مطبوعات خراسان در گذر تاریخ

روزنامه‌نگاری همیشه مهم بوده است. مطبوعات همیشه نقش آگاهی‌دهنده داشته‌اند و مردم برای یافتن و به‌دست آوردن به آن‌ها رجوع می‌کنند. در ارتباطات اجتماعی جایگاه بسیار رفیعی داشته و در پیشرفت و طی کردن قله‌ها به چراغی می‌ماند. روزنامه‌نگاری می‌تواند بر احساسات و روند آن تاثیر بگذارد وخلق و خوی یک جامعه را شکل بدهد تا مردم بتوانند بهتر زندگی بکنند. همه این وظایف بر دوش یک نفر است. روزنامه نگار است که تاثیر می‌گذارد. در مقابل فساد ایستادگی می‌کند و کم کاری و بحران‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را شرح می‌دهد تا چاره ای اتخاذ گردد و مشکلات سریع تر حل بشود. از طرفی دیگر نیاز به اطلاعات از جمله مقوله‌های ضروری بشر است. به معنای وسیع کلمه مطبوعات به عنوان یک آموزشگاه کمکی در خدمت تاریخ معاصر است تا برای آیندگان باقی بماند چرا که این مجلات و روزنامه‌ها شاهد و بازیگر حیات ملی و بین‌المللی بوده و اسناد مهم در وجهه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... محسوب می‌شوند و نقش آن در تحولات اجتماعی غیر قابل کتمان است.

برشی از تاریخ

روزگاری را به یاد آورید که طنین (روزنامه روزنامه ) خیابان‌ها را پر کرده؛ مردم به هیچ اطلاعاتی دسترسی ندارند و باید با یک ورق کاغذ از دور و بر خود با خبر شوند. پسرهای کوچکی که راه می‌رفتند و با شوق عجیبی خبرهای روز را فریاد می‌زدند تا مردم به سمت آن‌ها بیایند و با مبلغ کمی روزنامه ای از آن‌ها بخرند. همان زمانی که با قدمت‌ترین روزنامه ایران تاسیس شد.19 تیر 1305 عصر روز یکشنبه «اطلاعات» تاسیس شد تا به مردم خدمت کند و هنوز هم به کار خود ادامه می‌دهد. نزدیک به 90 سال است که مردم اطلاعات می‌خوانند یا اطلاعات را از روزنامه های دیگر دنبال می کنند. اطلاعات را عباس مسعوی بنیان گذاشت؛ آن هم بعد از چندین سال خبرنگاری برای روزنامه‌های دیگر. در دفتری کوچک ابتدای خیابان لاله زار، در کوچه وثوق نظام. می‌گویند همان زمان که روزنامه‌اش را منتشر کرد دوره ششم مجلس شورای ملی افتتاح شده بود و همه می‌خواستند بدانند که در آن چه خبر است؛ عباس مسعوی تک برگی خود را منتشر کرد و 4 شاهی بابت آن گرفت تا مردم را با خبر کند. این قسمتی از تاریخ است که خاطراتی را زنده می کند. می‌شود به گوشه‌های دیگر آن هم سر زد و از اطلاعات فاصله گرفت و به خواندنی‌ها پرداخت. مجله‌ای که ابتدا ماهیانه و بعد هفته‌ای شروع به کار کرد.گلچین مطالب مطبوعات بدون دخالت در آن. همه دوسش داشتند چرا که به همه جا می‌پرداخت و کفه به سمت فرد خاصی سنگین نمی شد.کار «خواندنی‌ها» همین بود که دوست داشته شود و مخاطبینش را از خرید های زیاد بی نیاز کند.شعارش هم این بود : «آن چه خوبان همه دارند،تو تنها داری» این مجله ابتکار مردی به نام علی اصغر امیرانی گروسی یک کارگر ساده چاپخانه بود اما رفته رفته توانست خود را بالا بکشد و 39 سال مجله خود را منتشر کند. دنیای مطبوعات بزرگ است و می‌شود ساعت ها برای آن نوشت. از مجله های رنگارنگی که در کنار عکس‌های بازیگران روز در دکه دیده می‌شدند و هنوز هم دیده می شوند. از کیهان بچه‌ها که مخاطب خودش را راحت انتخاب کرد تا کتاب هفته که  محصول تلاش و پشتکار جمعی از نویسندگان و مترجمان برجسته بود و به سرعت مخاطب خود را پیدا کرد. حال بماند پدر جد گل آقا یعنی «بابا شمل» چه جایگاهی داشت و چگونه با فکاهی، هجو و طنز جای خود را در دل مردم باز کرد وشماره اولش به سرعت نایاب شد. سر مقاله اش درد با شمل نام داشت و به جای برهان قاطع، از برهان قاطر سخن می‌گفت. شعرهای مشهور را تضمین می‌کرد و در ستون آوازهای کوچه باغی می آورد. در صفحاتش کاریکاتور هم داشت. مدیرش رضا گنجه‌ای از اهالی تبریز بود که در شماره اولش نوشت «داش ما هم آمدیم» وهمان جا اراداتش را به دخو، علی اکبر دهخدا نشان داد.گنجه‌ای طاقت نیاورد و بعد از مخالفت‌های زیاد و کینه دوستان شماره 27 بابا شمل را بیرون نفرستاد و مجله را تعطیل کرد. بدون شک عجیب‌ترین تعطیلی برای یک مجله است آن هم در این روزگار که تعطیل شدن عجیب است؛ یاد فکاهی خود تعطیل گر بخیر که برگی از تاریخ است.

برشی از خراسان

روزنامه و روزنامه نگاری در خراسان سابقه طولانی نداشت و اولین روزنامه در چهارم رمضان 1318 ه.ق مطابق با 1901 میلادی به نام ادب در مشهد به مدیریت میرزا صادق امیری منتشر شد. نخستین روزنامه های خراسان دارای مدیران و مسئولان ادیب و شاعر بودند که به درستی در راه وطن قلم می زدند و به سرعت همگی در خط سیاست افتاده و تمام هنر و دانش خود را در این راه به کار می بردند تا آثار قابل توجه ای را به طبع برسانند. از دیگر روزنامه های مهم، روزنامه خراسان است که در سال 1300 توسط میرزا سید محمد طباطبایی فرزند سید محمد باقر منتشر شد و به مدت 4 سال به طور هفتگی  جای خود را پیدا کرد. انتشار روزنامه خراسان بدون حادثه آفرینی نبوده است، قبل از انتشار و در ضمن تقاضای انتشار روزنامه برخورد هایی وجود داشته است که اطلاعات ما از چند و چون آن‌ها اندک است، همین اندازه طبق اسناد به دست آمده که ارائه می‌شود، می‌دانیم بعد از نوشتن مقالات تند و تیز بر ضد سفیر امریکایی توسط سید محمد  و شکایت وی  به اداره معارف و عدلیه نسبتهای تندی به او داده می شود که مشکلاتی سر راه او سبز می گردد. از طرف دیگر او هم به چند شخص مهم حکومتی نامه نگاری می‌کند که جلوی سید محمد را بگیرد و از جهتی بعد از نامه نگاری‌های فراوان موفق می‌شود و خراسان توقیف می‌گردد. سید محمد مدیر روزنامه خراسان بعد از رویداد قتل کلنل محمد تقی خان و برکناری سفیر امریکایی و احضار او به تهران محیط را مساعد یافته و به مدت چهار سال به انتشار روزنامه خراسان ادامه می‌دهد و به علت خط مشی سیاسی خود دچار مشکلات فراوان می گردد، به طوری که بر اثر اقدامات و نوشته‌های روزنامه خراسان و هتک احترام دو نفر از بزرگان شهر مشهد به نام های صدر التجار و شیخ الرئیس،روزنامه او توقیف و خود سید محمد تبعید می‌شود. اما مردم و طرفداران سید محمد بعد از اعتراض باعث می‌شوند وضعیت او بهتر شود و بتواند از طریق دیگر به کار خود ادامه بدهد. وزارت داخله به والی خراسان اعتراض می‌کند و آن را محکوم می کند والی هم در پاسخ اینگونه می‌نویسد : در چند ماه قبل هتاکی مدیر خراسان موجب هیجان اهالی و ایجاد فتنه بزرگی شده بود، نظر به مسئولیتی که داشتم برای جلوگیری یک ماه او را از شهر خارج کردم ... روزنامه او هم به هیچ وجه از طرف ایالت توقیف نشده است. بدین ترتیب در طول حیات روزنامه خراسان به علت اقدامات و نوشته های روزنامه خراسان و مدیرش سید محمد طباطبایی سرانجام با توجه به روابط و توانایی‌های موجود در تهران، سید محمد طباطبایی در سال 1304 به تهران رفته و روزنامه فریاد را منتشر و در آنجا انتقادات تندی به والی خراسان می کند. البته ناگفته نماند این اولین روزنامه ای است که با این نام منتشر شد و بعد از آن دو روزنامه دیگر نیز به این نام منتشر گردید که چاپ آخرین آن را محمد صادق تهرانیان از سال 1328 آغاز کرد. نخستین چاپ آن در چهار صفحه و در قطع کوچک منتشر شد و شعاری که روی آن چشم نوازی می‌کرد این بود : برادر جان خراسان است اینجا / سخن گفتن نه آسان است اینجا. امروز از شعار اولیه روزنامه 66 سال می‌گذرد و این روزنامه پرتیراژ ترین روزنامه شرق کشور است.

اخلاق رسانه ای و تحلیل پیام های آن

شاید مهم‌ترین فاکتوری که در هر حرفه‌ای مطرح می‌شود رعایت اصول اخلاقی در آن حرفه است، در روزنامه نگاری و مطبوعات رعایت این اصول اگر از سایر مشاغل پررنگ‌تر نباشد کم رنگ تر هم نیست، در تحلیل پیام‌های ارتباطی ممکن است موضوع تحلیل اخلاق رسانه ای باشد اما آنچه که مهم است این است که ما از اخلاقیات در یک نظام آموزشی چه تصوراتی داریم و اصولا اولین سوال این است که آیا رسانه‌ها می توانند اخلاقی باشند؟ پاسخ این است که رسانه با ارائه فضیلت و نیکی می‌تواند طراحی ضد اخلاقی باشد و همچون دانشگاه رسالت هدایت‌گرانه داشته باشد هر رسانه ای یک چارچوب اخلاقی دارد که آنرا ملزم به اجرای آن می‌کند این مسائل ممکن است حتی در یک گزارش جنگی یا اقتصادی مطرح شود. از آنجایی که حریم خصوصی انسانها در همه جوامع مهم است این سوال مطرح می شود که آیا رسانه‌ها می‌توانند به زندگی خصوصی مردم وارد شوند؟ بنابراین بسیاری از نظریه پردازان که در حوزه  اخلاقیات رسانه ای کار کرده اند وظیفه اخلاقی رسانه ها را حمایت از هنجارهای صحیح اجتماع می‌دانند نظریه پردازانی مانند دنیس مک کوئیل اخلاقیات رسانه را در سه مقدمه مطرح می‌کنند: الف) درستی ، انصاف و رعایت زیبایی یک گزارش. ب) اهمیت رفتار گزارشگر از نظر دانش و مهارت ارتباط برقرار کردن او  با منابع خبری. ج) خودداری رسانه ها از درگیر شدن در منافع گروه های مختلف.

 ازین رو رعایت اصول اخلاقی رسانه ها بسیار متنوع و متعدد است. نظریه پردازان رسانه، اصول اخلاقی رسانه‌ها را در مواردی مانند: سوگند خوردن کارکنان رسانه‌ها که اخلاق رسانه‌ای را رعایت خواهند کرد،  ارائه واحد درسی به نام اخلاق رسانه ای و تشکیل کلاس های خاص برای اعضاء رسانه، تشکیل مجامع صنفی که بر عملکرد اخلاقی رسانه ها نظارت کنند و وضع آیین نامه ها و قوانین و مقررات برای اجرای درست اصول اخلاقی بیان کرده‌اند.