رواج فرهنگ مدرک گرایی

شاید تا 10 سال پیش شکستن شاخ غول کنکور یکی از بزرگترین رویاهای افراد بود و پذیرش در دانشگاه یکی از دلایل سربلندی فرد در خانواده به شمار می رفت. در نخستین سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به تعداد کم دانشگاهها، پذیرش در دانشگاه افتخار آمیز بود در دهه 60 و با راه اندازی دانشگاه آزاد، ظرفیت پذیرش دانشجو در کشور افزایش یافت و پذیرش در دانشگاهها کمی دست یافتنی تر شد.

امروز اما تعداد دانشگاهها در کشور آنقدر زیاد شده که با اراده ای می توان مشغول به تحصیل شد. براساس آماری در سال 91، 2515 دانشگاه دولتی، آزاد، غیردولتی، علمی کاربردی، موسسات وابسته به دستگاههای اجرایی و... در کشور وجود دارد. این درحالیست که شاخص های کیفی در برخی از این موسسات و دانشگاهها مطابق با استانداردها نبوده و تفاوت برخی از آنها با دبیرستان ها و آموزشگاهها در ارائه مدرک دانشگاهی است!

در این میان برخی از ارگانها، وزارت خانه ها و موسسات نیز اقدام به راه اندازی مرکز علمی- کاربردی برای ادامه تحصیل کارکنان و پرسنل خود کرده اند، موضوعی که شاید به فرهنگ مدرک گرایی در کشور دامن می زند.

برای بررسی آسیب های ناشی از کثرت تعداد موسسات آموزش عالی و دانشگاههای غیردولتی و علمی کاربردی و نیز کیفیت خدمات آموزشی در آنها با روسای برخی از دانشگاهها در مشهد به گفتگو پرداختیم.

ورود وزارت خانه و ارگانها به تاسیس دانشگاه، یک مصیبت است

رئیس دانشگاه آزاد مشهد در اینباره به خبرنگار دنیای اقتصاد می گوید: توسعه آموزش عالی در کشور یکی از نشانه های توسعه علمی است و نمی توان با افزایش موسسات آموزش عالی یا توسعه آنها مخالفت کرد. به عقیده من اگر مانند دیگر کشورهای دنیا که افراد دوست دارند بدون آزمون وارد دانشگاه شوند، این حق در کشور ما نیز برای همه شناخته شود، نکته مثبتی است و باید روی آن تاکید شود. اما برای انجام این کار باید از تجربه دانشگاهها در دنیا استفاده کرد، امروز ورود به دانشگاه در این کشورها راحت است اما افراد برای  کسب درجه کارشناسی تا دکتری باید سطح علمی آن رشته را کسب کرده باشند و این موضوع در دانشگاههای کشور ما هم باید مورد تاکید قرار گیرد.

علی شیخ الاسلام می افزاید: کیفیت آموزشی در موسسات آموزش عالی باید بالا باشد اما متاسفانه می بینیم موسساتی که تشکیل می شود و رشته هایی که دایر می شود، کیفیت لازم را ندارند و در مقابل دانشجویانی که وارد این موسسات می شوند برای خود حقی ایجاد می کنند که در صورت پرداخت هزینه مدرک را دریافت کنند و این یکی از چالش ها و تهدیدها در حیطه آموزش عالی است و وزارت علوم نباید به آموزشگاههای فاقد کیفیت و استاندارد برای فعالیت مجوز بدهد.

رئیس دانشگاه آزاد مشهد ادامه می دهد: به نظر من واحدهای آموزشی بدون کیفیت باید تعطیل شوند. اگر دانشگاهی استانداردهای لازم که شامل فضا، هیات علمی، امکانات فرهنگی و سالن ورزشی است، را نداشته باشد باید با سخت گیری اجازه صدور مجوز و توسعه آنها داده نشود زیرا دانشگاه با مدرسه فرق می کند. بسیاری از دانشگاههای امروز شرایط لازم را نداشته و دانشجو جذب می کنند، دانشجویان هم از امکانات آنها راضی نیستند و ممکن است مدرکی که این دانشگاهها می دهند برای جامعه خطرناک باشند. این موسسات باید تعطیل شوند و یا وزارت علوم مدتی را برای افزایش کیفیت خدماتی مانند بهبود وضعیت هیات علمی آنها تعیین کند، باید زمان لازم به این موسسات داده شود تا خود را با استانداردهای ایران تطبیق دهند و روند فعالیتشان ادامه پیدا کند.

شیخ الاسلام خاطرنشان می کند: دانشگاه آزاد هم در زمان تاسیس در سال 61 استاندارد های لازم را نداشت اما نباید فراموش کنیم که در آن زمان یک میلیون نفر پشت کنکور بودند و 100 هزار نفر در دانشگاه پذیرفته می شدند بنابراین برای رفع عطش تشنگان آموزش عالی، وجود دانشگاه آزاد نیاز بود. اما حالا که حدود 600 هزار صندلی خالی در دانشگاهها وجود دارد، نباید اجازه تشکیل دانشگاههای فاقد استاندارد داده شود.

رئیس دانشگاه آزاد مشهد درباره تاسیس دانشگاه توسط برخی از سازمانها نیز می گوید: اینکه وزارت خانه ها و ارگانها دانشگاه تاسیس کنند، یک مصیبت است، وقتی دانشگاههای دولتی، آزاد، غیرانتفاعی و پیام نور متولی امور تحصیلات دانشگاهی در کشور هستند و هر سازمانی هم برای خود یک دانشگاه راه اندازی کند، به بیکاری دانشجویانی که به امیدی وارد دانشگاه می شوند دامن زده و کیفیت آموزش هم کاهش می یابد. من با این که هر وزارتخانه برای خود یک دانشگاه تاسیس کند، مخالفم زیرا این موضوع باعث ناامیدی جوانان می شود.

شیخ الاسلام ادامه می دهد: دانشگاههای نسل اول تنها آموزش محور و دانشگاههای نسل دوم پژوهش محور بودند اما دانشگاههای نسل سوم دانشگاههای کارآفرین و دانشگاههایی هستند که بتوانند علم و پژوهش را تبدیل به ثروت کنند. این موضوع با عنوان شرکت های دانش بنیان و مراکز رشد در کشور در حال پیگیری است و به نظر می رسد دانشگاهها در این زمینه ورود پیدا کرده اند، این اگرچه کار سختی است اما دانشگاهها وارد شده اند تا علمی که در قالب مقالات چاپ می شود، به ثروت تبدیل شود.

رئیس دانشگاه آزاد مشهد ابراز امیدواری می کند: روزی برسد که در آموزش عالی هر کسی که مدرک دیپلم داشت، در هر لحظه و در هر جای ایران بتواند درس بخواند. از طرف دیگر دانشگاه این افراد را به نیروهایی کارشناس و کیفی تبدیل کند و افرادی که بتوانند مراحل را طی کنند، از دانشگاه خارج شوند، نه اینکه هر فردی که وارد شد، گمان کند مدرک را دریافت می کند.

کشور ظرفیت افزایش موسسات آموزش عالی را ندارد

رئیس دانشگاه صنعتی سجاد مشهد درباره افزایش تعداد موسسات آموزش عالی و دانشگاههای علمی کاربردی و غیرانتفاعی در کشور می گوید: با توجه به پایین آمدن هرم سنی و کاهش تعداد داوطلبان کنکور در کشور، شاید دیگر گنجایش افزایش تعداد این موسسات وجود نداشته باشد، از طرفی افزایش ظرفیت موسسات دولتی مانند پیام نور و دانشگاه آزاد برای پذیرش دانشجو نیز توجیه ایجاد این موسسات را از بین می برد و ممکن است به اندازه کافی دانشجو برای پذیرش در این موسسات وجود نداشته باشد. اگر ایجاد موسسات آموزش عالی پنج سال پیش توجیهی داشت، امروز دیگر مثل گذشته نیست.

علی حائریان اردکانی در خصوص کیفیت خدمات در این موسسات اظهار می کند: هر موسسه نوپایی برای تقویت شدن نیازمند بودجه لازم است و با توجه به اینکه موسسات باید امکانات خود را از شهریه دانشجویان فراهم کنند، کیفیت آنها تابع سابقه فعالیت و نیز تعداد دانشجویان است در این زمینه می توان دانشگاه آزاد را مثال زد که کیفیت روزهای آغازین فعالیتش با امروز تفاوت زیادی داشت. موسسات آموزش عالی هم برای خدمات دهی تابع استقبال دانشجویان از ثبت نام هستند.

رئیس دانشگاه صنعتی سجاد مشهد می افزاید: یکی از شاخص های کیفیت در آموزش عالی، حضور استاد تمام وقت در دانشکده است تا دانشجو همیشه بتواند او را ملاقات کرده و در کارها مشارکت کند نه اینکه استاد فقط به طور پاره وقت در دانشکده تدریس کند. موضوع اساتید تمام وقت یکی از مسائل پرهزینه سیستم آموزشی است به طوریکه یک استاد تمام وقت برای برخی از موسسات شاید 5 تا 6 برابر استاد حق التدریس هزینه داشته باشد.

حائریان اردکانی یادآور می شود: این موسسات برای کسب درآمد بیشتر باید تعداد دانشجویان بیشتری داشته باشند که این موضوع هم در اختیار آنها نیست. موسسات این گرفتاری را دارند که ابتدا کیفیت را افزایش دهند تا دانشجو جذب شود و یا اینکه دانشجو جذب کنند تا درآمد داشته و بتوانند کیفیت خدمات را افزایش دهند، تصمیم گیری در این بین سخت است اینکه موسسه سرمایه گذاری کلانی برای افزایش کیفیت داشته باشد اما نتواند درآمدزایی لازم را برای بازگشت آن پول داشته باشد، برای آن مشکلاتی را به دنبال دارد.

رئیس دانشگاه صنعتی سجاد مشهد ادامه می دهد: با توجه به تعداد زیاد موسسات آموزش عالی در کشور و مشکلاتی که از نظر جذب دانشجو و درآمدزایی دارند، شاید در 20 یا 30 سال آینده تعدادی از این موسسات و دانشگاهها در یکدیگر ادغام و یا حذف شوند و این موضوعی است که به طور طبیعی رخ می دهد. در شرایط کنونی وزارت خانه باید با سیاست گذاری لازم، دانشگاههایی که دانشجویان زیادی جذب می کنند و رسالتشان چیز دیگری است را در مسیر صحیح هدایت کند به طور مثال دانشگاه پیام نور از ابتدا قرار بوده دانشگاهی غیر حضوری و یا نیمه حضوری باشد اما امروز می بینیم که دانشگاهی تمام حضوری شده است. اگر چنین دانشگاههایی به رسالت خود بپردازند، تعداد زیادی از متقاضیان به سمت دیگر موسسات می روند و این یکی از راه حل های موجود است که به سیاست دولت بستگی دارد.

حائریان اردکانی با اشاره به تبدیل موسسات آموزش عالی غیر انتفاعی صنعتی سجاد و خیام مشهد به دانشگاه در تیرماه امسال، می گوید: برای تربیت دانشجویانی ماهر در دانشگاه صنعتی سجاد، جلساتی در راستای ثبت مالکیت فکری و کارآفرینی برگزار کرده ایم و قرار است در حوزه معاونت پژوهشی نیز کارگاههای آموزشی برای کارآفرینی و تشویق دانشجویان به ثبت مالکیت فکری و ثبت اختراع راه اندازی شود تا دانشجویان از حد متعارف پروژه دانشجویی و پروژه علمی خارج شده و کسانی که ابتکار و ایده های خوبی برای تبدیل به ساخت و تولید دارند، بتوانند آن را ارائه داده و از ایده هایشان استفاده لازم صورت بگیرد. با ایجاد دفاتر پشتیبانی حمایت لازم را در این زمینه از دانشجویان خواهیم داشت که پیشرفت در این موضوع به مخاطبان و استقبال دانشجویان بستگی دارد.

رئیس دانشگاه صنعتی سجاد مشهد درباره ارتباط این دانشگاه با صنایع اظهار می کند: ارتباط خوبی با صنعت داریم، دانشجویان ما برای کارآموزی در صنایع حاضر می شوند و مرکز تحقیقات سجاد نیز که جزیی از دانشگاه سجاد است، پروژه های صنعتی را اجرا می کند.

راه اندازی 270 موسسه آموزشی و دانشگاه در 8 سال گذشته

رئیس دانشگاه خیام نیز درباره تبدیل شدن موسسه غیرانتفاعی خیام به دانشگاه غیردولتی به دنیای اقتصاد می گوید: موسسات آموزش عالی باید بخشی از امکانات را داشته باشند تا تبدیل به دانشگاه شوند این امکانات شامل زمین مورد نیاز، ساختمان به ازای سرانه هر دانشجو، تعداد قابل توجه اعضای هیات علمی، امکانات کارگاهی، آزمایشگاهی، سالن ورزشی، سلف، کتابخانه و آمفی تئاتر است. یک دانشگاه باید حدود 30 تا 40 هزار متر مربع زمین و 30 هزار مترمربع ساختمان در اختیار داشته و 60 تا 70 نفر عضو هیات علمی در آن فعالیت کنند علاوه بر این امکاناتی مانند دارا بودن 2000 جلد کتاب نیز برای تبدیل شدن موسسات آموزش عالی به دانشگاه لازم است.

محمدحسین طیرانی درباره وضعیت آموزش عالی در کشور اظهار می کند: تا سال 84 حدود 80 تا 90 دانشگاه و موسسه غیر دولتی در کشور وجود داشت اما متاسفانه در 8 سال گذشته، تعداد آنها به 360 واحد رسید و این بدان معناست که حدود 270 موسسه و دانشگاه در طول 8 سال در کشور ایجاد شد که اغلب آنها به دلیل نداشتن امکانات لازم نمی توانند تبدیل به دانشگاه شوند.

عضو شورای مرکزی دانشگاههای غیردولتی ایران می گوید: متاسفانه در 8 سال گذشته موسسات آموزش عالی رها شدند و در حال حاضر تعداد این موسسات بسیار زیاد است. وزارت علوم در این زمینه در حال پیگیری است زیرا بر اساس اعلام سازمان سنجش امروز حدود 700 هزار صندلی خالی در کل دانشگاههای کشور وجود دارد، در این میان دانشگاههای دولتی آسیب کمتری خورده اند اما در دانشگاه های آزاد، پیام نور، علمی کاربردی و غیردولتی ظرفیت خالی به شدت وجود دارد.

رئیس دانشگاه خیام مشهد می افزاید: دانشگاههای غیردولتی در مجموع دانشگاههای بسیار خوبی هستند اما در میان آنها دانشگاههایی که شرایط مطلوبی ندارند هم به چشم می خورد. دانشگاه غیردولتی به سمت مطلوب شدن گام برمی دارد اما وقتی 40 تا 50 درصد ظرفیت آن خالی بماند، مسلما منابع مالی اش دچار خطر شده و نمی تواند برنامه های مورد نظر را اجرا کند.

طیرانی یادآور می شود: ما در دانشگاه غیردولتی خیام دنباله رو دانشگاههای دولتی هستیم و سعی می کنیم با کیفیت آنها به ارائه خدمات آموزشی، دانشجویی و پژوهشی بپردازیم. خوشبختانه تعداد دانشجویان دانشگاه خیام رو به افزایش است و حتی امسال نسبت به سال گذشته 10 درصد دانشجوی بیشتری داریم و مشکلات برخی از دانشگاهها را نداریم.

عضو شورای مرکزی دانشگاههای غیردولتی ایران می گوید: در طول 7 - 8 ماه گذشته، مطالعات گسترده ای برای افزایش کیفیت آموزشی به دانشجویان انجام داده ایم که در این زمینه می توان به راه اندازی دفتر ارتباط با صنعت، کارآفرینی و مالکیت فکری و کالج زبان اشاره کرد. ما معتقدیم که دانشجو تنها با رفتن به سر کلاس و یادگیری دروس تئوری مهارت لازم برای قبول مسئولیت های سخت را کسب نمی کند به همین دلیل دوره ها و کارآموزی هایی خارج از درس برای آنها برگزار می کنیم.

طیرانی تصریح می کند: دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه خیام نیز برگزار کننده دوره های کارورزی و کارآموزی براید انشجویان است. دانشجو باید مهارت لازم را برای ورود به بازار کار داشته باشد، همانطور که در کشورهای پیشرفته هم اگر کسی با مدرک بالا مهارت لازم را نداشته باشد، بعید است بتواند کار خوبی به دست آورد امیدواریم در کشور ما هم شرایط به گونه ای شود که دانشجویانی که مدرک را به همراه مهارت دارند، در بازار کار به کار گرفته شوند.

تاسیس موسسه علمی توسط سازمانها نیازمند تخصص کافی است

مدیرعامل شرکت خدمات علمی- صنعتی خراسان رضوی در گفتگو با دنیای اقتصاد می‌گوید: مرکز آموزش عالی علمی- صنعتی خراسان از سال 1377 فعالیت خود را آغاز کرده و اولین گروه دانشجویان در رشته های کاردانی برق صنعتی، مکانیک تاسیسات و نرم افزار کامپیوتر پذیرش شدند. روند پذیرش دانشجو در این مرکز تاکنون نیز ادامه داشته و در حال حاضر تعداد دانشجویان شاغل به تحصیل بالغ بر 3000 نفر در مقطع کاردانی و کارشناسی در رشته های مرتبط با صنعت، هنر و خدمات اجتماعی هستند.

مریم ظریف پور می افزاید: این مرکز همچنین مجری هزاران نفر ساعات کار آموزشهای فنی و تخصصی و حین کار برای واحدهای زیر پوشش وزارت صنایع شامل آموزش های فنی، آموزش های تضمین کیفیت، آموزشهای مدیریتی، کامپیوتر، عمومی و آموزشهای تخصصی حین کار است. بخش مشاوره و تحقیق این مرکز نیز از بدو کار، اجرای پروژه های مربوط به استقرار استانداردهای تضمین کیفیت را در دستور کار داشته و اقدام به عقد قرارداد با تعداد زیادی از واحدهای صنعتی و نیز سایر ارگان ها در جهت پیاده سازی استاندارد های سری ایزو 9000، بهره وری و عارضه یابی کرده و با بهره گیری از تجارب کارشناسان متعدد، آمادگی اجرای پروژه های سیستمی در زمینه های استقرار سیستم های تضمین کیفیت، انجام پروژه های تحقیقاتی و توسعه واحد های صنعتی، انجام پروژه های استقرار استاندارد های ISO 9001-2000، پیاده سازی و استقرار استاندارد های HACCP ، روشهای کاهش ضایعات، رفع مشکلات فنی و تکنیکی واحد و مسائلی از این دست را دارد.

مدیرعامل شرکت خدمات علمی- صنعتی خراسان رضوی خاطرنشان می کند: این شرکت با حدود 500 واحد صنعتی و غیردولتی در زمینه استقرار مدیریت کیفیت همکاری داشته و مجموعه دانشگاهی آن نیز از این موضوع جدا نمانده و نخستین مجموعه دانشگاهی در خراسان رضوی است که گواهی ISO سیستم مدیریت کیفیت را دریافت کرده است. در بخش پروژه های پژوهشی صنعتی هم از سال 73 آغاز به کار کردیم و این موضوع را به بخش خدمات پژوهشی دانشگاهی مرتبط کردیم، به این ترتیب دانشگاه ما ارتباط خوبی با بخش صنعت به ویژه در مباحث مطالعاتی پیدا کرده و دانشجویان در پروژه های مختلف به کار گرفته می شوند.

ظریف پور هدف از ایجاد دانشگاه جامع علمی کاربردی را پر کردن خلأ تکنسین در کشور عنوان و اضافه می کند: این موضوع در مرکز دانشگاهی ما هم کاملا رعایت می شود و فقط به دنبال ارائه مباحث دانشگاهی نیستیم بلکه در برخی از بخش ها مواردی تدریس می شود که دانشجویان ما از برخی دانشگاهها جلوتر بوده و نرم افزارهایی را فرا می گیرند که حتی بالاتر از آنچه در بازار کار ارائه می شود، است.

مدیرعامل شرکت خدمات علمی- صنعتی خراسان رضوی درباره ایجاد مراکز علمی کاربردی توسط برخی از ارگانها، اظهار می کند: به نظر من اینکه همه بخواهند وارد کاری تخصصی بشوند، زمینه های حرفه ای ماجرا را زیر سوال می برد، برای انجام برخی از کارها تخصص لازم است و ورود به موضوع دانشگاهی موجب تداخل مباحث مختلف می شود. به همین دلیل است که برخی از مراکز علمی کاربردی وابسته به بخش های مختلف در حال حذف شدن است.

ظریف پور ادامه می دهد: برای ورود به مباحث دانشگاهی باید به طور تخصصی عمل کرد، مرکز آموزش عالی ما در سال 87 در زمینه آموزش علمی- کاربردی به عنوان نمونه کشوری معرفی شد و لزومی ندارد برای پرورش دانشجویان، پراکندگی آنها را در مراکز زیادی داشته باشیم.