کار هست، کارگر ماهر نیست

از طرفی، در سال‌های اخیر به ویژه بعد از شیوع کرونا، رواج مشاغل غیررسمی باعث کم شدن نیروهای کار فنی و ساده در برخی بخش‌ها شده است.

بسیاری از واحدهای صنعتی درخواست نیرو دارند و کاریابی‌ها هم دیگر مانند گذشته به معرفی کارگران نمی‌پردازند؛ به‌طوری‌که به گفته برخی مدیران منابع انسانی صنایع مشهد، در سالیان قبل کاریابی با هر درخواست شرکت‌ها 15 تا 20 نیروی کار معرفی می‌کردند و اکنون تنها 2 تا 3 نفر را در هر بار درخواست به سوی شرکت اعزام می‌کنند که همان افراد معرفی شده هم معمولا توان یا مهارت انجام کار را ندارند.

نقش اسنپ و تپسی در کمبود نیروی ماهر و ساده صنعتی

یکی از گمانه‌زنی‌ها درباره دلیل کم‌رغبتی جوانان جویای کار به ثبت نام در کاریابی‌ها، علاوه بر کارمزد کاریابی از اولین حقوق نیروی کار، رواج مشاغل غیررسمی و اشتغال در کارهایی چون تاکسی‌های اینترنتی اسنپ و تپسی و فروشگاه‌های مجازی است. صنعتگران و مسوولان اداره کار، یکی از دلایل کاهش نیروهای کار برای مشاغل ساده و فنی را در همین امر می‌دانند.

حسن حسینی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی درباره وضعیت کنونی نیروی انسانی در بخش صنعت به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: کشور به چند دلیلی به سمت‌وسویی می‌رود که نه فقط در بخش صنعت دچار مشکل نیروی ماهر است، بلکه در سایر بخش‌ها نیز این نگرانی به وجود آمده است. در واقع، این مساله در همه حوزه‌ها وجود دارد؛ اما با توجه به اینکه در سال‌های اخیر توجه خاصی به بحث آموزش نیروی ماهر نشده، در بخش صنعت بیشتر نمود یافته است.

حسینی یکی از دلایل بروز این مشکل را بی‌توجهی به مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای می‌داند و معتقد است اگر به آموزش‌های فنی توجه می‌شد و نیروی ماهر در این مراکز آموزش می‌دید، امروز وضعیتی بهتری در زمینه نیروی کار داشتیم.

افزایش مراکز آموزش عالی و کاهش نیروهای فنی

سال‌هاست که کارشناسان اقتصادی و اجتماعی نسبت به خطر افزایش جمعیت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و نبود شغل مربوط به بسیاری از رشته‌های تحصیلی هشدار داده‌اند؛ اما در عمل، اتفاقی برای جلوگیری از گسترش این مشکل رخ نداده است؛ در مقابل، هر سال به تعداد مراکز آموزش عالی در اقصی نقاط کشور افزوده شده و این مراکز جمعیت بیشتری را برای آموزش در خود بلعیده است. این درحالی است که نیازسنجی لازم هم در رشته‌های دانشگاهی صورت نگرفته است.

محمدعلی چمنیان، کارآفرین و عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی با انتقاد از این وضعیت می‌گوید: نظام آموزشی نیروهای توانمندی را پرورش نمی‌دهد و این یکی از موانع بزرگ بر سر راه بیشتر کسب‌وکارهاست. این در حالی است که برای رفتن به سوی توسعه و رونق کسب‌وکار، باید همیشه نیروهای آماده به کار داشته باشیم.

این عضو هیات رئیسه انجمن مدیران صنایع خراسان میفزاید: کارآفرینان امروز نمی‌توانند به راحتی نیروهای ماهر و افراد مناسب را برای کسب‌وکار خود بیابند. این موضوع به دلیل تناسب نداشتن هرم اشتغال در کشور ماست. در همه جای دنیا، بیشترین تعداد نیروهای آماده به کار، نیروهای فنی و حرفه‌ای و مهارتی هستند، سپس سرپرستان و بعد مهندسان و مدیران نیروهای کار را از نظر تعداد آموزش‌دیده‌ها تشکیل می‌دهند. در ایران اما این هرم، معکوس است و کمترین نیروهای ما، نیروهای فنی و حرفه‌ای و مهارتی هستند و در مقابل، مهندسان بسیاری هستند که حاضر به انجام کارهای مهارتی و حرفه‌ای و عملیاتی نیستند. در واقع، مشکل اصلی این است که سیستم آموزش عالی نیروهای حرفه‌ای به صاحبان کسب‌وکار تحویل نمی‌دهد.

کمرنگ شدن مراکز فنی و حرفه‌ای

حسینی، رئیس خانه صنعت خراسان رضوی هم با اشاره به تاسیس دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در اغلب مناطق می‌گوید: هم اکنون در شهرهای کوچک خراسان رضوی، مثل تربت حیدریه و قوچان 7-8 مرکز آموزش عالی و دانشگاه وجود دارد و این در حالی است که هر یک از این شهرها ممکن است تنها یک مرکز فنی و حرفه‌ای داشته باشند که آن هم چندان فعال نیست.

او تصریح می‌کند: متاسفانه در این وضعیت، دچار تورم نیروی انسانی تحصیلکرده شده‌ایم که آموزش تئوری دیده‌اند و از مباحث عملی اطلاع چندانی ندارند. امروز بخش صنعت کشور به این تعداد مهندس فارغ‌التحصیل نیاز ندارد؛ زیرا در یک بخش صنعتی به ازای هر مهندس 30 کارگر به طور متوسط فعالیت می‌کنند. نیاز به این تعداد نیروی فنی و ماهر وجود دارد؛ اما در حوزه اشتغال ما چنین چیزی تحقق نیافته است و اغلب کسانی که در حوزه کارگری کار می‌کنند آموزش را در محیط کار می‌بینند و از قبل آموزش نیافته‌اند که این امر هزینه‌هایی را برای واحدهای صنعتی دربردارد.

حسینی در پاسخ به این سوال که نقش تشکل‌های بخش خصوصی در موضوع آموزش نیروهای فنی چیست، می‌گوید: تشکل‌ها در این زمینه فعالند و برای ایجاد انسجام در این زمینه، کمک می‌کنند؛ اما وظیفه آنها آموزش نیروی انسانی ماهر نیست؛ چون نه بودجه و نه استاد در این زمینه ندارند. در این میان، دولت باید با مراکز فنی و حرفه‌ای این امور را پیش ببرد.

ایجاد مراکز آموزش عالی در واحدهای صنعتی؛ خوب یا بد؟

در سال‌های اخیر ایجاد مراکز آموزش علمی و کاربردی در برخی واحدهای صنعتی و ارگان‌هایی چون شهرداری رواج پیدا کرده است؛ شاید در نگاه اول این موضوع مثبت تلقی شود؛ اما برخی از صنعتگران معتقدند ایجاد مراکز آکادمیک در برخی واحدهای صنعتی به نفع کشور نیست و دردی از کل بخش صنعت دوا نمی‌کند.

رئیس خانه صنعت خراسان رضوی ایجاد مراکز آموزش عالی در برخی صنایع را نوعی آفت می‌داند و می‌گوید: با این وضعیت، هر واحد یک دانشگاه برای خود ایجاد می‌کند. این در حالی است که یکی از دلایل به‌هم ریختگی اوضاع، این است که هر دستگاه به وظیفه خود عمل نمی‌کند. دولت باید نیروی آموزش دیده را تحویل دهد نه اینکه واحد صنعتی خود آموزشگاه دایر کند.

حسینی راهکاری هم برای این موضوع در ذهن دارد. او اظهار می‌کند: دولت می‌تواند مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای خود را برون‌سپاری کند؛ چون ممکن است به بهانه کمبود و نبود بودجه از توسعه آموزش‌های فنی سرباز بزند. با برون‌سپاری از سوی دولت، واحدهای صنعتی و دیگر بخش‌ها می‌توانند با استفاده از امکانات آموزشی موجود نسبت به تربیت نیروی ماهر خود در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای بپردازند.

وی تاکید می‌کند: باید هر چه سریعتر برای حل مشکل نیروی کار فکری اندیشید زیرا جمعیت ما در چند سال آینده به سمت پیر شدن می‌رود و خودبه‌خود در بحث نیروی ماهر و کارگر فنی دچار مشکل می‌شویم. معتقدم اگر کسی مهارت داشته باشد، امروز بیکار نمی‌ماند.

چربش درآمدهای مجازی بر حداقل حقوق قانون کار

سیدسعید شامل، مدیر منابع انسانی شرکت «مجموعه‌سازی پارت‌سازان» هم درباره چالش‌های موجود در بحث تامین نیروی کار می‌گوید: امروز در بحث نیروی ساده مشکل این است که جوانان برای کارهای صنعتی رغبت نمی‌کنند. متاسفانه کارهای غیرتولیدی، مجازی و کارهایی که نیاز به تخصصی ندارند، انگیزه کار فنی و صنعتی را از جوانان گرفته است؛ به طور مثال، بعضا کسب درآمد از شرکت‌های هرمی و مشاغل مجازی آسانتر و به قدری است که کسی حاضر نیست با حداقل حقوق قانون کار (3میلیون و 800 هزار تومان) در یک کارخانه کار کند.

وی میفزاید: کارگری که جدید است تجربه ندارد و کارگران ماهر هم با این میزان حقوق کار نمی‌کنند و تقاضای حقوق بیشتری دارند. حفظ نیروهای ماهر و قدیمی‌تر سخت است؛ زیرا رقابت برای جذب آنها وجود دارد و شرکت‌هایی با مزایای بیشتر هستند و کارگر ترجیح می‌دهد برای آنها کار کند.

شامل تصریح می‌کند: وضعیت نیروی کار صنعتی به گونه‌ای است که ما یک ماه برای جذب یک نیروی انباردار، معطل مانده‌ایم؛ با وجود اینکه آگهی استخدام منتشر کرده‌ایم و به کاریابی‌ها هم سپرده‌ایم، هنوز نیروی مورد نظر را نیافته‌ایم. هر کسی که می‌آید، در حد یکی دو روز کار می‌کند و سپس می‌رود. حتی اپراتور ساده برای ایستادن کنار دستگاه‌ها هم  به سختی پیدا می‌شود. از طرفی، تا 3-4 سال قبل، ظرف دو روز 20 نیروی کار از کاریابی به ما معرفی می‌شد و الان شاید در هفته 2 یا 3 نفر ممکن است معرفی کند که آنها هم معلوم نیست بتوانند خواسته‌های ما را تامین کنند.

کار از روی اکراه یادگیری را کند می‌کند

این مدیر منابع انسانی در بخش صنعت، در پاسخ به این سوال که آموختن مهارت‌های فنی در بخش صنعت به طور معمول چقدر زمان می‌برد، می‌گوید: این موضوع به عوامل مختلفی بستگی دارد. رکن اول یادگیری، علاقه و پشتکار است؛ اما متاسفانه بسیاری از کسانی که به کارخانه‌ها مراجعه می‌کنند، نه از روی علاقه که از سر اجبار برای امرار معاش خود و خانواده‌شان می‌آیند و به این توجه نمی‌کنند که آن کار با روحیات و خلق و خوی آنها سازگاری دارد یا خیر. این موضوع یادگیری را کند می‌کند و کسی که از روی اکراه به کاری مشغول می‌شود، نمی‌تواند خود را به حدی که مدنظر کارفرماست، برساند.

شامل با اشاره به برخی طرح‌های دولتی برای جذب نیرو می‌گوید: طبق یکی از طرح‌ها در گذشته، نیروی تحصیلکرده را جذب می‌کردیم و کارفرما در قبال جذب آن نیرو، تا یکی دو سال از پرداخت حق بیمه آن کارگر معاف بود. به نظرم اگر روی این طرح‌ها کار شود، مشوق خوبی برای کارفرما در جذب نیرو خواهد بود. از طرفی، پس از یکی دو سال کارگر به همان نیرویی که کارفرما می‌خواهد تبدیل می‌شود. اگر دولت به دنبال کاهش آمار بیکاری و رشد اشتغالزایی است،  باید روی این طرح‌ها بیشتر تمرکز کند.

وضعیت تامین نیرو به ویژه نیروی فنی و ماهر در بخش صنعت در وضعیتی نیمه بحرانی قرار دارد و در تمام سال‌های اخیر با وجود پیش‌بینی این مشکل، چاره‌ای اندیشیده نشده است. دولت اگر به دنبال راضی کردن مردم در زمینه کاهش آمار بیکاری و افزایش اشتغالزایی است، بایستی به جای صدور مجوزهای بی‌رویه برای واحدهای صنعتی مشابه در نقاط مختلف، به آموزش نیروهای فنی و ماهر برای کار در صنایع موجود بیندیشد.