با توجه به اینکه زرشک گیاهی مقاوم در برابر خشکسالی است و نیاز اندکی به آب دارد، به کشت آن در اراضی کم بازده خراسان رضوی هم توجه شده و توسعه باغات زرشک در اراضی شیب دار این استان در دستور کار است. در خراسان شمالی هم زرشک وحشی یکی از محصولات اصلی و عمده عرصههای منابع طبیعی استان است که علاوه بر ارزش غذایی دارای خواص دارویی متعددی دارد.
محصول زرشککاران گرفتار خشکسالی و آفت است
به گفته مسوولان جهاد کشاورزی، 98درصد زرشک کشور در خراسان جنوبی تولید میشود؛ اما زرشککاران این استان از سالیان دور با مشکلاتی روبهرو هستند. هر چند زرشک محصولی کمآببر است؛ اما خشکسالی سالهای اخیر این محصول را هم تحت تاثیر قرار داده است.
غلامرضا قوسی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی دراینباره به «دنیای اقتصاد» میگوید: یکی از مشکلات زرشککاران این است که خراسان جنوبی درگیر خشکسالیهای 18 ساله است و از سویی دیگر، دو سال گذشته ترسالی داشتیم و این تفاوت وضعیت اقلیمی بر محصول زرشک تاثیر منفی میگذارد.
محمد امینی، یکی از زرشککاران «زیرکوه» با اشاره به کمآبی ناشی از خشکسالی تصریح میکند: این کمآبی باعث شده درختان زرشک منطقه دچار هجوم آفات شوند و برداشت محصول هم بهشدت کاهش یابد. از طرفی امسال به دلیل نبود بازاریابی مناسب زرشک در کنار کاهش کیفیت محصول، برخی کشاورزان منطقه تمایلی به برداشت زرشک ندارند و حتی تعدادی از کشاورزان درختان را با محصول رها کردند!
در دو سال اخیر خسارتهای زیادی به زرشککاران وارد شده و به گفته برخی کشاورزان، قیمت این محصول تا ۵۰درصد هم کاهش یافته ولی با همین کاهش قیمت هم بازار فروش مناسبی وجود ندارد.
نکته دیگر، استفاده از زرشک تازه و خشک است؛ معمولا در میان اغلب مردم، استفاده از زرشک خشک رایجتر از زرشک تازه است؛ حال آنکه فروش زرشک تازه سود بیشتری عاید کشاورز میکند زیرا فرآیند خشک کردن آن هم زمانبر و هم دارای هزینه است.
مهدی میرزایی، از کشاورزانی است که 25 سال در حوزه تولید زرشک فعالیت کرده است، او با بیان اینکه حداقل سود کشاورز از فروش زرشک تازه دوبرابر زرشک خشکشده است، میافزاید: در مصرف زرشک تازه از کیفیت آن کاسته نمیشود و مصرفکننده، زرشک را با همان کیفیتی که در باغات بوده، دریافت میکند. مصرف کنندگان میتوانند زرشک تازه را تهیه کرده و آن را برای مدت زمان طولانی فریز کنند تا از آن با کیفیت بالا و قیمت پایینتر در طول زمان استفاده کنند. استفاده از زرشک تازه برای هر دو گروه تولیدکننده و مصرفکننده مزایای بیشتری دارد.
کاهش 55 تا 65هزار تومانی قیمتها طی یکسال
علاوه بر تاثیر خشکسالی 18 ساله بر وضعیت تولید زرشک و معیشت کشاورزان، کرونا هم مزید بر علت شد و با تاثیرگذاری بر قیمت این محصول، اقتصاد زرشککاران را تحت تاثیر قرار داد.
به دلیل کاهش سفرها، تعطیلی هتلها و رستوارنها و خوابگاههای دانشجویی استفاده از زرشک کاهش پیدا کرد. زرشک به عنوان یکی از ارکان اصلی سوغات در سبد خرید زائران و مسافران در کنار زعفران قرار دارد؛ اما با شیوع کرونا و کاهش میزان سفرها و زائران، اقبال از این محصولات کاهش یافت. به طوریکه قیمت زرشک پفکی درجه یک در مقطعی به کیلویی 30 هزار تومان و حتی کمتر از آن هم رسید اما امسال وضعیت تاحدودی بهبود یافت و تا هر کیلوگرم 90 هزار تومان هم در بازار خرید و فروش شد. ناگفته نماند که زرشک پفکی موجود در بازار، کشت سال گذشته است و زرشک پفکی سال 1400 اردیبهشت 1401 وارد بازار میشود.
میرزایی با اشاره به رکود در بازار عنوان میکند: از زمان شیوع کرونا قیمت زرشک به یک سوم کاهش پیدا کرد؛ اواخر سال 1398 قیمت زرشک درجه یک کیلویی 85 هزار تومان بود اما در سال 1399 به پایینتر از 30 هزار تومان رسید و گاها حتی با مبلغ 20 هزار تومان هم خریدار نداشت و یا کیلویی 20 هزار تومان اما به صورت مدتدار از کشاورز میخریدند که این موضوع فشار مضاعفی برای کشاورزان خراسان جنوبی داشت. در سال جاری شرایط بهتر شده و قیمت بالاتر رفته؛ اما تقاضا نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است.
زرشک، محور اقتصادی خراسان جنوبی
در طول ادوار گذشته ساکنان مناطق خراسان جنوبی با توجه به شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه و خشکسالیهای متناوب، کشت گیاهان مقاوم و سازگاری مانند زعفران، زیره سبز و زرشک بیدانه را در الگوی کشت قرار دادهاند. در برخی روستاهای این استان، به ویژه طی 20 سال اخیر زرشک بیدانه به عنوان محصول اصلی مطرح شده است و درآمد هزاران خانوار روستایی به طور مستقیم و غیرمستقیم از طریق تولید زرشک تامین میشود، به همین دلیل میتوان گفت که زرشک سهم بزرگی در اقتصاد این منطقه دارد.
عبدالرضا رضایی، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، بیان میکند: زرشک، زعفران و عناب نقش مهمی در اقتصاد کشاورزی استان دارند. این نقش از جنبههای مختلف اشتغالزایی، سوغات و ایجاد چرخه مالی در اقتصاد استان اهمیت دارد؛ به طوریکه درآمد برخی از مناطق خراسان جنوبی از طریق کشت زرشک تامین میشود که اگر حذف شود، سبب مهاجرت عده زیادی میشود. محوریت درآمد بخش کشاورزی شهرستانهای قائن، زیرکوه، سربیشه، درمیان و بخشهایی از بیرجند، کشت زرشک است البته کشت زعفران و عناب هم انجام میشود؛ اما محصول اصلی آنها زرشک است.
رضایی میزان کشت زرشک در دو سال اخیر را تقریبا یکسان میداند و بیان میکند: هر ساله به دلیل تغییر الگوی کشت از محصولات زراعی آببر به سمت محصولات کم آببر و مطابق با شرایط اقلیمی و کمآبی، سطح زیر کشت زرشک افزایش مییابد. در سال جاری نیز سطح زیر کشت زرشک افزایش یافت و قاعدتا باید برداشت محصول هم افزایش یابد؛ اما به دلیل خشکسالی، دمای هوا و میزان بارندگی افزایش چشمگیری در این زمینه نداشتیم.
فرآوردههای زرشک و فرآوری محصول
اما در کنار مصرف زرشک تازه و خشک، محصولات فرآوری شده آن هم جذابیت زیادی برای اغلب مردم دارد. هماکنون واحدهای فرآوری و بستهبندی زرشک در سطح خراسان جنوبی وجود دارد؛ شربت، مربا، مارمالاد، آبمیوه، سس، ژله، لواشک و آب زرشک از فرآوردههای این محصول است که در دو حالت صنعتی یا سنتی تولید میشود.
در کنار فرآوردههای زرشک، نحوه فرآوری و خشک کردن این محصول هم مانند زعفران اهمیت زیادی دارد. رضایی با بیان اینکه دانکردن زرشک با دست، معایبی از قبیل افزایش ضایعات، افزایش هزینه و صرف وقت بیشتر و افزایش آلودگی را به همراه دارد، اظهار میکند: خوشبختانه امسال استفاده از دستگاههای دان کردن زرشک در سطح استان و مناطق کشت زرشک افزایش داشته است. با استفاده از این دستگاهها و بدون دخالت دست، زرشک دانه شده و با اوزان مختلف در ظروف دربدار بستهبندی و در کارتن قرار میگیرد و به استانهای فارس، اصفهان، خراسان رضوی، تهران و... ارسال میشود.
رضایی درباره خرید زرشک از سوی دولت هم میگوید: خرید تضمینی مربوط به محصولاتی همچون گندم، چغندرقند و محصولات مربوط به ارزاق اصلی مردم است و در قبال سایر محصولات مانند عناب، زرشک، گاهی پیاز و.. خرید حمایتی یا خرید توافقی توسط ارگانهای دولتی در جهت متعادلسازی قیمت محصول در بازار و جلوگیری از متضرر شدن کشاورز به صورت مقطعی انجام میشود. در سال جاری هم این نوع خرید برای زرشک تازه اعلام شد؛ اما چون قیمت فروش در بازار خوب بود، کشاورزان محصول خود را به تعاونیها نفروختند. در صورتی که قیمتها کاهش یابد، مجددا دولت برای تعادلسازی ورود پیدا میکند تا کشاورز متضرر نشود.
محصولی جانبی در خراسان رضوی
اما زرشک در خراسان رضوی محصولی جانبی به شمار میرود؛ محصولات باغبانی قالب این استان شامل: پسته، زعفران، گیاهان دارویی و برخی از محصولات دانهدار است که خراسان رضوی در این موارد در سطح کشور دارای رتبه است. سطح باغات زرشک در خراسان رضوی حدود 185 هکتار است که 150 هکتار از آن باغات بارور زرشک و حدود 35 هکتار آن باغات غیر بارور است و شهرستانهای تربت حیدریه، گناباد، باخرز از نقاط عمده تولید زرشک در خراسان رضوی هستند.
به گفته محمد میری، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، متوسط عملکرد این محصول در سطح یک هکتار حدودا یک تن محصول است و در مجموع، 145 تا 150 تن زرشک امسال در خراسان رضوی تولید شده است. عملیات برداشت زرشک از اواسط مهرماه آغاز و تا پایان آبان ماه ادامه دارد.
وی یادآور میشود: در سال زراعی گذشته نسبت به سال قبل، حدود 62درصد نزولات جوی کاهش پیدا کرد، از طرفی استمرار و تشدید خشکسالی، نوسانات جوی و افزایش بیسابقه دمای هوا سبب کاهش 40درصدی عملکرد شد که بر روی کیفیت آن نیز تاثیر گذاشت. وجود باغات به صورت خرده مالکی و نبود صنایع فرآوری و بستهبندی از نقاط ضعف این صنعت در خراسان رضوی است.
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی معتقد است فرآوری این محصول مانند دیگر محصولات، درآمد بیشتری برای کشاورز به دنبال دارد. میری میگوید: در چند سال اخیر بحث احداث و توسعه باغات زرشک در شهرستانهای جنوبی استان ما در دستور کار قرار گرفته و زرشک تولید استان بیشتر صرف تازهخوری و مصارفی همچون مربا و شربت زرشک شده و فرآوری آن بیشتر در خراسان جنوبی انجام میشود.
بیتوجهی به صادرات زرشک
یکی از مباحث مهم در اقتصاد دنیا بحث صادرات غیر نفتی و محصولات کشاورزی است. ایران به عنوان بزرگترین تولید کننده زعفران و زرشک جهان شناخته شده است؛ اما در بحث صادرات زرشک، چالشهایی همچون کانالهای توزیع نامناسب، بستهبندی نامطلوب، کمبود تبلیغات برون مرزی، معرفی نشدن محصول به بازار هدف و وجود دلالان مطرح است.
عمده صادرات زرشک مربوط به استان خراسان جنوبی است و آنچه که در خراسان رضوی تولید میشود، صرف مصرف داخل استان میشود و مقدار ناچیزی هم به استانهای دیگر ارسال میشود.
به گفته رضایی، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، در سالهای گذشته بین 300 تا 500 تن صادرات از این استان انجام میشد؛ اما امسال به صورت موردی و در حد 5 تا 10 تن صادرات انجام میشود.
صادرکنندگان این محصول برای تایید بدون دانه بودن و برداشت از عرصههای باغی به جهاد کشاورزی مراجعه میکنند و بقیه امور صادراتی و گمرک را از سازمان توسعه تجارت پیگیری میکنند. صادرات زرشک دانهدار ممنوع است و برای خروج آن از کشور نیاز به مجوزهای خاصی است. این نوع زرشک مصرف کمتری دارد و بیشتر در تهیه آب زرشک استفاده میشود.
عمده صادرات زرشک به کدام کشورهاست؟
با وجود اثرات مخرب حضور دلالان در عرصه کشاورزی و صادرات محصولات، رضایی معتقد است وجود این افراد اجتناب ناپذیر است و حتی خروج آنها از سیکل خرید و فروش، بازار را با مشکل مواجه میکند.
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی خراسان جنوبی میگوید: این افراد، واسطه خرید و فروش بین کشاورزان و شرکتها، صنایع فرآوری و بازارهای خارج از محدوده هستند. گروهی دیگر به عنوان واسطه محلی و مورد اعتماد کشاورزان شناخته میشوند که به دلیل دسترسی نداشتن کشاورزان به بازارهای اصلی، گاها محصول کشاورزان را میخرند و آن را فرآوری یا خشک کرده یا همانطور میفروشند. در اینجا نقش تعاونیها پررنگ میشود، اگر تعاونی که کشاورز در آن سهامدار آن است، توان مالی خوبی داشته باشد، میتواند محصول کشاورز را خریداری کرده و بعد از فرآوری یا خشک کردن بفروشد و بخشی از این سود را به کشاورز بدهد. برخی از افراد سودجو هم وجود دارند که در زمانی که کشاورز در مضیقه مالی قرار دارد محصول او را با قیمت ناکافی خریداری میکنند؛ حذف این افراد ممکن نیست اما میتوان با مدیریت و استفاده از روشهایی همچون خرید حمایتی، از جولان آنها در بازار و تاثیر بر قیمتها کاست.
| چرا تنها کاندیدای اتاق مشهد رای نیاورد؟ |
|---|
| رونمایی از کلید دار جدید اتاق مشهد |
| ترمز تورم مسکن در مشهد |
| موانع بزرگ مبادلات مهندسی |
| فرصت رونق هتلهای مشهد |
پیام شما با موفقیت ارسال شد .