چرخ بازار خودرو نمی‌چرخد

صنعت خوردو یکی از مهم‌ترین و موثرترین صنایع کشور است که پس از شکل‌گیری، فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است. تا اوایل دهه 1370، رویکرد صنعت خودرو در ایران مبتنی بر تولید خودرو، تحت لیسانس شرکت‌های خارجی بود؛ اما به مرور تحولاتی در راستای ایجاد زنجیره تولید آن صورت و صنعت قطعه‌سازی خودرو در ایران شکل گرفت.

وابستگی مداوم این صنعت به دولت و تحولات سیاسی و از طرفی توجه بیش از اندازه دولت به این صنعت به دلیل گستردگی آن، شرایط پیچیده‌ای را در بازار رقم زده است.

اکنون نیز همه فعالان عرصه خرید و فروش خودرو از رکود شدید در بازار خبر می‌دهند و خرید و فروش‌ها را متوقف شده می‌دانند.

ایجاد تعادل در بازار به دنبال افزایش عرضه محصولات

به دنبال بررسی دقیق‌تر وضعیت بازار خودرو در مشهد به سراغ نمایشگاه‌داران خودروهای داخلی و خارجی می‌رویم. در نگاه اول، خلوتی نمایشگاه‌ها خبر از کساد بودن کاسبی در این بخش می‌دهد. عبدالرضا امیدوار تهرانی یکی از نمایشگاه‌داران مشهدی است که به نوسان قیمت‌ها از ابتدای سال تاکنون اشاره می‌کند و می‌گوید: فاصله قیمت‌ خودرو در بازار با قیمت آن‌ در کارخانه زیاد است که این موضوع از میزان کم تولید توسط خودروسازان داخلی ناشی می‌شود؛ اگر عرضه افزایش پیدا کند، قیمت‌ها هم متعادل می‌شود.

امیدوار بازار فعلی را راکد خوانده و بیان‌می‌کند: حدودا چهار ماهی است که خریداری در بازار نیست. از طرفی قیمت‌ها بالا است به طوری‌که ماشین 207 که در اسفند 1399 و فروردین 1400 حدود 290 میلیون تومان معامله می‌شد اکنون حدود 320 میلیون تومان قیمت دارد.

این فروشنده، پژو پارس، پژو 206 و پژو 207 را از پرفروش‌ترین محصولات ایران خودرو می‌خواند و می‌افزاید: کوییک، پراید و تیبا از محصولات شرکت سایپا نیز بیشترین میزان تقاضا را در بین خودروهای داخلی دارند.

وی متذکر می‌شود: واردات خودروهای خارجی در صورتی که قیمتی معقول و در حد توان مردم داشته باشد، می‌تواند در بهبود وضعیت بازار موثر باشد.

آیا طرح تصویب شده، لغو می‌شود؟

سوم تیر ماه ۱۳۹۷ بود که بخشنامه ممنوعیت واردات خودرو توسط هیات دولت برای جلوگیری از خروج ارز و حمایت از تولید داخلی در شرایط تحریم، ابلاغ شد و حالا، حدود سه سالی می‌شود که دست بازار خودرو کشور و مشتریان ایرانی از ماشین‌های خارجی کوتاه است.

در این سه سال زمزمه‌هایی درباره لغو ممنوعیت واردات خودرو شنیده ‌شد؛ اما در حد حرف باقی ماند. حتی طرح‌هایی مثل واردات از مناطق آزاد تجاری نیز مطرح شد که به دلایلی به سرانجام نرسید.

در مجلس دهم، برای بهبود وضعیت بازار خودرو و به تعادل رسیدن قیمت‌ها، طرح ساماندهی بازار خودرو مطرح شد. البته این طرح به دلیل ایرادی که شورای نگهبان به ماده ۴ آن وارد کرد و آن را مغایر با اقتصاد مقاومتی و اصل ۱۱۰ قانون اساسی برشمرد، برای اصلاح این ماده به کمیسیون صنایع و معادن مجلس برگشت داده شد.

کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در این دوره، ماده ۴ را اصلاح کرده؛ اما این طرح هنوز به تصویب نهایی نرسیده است. در این بین، سید رضا فاطمی امین وزیر صمت که در ابتدا از مخالفین این طرح بود، اکنون به گفته علی جدی، نایب رئیس کمیسیون صنایع مجلس موافقت خود را با این طرح اعلام کرده و گفته تنها نیاز به فرصتی برای افزیش تولید و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم داریم.

اما تنها خبر آزادسازی احتمالی واردات خودرو تکانی به قیمت‌ها داد، به طوریکه به گفته سعید موتمنی رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو تهران، در پی این طرح مجلس، قیمت خودروهای وارداتی، مونتاژی و داخلی 5 تا 10درصد کاهش یافت.

رکود تا اعلام نتیجه نهایی آزادسازی واردات

یکی دیگر از اعضای اتحادیه نمایشگاه‌داران که عرضه‌کننده خودروهای خارجی است، تغییرات قیمت در بازار خودرو را وابسته به تغییر نرخ ارز می‌داند و عنوان می‌کند: در ابتدای سال با وجود افزایش قیمت، خریداران طالب خرید در بازار بودند اما اکنون با توجه به مطرح شدن آزادسازی واردات خودرو، بازار دچار رکود شده است.

علی مردانی، یکی از فروشندگان خودرو در محدوده «بولوار معلم» مشهد است که بیان می‌کند: بازار خودرو در حال حاضر در رکود کامل به سر می‌برد و کسی خریدار خودرو نیست. این رکود قبلا هم بود، اما اکنون سنگین‌تر شده البته فروشنده زیاد اما خریدار کم است و معاملات در نقطه صفر قرار دارد.

افزایش 25درصدی قیمت‌ها در نیمه نخست سال

حمیدرضا حیدری، رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان اتومبیل مشهد هم اظهار می‌کند: در ابتدای سال، به مدت یکی دو ماه با افت قیمت مواجه شدیم؛ اما بعد از آن به دلیل افزایش نرخ ارز، شاهد افزایش قیمت در بازار خودرو تا 25درصد بودیم. این افزایش قیمت، رونق بازار را به همراه داشت که تا زمان مطرح شدن طرح آزادسازی واردات خودرو هم ادامه داشت اما بعد از عنوان شدن این طرح، رکودی بر بازار حاکم شد که تاکنون ادامه داشته است و اکنون می‌توان گفت که حدود 90درصد بازار در رکود به سر می‌برد و خرید و فروشی انجام نمی‌شود. هر دو گروه خریدار و فروشنده دست از معامله کشیده و منتظر نتیجه نهایی طرح هستند.

وی تصریح می‌کند: با آزادسازی واردات خودرو، قطعا قیمت خودروهای خارجی در بازار 20 تا 25 درصد کاهش پیدا می‌کند. این کاهش قیمت در رابطه با خودروهای داخلی منوط به افزایش عرضه در بازار است؛ البته رقم دقیقی برای این تغییرات نمی‌توان گفت.

آزادسازی واردات، تکان‌دهنده بازار خودروهای داخلی

حیدری یادآور می‌شود: با توجه به اینکه خودروسازهای داخلی بی‌رقیب مانده‌اند، آزاد شدن واردات خودرو تاثیر به سزایی در کاهش قیمت خودروهای داخلی خواهد داشت. از طرفی، ورود قطره‌چکانی خودروهای داخلی به بازار و نبود توازن بین عرضه و تقاضا در افزایش قیمت خودروهای داخلی موثر بوده است.

وی درباره تاثیر روی کار آمدن دولت جدید بر قیمت‌ها می‌گوید: بازار خودرو مدتی است که در رکود به سر می‌برد و هنوز تغییری در آن ایجاد نشده است.

حیدری تمایل بیشتر قشر متوسط جامعه را متوجه خودروهای داخلی می‌داند و بیان می‌کند: این تقاضا بسته به توان خرید مردم متفاوت است. تقاضا نسبت به خودروهای داخلی زیاد است اما خروجی خودروسازان برخلاف تولیدات آن‌ها کم است و همین عامل سبب آشفتگی در بازار و افزایش قیمت در خودروهای داخلی شده است.

نمایشگاه‌داران وضعیت خوبی ندارند

رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان اتومبیل مشهد وضعیت نمایشگاه‌داران را نامناسب اعلام و اظهار می‌کند: رکود در بازار، تعطیلات ناشی از شیوع کرونا، وجود هزینه‌های جاری مثل مالیات بر ارزش افزوده، دارایی، اجاره‌بها و...که تخفیفی هم بر آن اعمال نشد، اوضاع سختی را برای نمایشگاه‌داران رقم زده و بعضا تنها متضرر می‌شوند.

وی تاکید می‌کند: وجود فروشگاه‌های موازی و سایت‌های خرید و فروش خودرو، یکی از معضلات موجود در این صنف است که نظارتی بر خرید و فروش‌ها در آن‌ها وجود ندارد و بعضا مشکلاتی را برای مردم به وجود می‌آورد که دیگر اتحادیه نمی‌تواند پاسخ‌گوی آن باشد.

حیدری، وضعیت بازار خودرو در ماه‌های آینده را وابسته به تصمیم مسوولان، ثبات در نرخ ارز و تصویب یا رد طرح آزادسازی واردات خودرو می‌داند.

اجرای طرح در ناامیدی

آنچه که بیشتر فعالان این حوزه نسبت به آن اتفاق نظر دارند، این است که در صورت آزادسازی واردات خودرو، میزان عرضه و تقاضا در کشور به تعادل می‌رسد و همین موضوع نتیجه بهتری را در قیمت‌ها رقم می‌زند. اما در این بین، کسانی هم هستند که علی‌رغم تمام این موارد، به اجرای طرح امیدی ندارند.

جعفر داوودی، فروشنده خودروهای خارجی تقاضا در بازار خودرو را نسبت به ابتدای سال، کاهشی می‌خواند و عنوان می‌کند: به نظر نمی‌رسد که واردات خودرو آزاد شود؛ چراکه به تولید داخل لطمه وارد می‌کند. از طرفی، ورود ماشین‌های 2020 و 2021 به بازار سبب کاهش قیمت و ضعف در بازار ماشین‌های کارکرده و مدل‌های پایین‌تر می‌شود. این‌گونه از شرایط برمی‌آید که قیمت‌ها تا پایان سال جاری تغییر چندانی نداشته باشد.

به گفته وی، خودروهای هیوندا، تویوتا و کیا بیشترین تقاضا را در بین ماشین‌های خارجی در بازار دارند.

سخن آخر

ناگفته پیداست که ایجاد محدودیت در واردات خودرو با عنوان حمایت از تولید داخل، سبب افزایش قیمت خودروهای خارجی در داخل کشور و کاهش قدرت انتخاب مردم شد. از طرفی، خودروسازان داخلی که بی‌رقیب ماندند دیگر تلاشی برای افزایش کیفیت و تنوع محصولات خود نکردند و با بدقولی در عمل به تعهدات خود سبب برهم زدن تعادل در میزان عرضه و تقاضا شده و آشفتگی در بازار، افزایش قیمت‌ها و حضور واسطه‌گران را رقم زدند.

با مطرح شدن طرح آزادسازی واردات خودرو، روزنه امیدی برای ایجاد تعادل در بازار به وجود آمد. به نظر می‌رسد کلیات این طرح گامی مثبت در راستای کاهش التهابات بازار خودرو باشد و در بلند مدت بتواند باعث کاهش قیمت خودروهای وارداتی و تا حدودی خودروهای تولید داخل شود؛ اما برای ارزیابی دقیق‌تر نحوه تاثیرگذاری این طرح بر بازار خودرو باید منتظر اجرای آن بود.