز تصریح می‌کند: مکانیزم پذیرش متقاضیان در ارائه کد بورسی، دامنه نوسان، میزان تخصیص خرید به هر کد و به ویژه درنظرگرفتن عوامل موثر در قیمت نهایی برای مصرف کننده،  نیاز به بازنگری جدی دارد؛ به طور مثال، نرخ سیمان (که شامل قیمت هر تن سیمان در کارخانه + ارزش افزوده + هزینه‌های حمل، تخلیه، بارگیری و... می‌شود ) عامل مهمی است که به موجب این موضوع کارخانجات در شرایط یکسانی قرار ندارند و این امر به تدریج موجب ایجاد بازار انحصاری و غیر‌رقابتی می‌شود؛ به طوری‌که تنها کارخانجاتی قادر به عرضه سیمان در بورس و فروش آن خواهند بود که بنا به موقعیت جغرافیایی خاص خود در بازار هدف پرجمعیت و مناسبی جای دارند یا در نزدیکی بازار مصرف قراردادند.

مدیر بازاریابی و فروش مجتمع سیمان غرب آسیا تاکید می‌کند: عرضه صددرصدی همه کارخانه‌ها در بورس به روش فعلی جای بسی تامل و تجدیدنظر دارد؛ ولی در کل ورود سیمان به بورس کالا اقدامی مثبت به‌سوی شفاف‌سازی و برقراری امکان دسترسی همگان به خرید مستقیم از کارخانه‌ها بود که منجر به حفظ و افزایش منافع مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان می‌شود.

راه حل کنترل قیمت‌ها در بازار چیست؟

برخی از فعالان صنعت ساختمان‌سازی معتقدند عرضه سیمان در بورس کالا برای همه سازندگان راهگشا نبوده و باید به راهکار‌های دیگری در کنار آن دست یافت.

ظریف دراین‌باره می‌گوید: اگر اقلام مصالح ساختمانی به صورت هفتگی و با تناژ بالا برای اشباع بازار عرضه شود، بازار آرامش نسبی پیدا خواهد کرد؛ به طور مثال، سیمان به قیمت 25 تا 27 هزار تومان در بورس عرضه خواهد شد. اما بالعکس، اگر در بورس اعمال نفوذ صورت بگیرد یا مصالح در بورس در تناژ پایین عرضه شود، مشکلات به قوت خود باقی خواهد ماند.

این انبوه‌ساز با بیان اینکه دلالان اجازه ثبات قیمت‌ها را در بازار نمی‌دهند، تصریح می‌کند: دستوری کردن قیمت مصالح ساختمانی توسط دولت در صورتی می‌تواند به ساماندهی بازار مصالح ساختمانی کمک کند که این قیمت‌گذاری‌ها کارشناسی شده و متناسب با تورم سالیانه و نوسانات نرخ ارز براساس گزارش‌های بانک مرکزی صورت گرفته باشد.

در غیر این صورت، شاهد شکست طرح ساخت یک میلیون واحد مسکونی خواهیم بود؛ چنان‌که این شکست را در طرح مسکن مهر تجربه کردیم. به طوری‌که مسکن‌های مهر با تاخیر بسیار، با کیفیت پایین و... تحویل متقاضی شد. حال باید قیمت مصالح ساختمانی به صورت معقول و کارشناسی شده مصوب شود تا شاهد بروز چنین مشکلاتی نباشیم.

قیمت‌گذاری دستوری، راهی برای کوتاه کردن دست دلالان

رستمی هم با تاکید بر اهمیت قیمت‌گذاری دستوری توامان با کارشناسی‌های لازم خاطرنشان می‌کند: اگر برای هر یک از مصالح و دستمزد کارگر قیمت مصوب دولتی وجود داشت، شاید شاهد این آشفته بازار نبودیم. در واقع شاید با قیمت‌گذاری دستوری دست دلالان از بازار مصالح ساختمانی قطع شود و شاهد نوسان در قیمت‌ها و دستمزدها نباشیم. در حال حاضر، دلالان به بهانه کیفیت‌های متفاوت، قیمت‌های متفاوتی را برای مصالح ساختمانی عنوان می‌کنند. در نتیجه، شاهد این آشفته بازار هستیم که قطعا دود این افزایش قیمت‌ها به چشم مشتری نهایی خواهد رفت.

نوری، دیگر سازنده مسکن در مشهد هم معتقد است دستوری کردن قیمت مصالح ساختمانی اگر معقول و منطقی باشد، می‌تواند تا حدودی به پیاده‌سازی ساخت یک میلیون واحد مسکونی در سال کمک کند. دولت برای خروج از این آشفته بازار، باید با برنامه پیش برود و بر قیمت مصالح ساختمانی در بازار نظارت بیشتری داشته باشد.